Atsız Dönemi

Atsız ilk zamanlarda Sultan Sencer'e tam bir bağlılık içinde hareket ederek onun bütün seferlerine katılmıştı Ancak kendi nüfuz ve kudretini yaymak için Cend ve Mangışlak gibi askerî bakımdan çok önemli merkezleri zabtetmesi, bağımsızlık emelinin bir delili kabul edilmiş, bu sebeple Sultan Sencer 1138 yılında ilk Hârezm seferine çıkmıştı 16 Kasım'da yapılan savaşta Hârezm ordusu Selçuklu kuvvetleri karşısında tutunamayarak daha başlangıçta dağılmağa yüz tuttu Ordusunu toparlayamayan Atsız kaçmağı tercih etmişti
Bu suretle bütün Hârezm'i tekrar itaat altına alan Sultan Sencer, bu bölgeyi yeğeni Süleyman'ın idaresine vererek Merv'e döndü (Şubat 1139) Daha sonra geri dönen Atsız'a karşı koyamayan Süleymân, Hârezm'i terke mecbur kaldı Fakat bu sırada Doğu Türkistan'da devlet kurmuş olan Karahıtayların ortaya çıkması, Atsız'ın tekrar Selçuklulara yakınlaşmasına, dolayısıyla Sultan Sencer'e yeniden bağlanmasına yol açmıştı
Ancak Sultan Sencer'in 1141 yılında Karahıtaylar karşısında Katvan'da ağır bir mağlûbiyete uğraması, Atsız'a istiklâlini ilân husûsunda yeni bir imkân yaratmıştı Nitekim bu fırsattan yararlanarak Sencer'in başkenti Merv'i ve Nîşâbûr'u zabtetti (1142) Sultan Sencer ise tekrar toparlanarak büyük bir ordu ile Hârezm'in merkezi Gürgenç'e kadar ilerlemiş (1143-4), bunu üçüncü bir sefer izlemişti (1147)
Her iki sefer sonunda da Atsız, Sultan Sencer'e tâbi olmak zorunda kalmıştı Neticede Atsız, Sencer karşısında bir başarı elde edememesi sebebiyle, Horasan'ı ele geçirmek teşebbüslerinden vazgeçmiş, daha çok Seyhun kıyıları ile civarındaki sahalarda nüfuzunu kuvvetlendirmeğe çalışmıştı
Sultan Sencer'in Oğuzlara esir düşmesi (1153-1156), Atsız'ın Horasan işlerine karışması için yeni bir fırsat yaratmıştı O bu kez meşrû sultanın haklarını korur bir şekilde davranmağı uygun görmüştü Bu arada Amûl (bugünkü Çârcûy) kalesini ele geçirmeğe çalışıyordu Öte taraftan Selçuklu ordusu Sencer'in kız kardeşinin oğlu Karahanlılardan Mahmûd'u sultan ilân etti
Sultan Mahmûd Oğuzlar karşısında başarısız kalınca, Atsız'dan yardım istemek zorunda kaldı Oğuzlara karşı bir ittifak meydana getirmek isteyen Atsız bunu kabûl ederek Horasan'a hareket etti Ancak bu sırada Sultan Sencer'in Oğuzların elinden kurtulması üzerine Atsız onu tebrik etmek ve bağlılığını tekrarlamak mecburiyetinde kaldı Bu olaydan sonra Atsız çok yaşamamış, 30 Temmuz 1156'da ölmüştür