Harita Bilgisi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-29-2012

HARİTA BİLGİSİ (KARTOĞRAFYA)

HARİTA

Kuşbakışı görünümün
Ölçekli
Düzleme aktarılmasıdır

Uyarı!

Yeryüzünün bir bölümünün kuş bakışı olarak çizilmesiyle elde edilen şekillerin harita özelliğini taşıyabilmesi için, çizimin belirli bir ölçek dahilinde yapılması gerekir

KROKİ

Kuşbakışı görünümün
Kabataslak (ölçeksiz)
Düzleme aktarılmasıdır

Uyarı!
Dünya haritaları, yer şekillerinin biçimini gerçeğe tam uygun olarak göstermez Alan , açı, uzunluk bozulmaları meydana gelir Sebebi: Küre şeklindeki bir yüzeyin düzleme aktarılmış olmasıdır Haritalardaki bozulma Ekvator'dan Kutuplara doğru artar
PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ
Haritalardaki bozulmaları en aza indirebilmek için bazı yöntemler geliştirilmiştir

Bunlara projeksiyon ya da izdüşüm yöntemleri denir

1Silindir Projeksiyonu
Ekvator ve çevresini gerçek alanı ile haritaya yansır

Buna karşılık Kutuplara doğru bozulma artar

Alan bozulur ancak şekil korunur

Deniz ve hava ulaşımında kullanılır

2Düzlem Projeksiyonu
Dar sahalarda büyük ölçekli haritaların çiziminde kullanılır

Haritanın orta kısmı gerçeğe yakınken, kenarlara doğru bozulma artar

Bu yöntemde açılar korunurken, şekil ve alan bozulmaları olur

3 Konik Projeksiyon
Orta enlemlerde yer alan bölgeleri gerçeğe daha yakın gösterir Bu yöntemle çizilen haritalarda şekiller bozulur, ancak alanlar korunur

Uyarı!
Bir yerin gerçek yüzölçümü yükseklik ve çukurluklar dikkate alınarak hesaplanır İzdüşüm yüz ölçümde ise her yer düzlük kabul edilir
Bunun sonucu olarak bir yerin gerçek yüz ölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark büyük ise o yer engebeli, fark az ise düzlüktür

Fark Doğu Anadolu Bölgesi’nde en fazla iken, Marmara Bölgesi’nde en azdır

Harita Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar

İlk olarak haritanın kullanım amacı belirlenmeli ve amaca uygun konu başlığı konulmalı
Küçültme oranı (ölçek) belirlenmeli
Enlem ve boylam gösterilmeli
Eğer alan küçük ise yön işareti konulmalıdır
Lejant belirtilmeli
Lejant: Haritalarda kullanılan işaret ve renklerin ifade edildiği tablodur
Çizim yöntemi belirlenmeli

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-29-2012

HARİTA ÇEŞİTLERİ

A-Konularına Göre Haritalar

1

Genel Haritalar

Yaygın olarak kullanılan atlas ve duvar haritaları genel haritalardır

Başlıca genel haritalar şunlardır:

a-Fiziki haritalar: Yer şekillerini gösteren haritalardır Sadece bu haritalardan yaralanarak; profil çıkarılabilmekte ve yükseltiler tespit edilebilmektedir

b-Siyasi (idari) haritalar: Sınırları gösteren haritalardır

c-Beşeri haritalar: Nüfusun dağılışı, ırk, dil, dinlere göre dağılışı gibi özellikleri gösteren haritalardır

d-Ekonomi haritaları: Tarım, hayvancılık, ormancılık, sanayi, madencilik gibi özellikleri gösteren haritalardır

2Özel Haritalar
Konunun uzmanlarınca çizilen haritalardır İklim (izoterm, izobar gibi) , turizm, deprem, toprak, karayolları ve bitki örtüsü haritaları özel haritalara örnek olarak verilebilmektedir

Uyarı!

