Akarsuların Aşındırma Şekilleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-29-2012

Akarsuların Aşındırma Şekilleri

Dis güçler içerisinde en genis alana yayilmis, nemli bölgelerde ve orta enlemlerde etkili olan en önemli dis güç akarsulardir

Akarsular asindirma ve biriktirme yaparak yeryüzünü sekillendirir

Akarsu, hizinin ve kütlesinin yaptigi etki le yatagi derine dogru kazar, yatagi boyunca kopardigi veya erittigi maddeleri tasir

Akarsu asindirmasi ile olusan sekiller vadi ve dev kazanidir

UYARI : Akarsularin asindirmasinda yatak egimi temel etkendir

Çünkü yatak egimi akarsuyun akis hizini belirler

Yatak egiminin fazla oldugu yukari bölümlerinde derinlemesine asindirma daha belirgindir

1

Vadi

Akarsuyun içinde aktigi, kaynaktan agiza dogru sürekli inisi bulunan, uzun çukurluklardir

Akarsularin asindirma gücüne, zeminin yapisina ve asinim süresine bagli olarak çesitli vadiler olusur

UYARI : Vadi tabanlari tarim, bahçecilik, ulasim ve yerlesme bakimindan elverisli alanlardir

Çentik (Kertik) Vadi : Akarsularin derine asindirmasiyla olusan V sekilli, tabansiz, genç vadilere çentik vadi ya da kertik denir
Türkiye'nin bugünkü görünümünü 3 ve 4 zamanda kazanmis olmasi nedeniyle, Türkiye akarsulari henüz denge profiline ulasmamis, geç akarsulardir Bu nedenle ülkemizde çok sayida çentik (kertik) vadi bulunmaktadir
Yarma Vadi (Bogaz) : Akarsuyun, iki düzlük arasinda bulunan sert kütleyi derinlemesine asindirmasi sonucunda olusur Vadi yamaçlari dik, tabani dardir Akarsuyun yukari bölümlerinde görülür Türkiye'de çok sayida yarma vadi (bogaz) bulunur
Karadeniz Bölgesi'nde, Yesilirmak üzerinde, Sahinkaya yarma vadisi, Marmara Bölgesi'nde, Sakarya üzerinde Geyve Bogazi, Akdeniz Bölgesi'nde Atabey deresi üzerinde Atabey Bogazi baslica örnekleridir
Kanyon Vadi : Klaker gibi dirençli ve çatlakli taslar içinde, akarsuyun derinlemesine asindirmasiyla olusur Vadinin yamaç egimleri çok dik olup, 90 dereceyi bulur Kanyon vadiler Türkiye'de Toroslar'da yaygin olarak görülür Antalya'daki Köprülü Kanyon, ülkemizdeki güzel bir örnektir
Tabanli Vadi : Akarsu, yatagini taban seviyesine yaklastirinca derine asinim yavaslar Yatak egiminin azalmasi akarsuyun menderesler çizerek yanal asindirma yapmasina neden olur Yanal asindirmanin artmasi ile tabanli vadiler olusur

Menderes

Akarsu yatak egiminin azalmasi, akarsuyun akis hizinin ve asindirma gücünün azalmasina neden olur

Akarsu büklümler yaparak akar

Akarsuyun genis vadi tabani içinde, egimin azalmasi nedeniyle yaptigi büklümlere menderes denir

Menderesler yapan akarsuyun, uzunlugu artar ancak akimi azalir

Taban seviyesinin alçalmasi nedeniyle menderesler yapan bir akarsuyun, yatagina gömülmesiyle olusan sekle gömük menderes denir

2

Dev Kazanı

Akarsularin selale yaparak döküldükleri yerlerde, hizla düsen sularin ve içindeki tas, çakil gibi maddelerin çarptigi yeri asindirmasiyla olusan yeryüzü seklidir

Akdeniz Bölgesi'ndeki Manavgat ve Düden selalelerinin düküldükleri yerlerde güzel dev kazani örnekleri bulunur

