Dünya Yıllık Nüfus Artış Hızı-Nüfusun Yapısı

Doğal Nüfus Artış Hızı (Doğurganlık Hızı)

Bir yıl içinde, doğum ve ölüm sayısına bağlı nüfus artışına doğal nüfus artış hızı ya da doğurganlık hızı denir Doğurganlık hızı, eğitime, kültüre ve ekonomik gelişime bağlı olarak değişir Ekonominin tarım ve hayvancılığa dayalı olduğu, eğitim ve kültür düzeyinin geri olduğu ülke ve bölgelerde doğurganlık hızı fazladır Ayrıca kırsal kesimde doğurganlık hızı kentlere göre daha yüksektir Nüfusun yıl içinde göstermiş olduğu artış hızına ise yıllık nüfus artış hızı denir Bir bölgedeki yıllık nüfus artış hızı doğum ve ölüm oranları dışında göçlerle de değişebilir Doğurganlık hızı ve yıllık nüfus artış hızı yüzde (%) yada binde (%o) ile ifade edilir


Aşağıda, Birleşmiş Milletler’in verilerine göre (1990-1995) kıtaların doğum oranı, ölüm oranı, doğal nüfus artış hızı ve yıllık nüfus artış hızı verilmiştir

Kıtalara Göre Doğum Oranları

Doğum oranının en yüksek olduğu kıta %o 42 ile Afrika’dır Avrupa ise %o 12 ile doğum oranının en düşük olduğu kıtadır Doğum oranları ile kıta veya bölgenin gelişmişliği arasında yakın bir ilişki vardır Ekonominin tarım ve hayvancılığa dayalı olduğu, eğitim ve kültür düzeyinin düşük olduğu yerlerde doğum oranlarında artış görülür

Kıtalara Göre Ölüm Oranları

Yaşam koşularına bağlı olarak insanların ortalama yaşam süresi kısalmaktadır Bu nedenle ölüm oranının en yüksek olduğu kıta, ekonomik ve kültürel yönden geri kalmış Afrika’dır Genç nüfusun fazla olduğu ve sürekli göç veren Güney Amerika ise, %o 7 ile ölüm oranının en az olduğu kıtadır

Dünya Doğal Nüfus Artış Hızı

1990-1995 yılları arasında, ekonomik ve kültürel yönden geri kalmış olması nedeniyle doğal nüfus artışının en fazla olduğu kıta Afrika’dır Avrupa’da ise doğal nüfus artışının en az olmasının nedeni,doğurganlık hızlarını kontrol altına almış gelişmiş ülkelerin varlığıdır

Dünya Yıllık Nüfus Artış Hızı

1990-1995 yılları arasında yıllık nüfus artışının en fazla olduğu kıta, %o 28 ile Afrika kıtasıdır Avrupa ise göç almasına karşın %o ile yıllık nüfus artış hızının en az olduğu kıtadır

Hızlı Nüfus Artışının Getirdiği Sorunlar

1 Tüketici durumda olan çocuk yaştaki nüfusu ve tüketimi artırır
2 Kişi başına düşen ulusal gelir payı azalır
3 Ulusal gelirin büyük bölümünün artan nüfus tarafından tüketilmesine bağlı olarak ekonomik kalkınma hızı yavaşlar
4 Artan nüfusu beslemek için toprağın aşırı kullanılması toprak erozyonunu hızlandırır Çeşitli çevre sorunları ortaya çıkar
5 Ekonomik bağımlılık oranı yükselir
6 Yetersiz beslenme sorunu ortaya çıkar
7 Kırsal kesimden kentlere doğru olan göçler yoğunluk kazanır
8 Kırsal alanlarda ve kentlerde işsizlik ve geçim sıkıntısı başlar
9 Çarpık kentleşme görülür

UYARI : Bir ülkedeki nüfus artış hızının fazla olmasının sorun haline gelmesindeki temel etken, o ülkenin ekonomik kaynaklarının ülkede yaşayan nüfusun beslenme, barınma, eğitim, sağlık ve iş gibi temel gereksinimlerini karşılayamamasıdır Bu duruma aşırı nüfuslanma denir

Nüfusun Yapısı

Bir ülkede nüfusun sayısı ve yoğunluğundan daha önemli olan nüfusun yapısıdır Bir ülkenin sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel durumu hakkında bilgi edinmek için ülkenin nüfus yapısından yararlanılır Nüfusun yapısını belirleyen özellikler :

* Nüfusun Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı
* Etkin (çalışan) Nüfusun Sektörlere Dağılımı
* Nüfusun Gelir Durumu
* Nüfusun Eğitim Durumu
* Nüfusun Kır ve Kentlere Dağılımı

Nüfusun Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı

Nüfusun yaş gruplarına dağılımına nüfusun yaş yapısı denir Bunun için ülkenin toplam nüfusu yaş dilimleri temel alınarak gruplandırılır Bu gruplandırma genellikle 0-14, 15-64, 65-65 üstü biçiminde yapılır

Nüfusun kadın ve erkek nüfus olarak dağılımına nüfusun cinsiyet yapısı denir Hemen her ülkede erkek ve kadın sayısı birbirine yakındır Savaş dönemlerinde erkeklerin ölmesi veya erkek nüfusun ekonomik nedenlerle göç etmesi bu dengeyi bozar