Bütün haritalardan faydalanarak;

İzdüşüm alan ve uzaklık hesaplanabilir
Yerel saat farkları bulunabilir
Konum belirlenir
Yön tayini yapılabilir

B- Ölçeklerine Göre Haritalar

1-Büyük Ölçekli Haritalar

a-Planlar: Ölçeği 1/20000 ‘den daha büyük olan haritalardır En ayrıntılı haritalardır
b-Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20000-1/200000 arasında olan haritalardırYer şekillerini en ayrıntılı gösteren haritalardır

2-Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/200000-1/500000 arasındaki haritalardır

3-Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/500000 ‘den daha küçük ölçekli haritalardır

PLAN-HARİTA

Benzer özellikleri: Kuşbakışı olarak çizilme ve ölçekli olmalarıdır
Farkları: Ayrıntıları gösterme gücü ve kullanım alanları farklıdır

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-29-2012

ÖLÇEKLER

1-Kesir Ölçek
2-Çizgi (grafik) Ölçek

1

KESİR ÖLÇEK

Kesirlerle ifade edilen ölçeklerdir Kesir ölçekte birim yazılmaz Her zaman cm cinsindendir

Örnek: Gerçekte 90 km olan Manisa-Soma arası haritada 6cm ile gösterilmiştir

Haritanın ölçeği nedir?

Örnek: 1/200

000 ölçekli haritada 16cm ile ölçülen bir uzunluk gerçekte kaç km’dir?

Örnek: Gerçekte 250 km olan bir yol 1/1

250

000 ölçekli haritada kaç cm ile gösterilir?

Uyarı!
Ölçek ne kadar değişirse değişsin; gerçek alan , gerçek uzunluk, enlem- boylam , yükselti vb değişmez

2- ÇİZGİ ( GRAFİK) ÖLÇEK

Çizgilerle ifade edilen ölçeklerdir Bu ölçekte çentikler arasındaki uzaklık farkı birbirine eşittir

Yukarıdaki çizgi ölçeğin boyu 5 cm dir Kesir ölçek değeri nedir?

Cevap: 5 çentik olduğundan her çentik 1 cm dir Bu sebeple

Harita üzerinde çizgi ölçek yardımıyla uzaklık hesaplamada ölçümü yapılacak yerlerin arası şekildeki gibi belirlenir

Daha sonra çizgi ölçekte sıfır başlangıcına konularak hesaplanır

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-29-2012

YER ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ

1

RENKLENDİRME YÖNTEMİ

Bu yöntemde yer şekilleri renklerle ifade edilir Her renk belirli bir yüksekliği göstermek için kullanılır

2

TARAMA YÖNTEMİ

Bu yöntemde, yükselti değerleri eğim yönünde çizilen farklı boydaki çizgilerle gösterilir Çizgi grupları arasındaki halka şeklindeki boşluklar yükselti basamaklarını gösterir
Çizgiler eğimin fazla olduğu yerlerde kısa, kalın ve sık olur Eğim az ise uzun, ince ve seyrek olur

Düz alanlar boş bırakılmaktadır

3

GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ

Yeryüzü şekillerinin bir yönden eğik olarak ışık aldığı düşünülür

Buna göre ışık alan yerler açık, ışık almayan yerler koyu renkte görünürler

Bu yöntemde yükselti basamakları bulunmadığından, daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır

4

KABARTMA YÖNTEMİ

Maket türü haritalardır

Yer şekillerini en iyi gösteren haritalardır

Fakat yapılması ve taşınması zor olduğundan pek kullanışlı değildir

5

İZOHİPS YÖNTEMİ

İzobat: Eş derinlik (deniz ve göllerde kullanılır

)

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ

İç içe kapalı eğrilerdir Birbirini kesmezler
Yükselti dıştan içe doğru artar
Aralarındaki yükselti farkı birbirine eşittir (Equdistance)
İzohipslerin sık veya seyrek geçmesi yer şekillerine bağlıdır
İzohipslerin sık geçtiği yerde eğim fazladır Seyrek geçtiği yerde eğim azdır
Eğim arttıkça yatay mesafe (kuş uçuşu) kısalır
Aynı izohips çizgisi üzerindeki bütün noktalarda yükselti aynıdır
İzohips çizgisi üzerinde olmayan bir noktanın kesin yükseltisi bilinemez
Dağ dorukları (zirveler ) nokta halinde gösterilir
Akarsu vadilerinde yükseltinin arttığı yöne doğru girinti oluşur Akarsudan sonraki ilk yükseltiler birbirine eşittir
Delta, akarsuyun denize döküldüğü yerde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir

Dağ yamaçlarının birleştiği yerlere sırt denir Yükseltinin arttığı yöne doğru "U " harfi şeklinde görünürler
Doruk veya dorukları çevreleyen yamaçlardan oluşan yeryüzü şekillerine tepe denir
Kıyı çizgisi (deniz kıyısı) sıfır metredir
Taban yüksekliği aynı olan iki tepe arasındaki küçük düzlüğe boyun denir
Ok işareti çevresine göre çukur olan (kapalı çukur-çanak-krater) yerleri gösterir