10-29-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Akarsuların Aşındırma Şekilleri Akarsuların Aşındırma Şekilleri Dis güçler içerisinde en genis alana yayilmis, nemli bölgelerde ve orta enlemlerde etkili olan en önemli dis güç akarsulardir Akarsular asindirma ve biriktirme yaparak yeryüzünü sekillendirir Akarsu, hizinin ve kütlesinin yaptigi etki le yatagi derine dogru kazar, yatagi boyunca kopardigi veya erittigi maddeleri tasir Akarsu asindirmasi ile olusan sekiller vadi ve dev kazanidir UYARI : Akarsularin asindirmasinda yatak egimi temel etkendir Çünkü yatak egimi akarsuyun akis hizini belirler Yatak egiminin fazla oldugu yukari bölümlerinde derinlemesine asindirma daha belirgindir 1Vadi Akarsuyun içinde aktigi, kaynaktan agiza dogru sürekli inisi bulunan, uzun çukurluklardir Akarsularin asindirma gücüne, zeminin yapisina ve asinim süresine bagli olarak çesitli vadiler olusur UYARI : Vadi tabanlari tarim, bahçecilik, ulasim ve yerlesme bakimindan elverisli alanlardir Çentik (Kertik) Vadi : Akarsularin derine asindirmasiyla olusan V sekilli, tabansiz, genç vadilere çentik vadi ya da kertik denir Türkiye'nin bugünkü görünümünü 3 ve 4 zamanda kazanmis olmasi nedeniyle, Türkiye akarsulari henüz denge profiline ulasmamis, geç akarsulardir Bu nedenle ülkemizde çok sayida çentik (kertik) vadi bulunmaktadir Yarma Vadi (Bogaz) : Akarsuyun, iki düzlük arasinda bulunan sert kütleyi derinlemesine asindirmasi sonucunda olusur Vadi yamaçlari dik, tabani dardir Akarsuyun yukari bölümlerinde görülür Türkiye'de çok sayida yarma vadi (bogaz) bulunur Karadeniz Bölgesi'nde, Yesilirmak üzerinde, Sahinkaya yarma vadisi, Marmara Bölgesi'nde, Sakarya üzerinde Geyve Bogazi, Akdeniz Bölgesi'nde Atabey deresi üzerinde Atabey Bogazi baslica örnekleridir Kanyon Vadi : Klaker gibi dirençli ve çatlakli taslar içinde, akarsuyun derinlemesine asindirmasiyla olusur Vadinin yamaç egimleri çok dik olup, 90 dereceyi bulur Kanyon vadiler Türkiye'de Toroslar'da yaygin olarak görülür Antalya'daki Köprülü Kanyon, ülkemizdeki güzel bir örnektir Tabanli Vadi : Akarsu, yatagini taban seviyesine yaklastirinca derine asinim yavaslar Yatak egiminin azalmasi akarsuyun menderesler çizerek yanal asindirma yapmasina neden olur Yanal asindirmanin artmasi ile tabanli vadiler olusur Menderes Akarsu yatak egiminin azalmasi, akarsuyun akis hizinin ve asindirma gücünün azalmasina neden olur Akarsu büklümler yaparak akar Akarsuyun genis vadi tabani içinde, egimin azalmasi nedeniyle yaptigi büklümlere menderes denir Menderesler yapan akarsuyun, uzunlugu artar ancak akimi azalir Taban seviyesinin alçalmasi nedeniyle menderesler yapan bir akarsuyun, yatagina gömülmesiyle olusan sekle gömük menderes denir 2Dev Kazanı Akarsularin selale yaparak döküldükleri yerlerde, hizla düsen sularin ve içindeki tas, çakil gibi maddelerin çarptigi yeri asindirmasiyla olusan yeryüzü seklidir Akdeniz Bölgesi'ndeki Manavgat ve Düden selalelerinin düküldükleri yerlerde güzel dev kazani örnekleri bulunur