Nüfus Piramitleri
Nüfusun yaş yapısı nüfus piramidi adı verilen grafiklerle gösterilir Nüfus piramitleri ülkenin gelişmişliğine göre farklı özellikler gösterir

Piramit 1 : Bu piramit doğum ve ölüm oranlarının yüksek olduğu, geri kalmış ülkelerin nüfus yapısını göstermektedir Bu tür nüfus yapılarına gelişen nüfus denir

Piramit 2 : Bu piramit doğum oranlarının fazla çocuk ölümlerinin az olduğu, gelişmekte olan ülkelerin nüfus yapısını göstermektedir

Piramit 3 : Bu piramit doğum ve ölüm oranlarının düşük olduğu, endüstrisi gelişmiş ülkelerin nüfus yapısını göstermektedir Piramidin tabanının dar olması, doğum oranının düşük, 60 yaşın üzerindeki nüfusun fazla, ortalama insan ömrünün uzun olduğunun göstergesidir Bu tür nüfus yapılarına durağan nüfus denir

Piramit 4 : Bu piramit doğum oranları son yıllarda artmaya başlayan ülkelerin nüfus yapısını göstermektedir Genellikle İtalya, Almanya, İngiltere, Danimarka, ABD, Kanada gibi ülkelerin nüfus dinamiğini gösterirler

Piramit 5 : Nüfusu artmakta olan ülkelerin doğum oranlarını hızla azaltması sonucu oluşan piramitlerdir Piramidin tabanındaki daralma, doğurganlığın çeşitli önlemlerle yavaşladığını göstermektedir

Etkin (Çalışan) Nüfusun Sektörlere Dağılımı
Çalışan nüfusa etkin nüfus denir 15-64 yaş arasındaki nüfus, çalışma çağındaki nüfusu (etkin nüfusu) oluşturur Gelişmiş ülkelerde çalışma yaşı daha yüksektir ve çalışma çağındaki nüfusun tümü etkindir Gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde ise nüfusun büyük bölümü tüketici durumdadır

Çalışan nüfus 3 ana sektöre dağılır Bir ülkede hizmet ve endüstri sektörlerinde çalışan nüfusun fazla olması, ülkenin gelişmişliğinin göstergesidir Az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde ise tarım sektöründe çalışan nüfus daha fazladır

Nüfusun Gelir Durumu

Bir ülke nüfusunun gelir durumu, ülkenin gelişip gelişmediği hakkında bilgi verir Örneğin gelişmiş ülkelerde nüfus artış hızı düşük, ekonomik kalkınma hızı yüksektir Buna bağlı olarak kişi başına düşen ulusal gelir yüksektir

Gelişmemiş ülkelerde ise nüfus artış hızının yüksek olması ekonomik kalkınmayı yavaşlatır Buna bağlı olarak kişi başına düşen ulusal gelir azalır

Nüfusun Eğitim Durumu

Bir ülkede her alanda yetişmiş insan gücüne gereksinim duyulur Bu nedenle yetişmiş insan gücünün ülke kalkınmasına katkısı çok büyüktür Gelişmiş ülkelerde okullaşma oranı ve yetişmiş insan sayısı fazladır Bu durum ülkenin kalkınma hızını artırıcı etki yapar

Okullaşma Oranı : Eğitim almış nüfusun toplam nüfus içindeki payına okullaşma oranı denir Okullaşma oranı yüksek olan ülkelerin gelişme hızı da yüksektir

Nüfusun Kır ve Kentlere Dağılımı

Her ülkede kır ve kent nüfusu farklıdır Kentleşme hızı yüksek olan yerlerde iş olanakları daha geniştir Bu nedenle kentlerin nüfusu doğal nüfus artışından çok, aldıkları göçlere bağlı olarak artar Genellikle kır nüfusu fazla olan ülkelerde gelişme yavaş, kent nüfusu fazla olan ülkelerde ise gelişme hızlıdır

Ülkelere Göre Nüfus Yapısı

Gelişmiş ve geri kalmış ülkelerde nüfusun yapısı birbirine zıt özellikler taşır

Gelişmiş Ülkelerde Nüfus Yapısı

Ekonomik ve sosyal yönden gelişmiş ülkelerde :
* Nüfus artış hızı azdır
* Doğum oranı düşük olduğu için, 0-14 yaş arası nüfus azdır
* Çocuk ölüm oranı azdır
* Sağlıklı ve bilinçli beslenme ile gelişkin sağlık hizmetlerine bağlı olarak ortalama yaşam süresi uzun, yaşlı nüfus sayısı fazladır
* Üretici nüfus fazla, tüketici nüfus azdır
* Okur yazar oranı yüksektir
* Nüfusun büyük bölümü kentlerde yaşar

Az Gelişmiş Ülkelerde Nüfus Yapısı

Ekonomik ve sosyal yönden gelişmemiş ülkelerde :

* Nüfus artış hızı fazladır
* Doğum oranı yüksek olduğu için, 0 – 14 yaş arası nüfus fazladır
* Çocuk ölüm oranı fazladır
* Sağlıksız ve bilinçsiz beslenme ile sağlık hizmetlerinin yetersiz olmasına bağlı olarak ortalama yaşam süresi kısa, yaşlı nüfus sayısı azdır
* Üretici nüfus az, tüketici nüfus fazladır
* Okur yazar oranı düşüktür
* Nüfusun büyük bölümü kırsal kesimde yaşar