PROFİL ÇIKARMA

Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir
Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek yükselti ölçeği ile kesiştirilir
Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur

10-29-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Harita Bilgisi HARİTA BİLGİSİ (KARTOĞRAFYA) HARİTA Kuşbakışı görünümün Ölçekli Düzleme aktarılmasıdır Uyarı! Yeryüzünün bir bölümünün kuş bakışı olarak çizilmesiyle elde edilen şekillerin harita özelliğini taşıyabilmesi için, çizimin belirli bir ölçek dahilinde yapılması gerekir KROKİ Kuşbakışı görünümün Kabataslak (ölçeksiz) Düzleme aktarılmasıdır Uyarı! Dünya haritaları, yer şekillerinin biçimini gerçeğe tam uygun olarak göstermez Alan , açı, uzunluk bozulmaları meydana gelir Sebebi: Küre şeklindeki bir yüzeyin düzleme aktarılmış olmasıdır Haritalardaki bozulma Ekvator'dan Kutuplara doğru artar PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ Haritalardaki bozulmaları en aza indirebilmek için bazı yöntemler geliştirilmiştir Bunlara projeksiyon ya da izdüşüm yöntemleri denir 1Silindir Projeksiyonu Ekvator ve çevresini gerçek alanı ile haritaya yansır Buna karşılık Kutuplara doğru bozulma artar Alan bozulur ancak şekil korunur Deniz ve hava ulaşımında kullanılır 2Düzlem Projeksiyonu Dar sahalarda büyük ölçekli haritaların çiziminde kullanılır Haritanın orta kısmı gerçeğe yakınken, kenarlara doğru bozulma artar Bu yöntemde açılar korunurken, şekil ve alan bozulmaları olur 3 Konik Projeksiyon Orta enlemlerde yer alan bölgeleri gerçeğe daha yakın gösterir Bu yöntemle çizilen haritalarda şekiller bozulur, ancak alanlar korunur Uyarı! Bir yerin gerçek yüzölçümü yükseklik ve çukurluklar dikkate alınarak hesaplanır İzdüşüm yüz ölçümde ise her yer düzlük kabul edilir Bunun sonucu olarak bir yerin gerçek yüz ölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark büyük ise o yer engebeli, fark az ise düzlüktür Fark Doğu Anadolu Bölgesi’nde en fazla iken, Marmara Bölgesi’nde en azdır Harita Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar İlk olarak haritanın kullanım amacı belirlenmeli ve amaca uygun konu başlığı konulmalı Küçültme oranı (ölçek) belirlenmeli Enlem ve boylam gösterilmeli Eğer alan küçük ise yön işareti konulmalıdır Lejant belirtilmeli Lejant: Haritalarda kullanılan işaret ve renklerin ifade edildiği tablodur Çizim yöntemi belirlenmeli

10-29-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Harita Bilgisi HARİTA ÇEŞİTLERİ A-Konularına Göre Haritalar 1Genel Haritalar Yaygın olarak kullanılan atlas ve duvar haritaları genel haritalardır Başlıca genel haritalar şunlardır: a-Fiziki haritalar: Yer şekillerini gösteren haritalardır Sadece bu haritalardan yaralanarak; profil çıkarılabilmekte ve yükseltiler tespit edilebilmektedir b-Siyasi (idari) haritalar: Sınırları gösteren haritalardır c-Beşeri haritalar: Nüfusun dağılışı, ırk, dil, dinlere göre dağılışı gibi özellikleri gösteren haritalardır d-Ekonomi haritaları: Tarım, hayvancılık, ormancılık, sanayi, madencilik gibi özellikleri gösteren haritalardır 2Özel Haritalar Konunun uzmanlarınca çizilen haritalardır İklim (izoterm, izobar gibi) , turizm, deprem, toprak, karayolları ve bitki örtüsü haritaları özel haritalara örnek olarak verilebilmektedir Uyarı! Bütün haritalardan faydalanarak; İzdüşüm alan ve uzaklık hesaplanabilir Yerel saat farkları bulunabilir Konum belirlenir Yön tayini yapılabilir B- Ölçeklerine Göre Haritalar 1-Büyük Ölçekli Haritalar a-Planlar: Ölçeği 1/20000 ‘den daha büyük olan haritalardır En ayrıntılı haritalardır b-Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20000-1/200000 arasında olan haritalardırYer şekillerini en ayrıntılı gösteren haritalardır 2-Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/200000-1/500000 arasındaki haritalardır 3-Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/500000 ‘den daha küçük ölçekli haritalardır PLAN-HARİTA Benzer özellikleri: Kuşbakışı olarak çizilme ve ölçekli olmalarıdır Farkları: Ayrıntıları gösterme gücü ve kullanım alanları farklıdır

10-29-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Harita Bilgisi ÖLÇEKLER 1-Kesir Ölçek 2-Çizgi (grafik) Ölçek 1KESİR ÖLÇEK Kesirlerle ifade edilen ölçeklerdir Kesir ölçekte birim yazılmaz Her zaman cm cinsindendir Örnek: Gerçekte 90 km olan Manisa-Soma arası haritada 6cm ile gösterilmiştir Haritanın ölçeği nedir? Örnek: 1/200000 ölçekli haritada 16cm ile ölçülen bir uzunluk gerçekte kaç km’dir? Örnek: Gerçekte 250 km olan bir yol 1/1250000 ölçekli haritada kaç cm ile gösterilir? Uyarı! Ölçek ne kadar değişirse değişsin; gerçek alan , gerçek uzunluk, enlem- boylam , yükselti vb değişmez 2- ÇİZGİ ( GRAFİK) ÖLÇEK Çizgilerle ifade edilen ölçeklerdir Bu ölçekte çentikler arasındaki uzaklık farkı birbirine eşittir Yukarıdaki çizgi ölçeğin boyu 5 cm dir Kesir ölçek değeri nedir? Cevap: 5 çentik olduğundan her çentik 1 cm dir Bu sebeple Harita üzerinde çizgi ölçek yardımıyla uzaklık hesaplamada ölçümü yapılacak yerlerin arası şekildeki gibi belirlenir Daha sonra çizgi ölçekte sıfır başlangıcına konularak hesaplanır

10-29-2012	#4
Prof. Dr. Sinsi	Harita Bilgisi YER ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ 1RENKLENDİRME YÖNTEMİ Bu yöntemde yer şekilleri renklerle ifade edilir Her renk belirli bir yüksekliği göstermek için kullanılır 2TARAMA YÖNTEMİ Bu yöntemde, yükselti değerleri eğim yönünde çizilen farklı boydaki çizgilerle gösterilir Çizgi grupları arasındaki halka şeklindeki boşluklar yükselti basamaklarını gösterir Çizgiler eğimin fazla olduğu yerlerde kısa, kalın ve sık olur Eğim az ise uzun, ince ve seyrek olur Düz alanlar boş bırakılmaktadır 3 GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ Yeryüzü şekillerinin bir yönden eğik olarak ışık aldığı düşünülür Buna göre ışık alan yerler açık, ışık almayan yerler koyu renkte görünürler Bu yöntemde yükselti basamakları bulunmadığından, daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır 4KABARTMA YÖNTEMİ Maket türü haritalardır Yer şekillerini en iyi gösteren haritalardır Fakat yapılması ve taşınması zor olduğundan pek kullanışlı değildir 5İZOHİPS YÖNTEMİ İzobat: Eş derinlik (deniz ve göllerde kullanılır) İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ İç içe kapalı eğrilerdir Birbirini kesmezler Yükselti dıştan içe doğru artar Aralarındaki yükselti farkı birbirine eşittir (Equdistance) İzohipslerin sık veya seyrek geçmesi yer şekillerine bağlıdır İzohipslerin sık geçtiği yerde eğim fazladır Seyrek geçtiği yerde eğim azdır Eğim arttıkça yatay mesafe (kuş uçuşu) kısalır Aynı izohips çizgisi üzerindeki bütün noktalarda yükselti aynıdır İzohips çizgisi üzerinde olmayan bir noktanın kesin yükseltisi bilinemez Dağ dorukları (zirveler ) nokta halinde gösterilir Akarsu vadilerinde yükseltinin arttığı yöne doğru girinti oluşur Akarsudan sonraki ilk yükseltiler birbirine eşittir Delta, akarsuyun denize döküldüğü yerde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir Dağ yamaçlarının birleştiği yerlere sırt denir Yükseltinin arttığı yöne doğru "U " harfi şeklinde görünürler Doruk veya dorukları çevreleyen yamaçlardan oluşan yeryüzü şekillerine tepe denir Kıyı çizgisi (deniz kıyısı) sıfır metredir Taban yüksekliği aynı olan iki tepe arasındaki küçük düzlüğe boyun denir Ok işareti çevresine göre çukur olan (kapalı çukur-çanak-krater) yerleri gösterir PROFİL ÇIKARMA Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek yükselti ölçeği ile kesiştirilir Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur