Dağların Oluşumu Ve Volkanizma

Dış kuvvetler aşındırma sonucu kopardıkları maddeleri sürükleyerek okyanus, deniz ve göl çanakları gibi çukurluklarda biriktirirler Milyonlarca yıl boyunca devam eden bu olay sonrasında kalınlığı binlerce metreyi bulan kalın bir tortul tabakası oluşur Bu tortul tabakalarının yer aldığı çok geniş alanlı derin deniz çukurluklarına jeosenklinal denir

Kıvrılma: Kıtaların yer değiştirmesiyle jeosenklinaller yüksek basınca uğrarlar Eğer bunlar esnek yapıda ise kıvrılırlar ve kıvrımlı dağlar meydana gelir Bu oluşan kıvrımlar kubbe şeklinde ise antiklinal, çukur yapıda ise senklinal adı verilir

Avrupa'da alp, Asya'da Himalaya dağ sırası böyle oluşmuştur
Kırılma: Jeosenklinallerde, yan basınçlara uğrama sonucu her zaman kıvrılma olmaz Bazen tabaka kıvrılamayacak kadar sert yapıdadır Bu durumda kırılmalar meydana gelir Bu kırıklar boyunca bir kısım yer, tümüyle yükselirken bazı kısımlar da alçakta kalır ya da çöker Kırık yerlere fay adı verilir İki kırık boyunca yanlardaki bloklar çöker de ortadaki blok yüksekte kalırsa buna horst, ortadaki blok çökerse buna da graben denir

Dünyanın en uzun kırık hattı, yaklaşık 5 bin km uzunluğundaki doğu Afrika grabenidir Bu grabenin kuzey ucu Kahramanmaraş'a kadar devam eder



Türkiye'de Dağ Oluşumu Haraketleri:

Türkiye'de kıvrım dağları kuzeyde ve güneyde iki kuşak halinde uzanır Bu dağlar alp-himalaya kıvrım sisteminin birer kolu yükseklikleri kimi yerde 1500 m Den, kimi yerde ise 3500 m den fazladır Kuzeyde, kuzey Anadolu dağları, güneyde toros dağları adını alır

Alp orojenezi sırasında yurdumuzdaki esnek yapılı olmayan tortulanma alanları kırılmalara uğramış yer yer çökmeler ve yükselmelerle birçok dağ ve çukur alan meydana gelmiştir Eğe bölgesinde bakırçay, menderes ve Gediz ovaları ile akdenizdeki Hatay çukurluğu birer GRABEN, kozak dağı, yund dağı, bozdağlar, aydın dağları ve menteşe dağları birer horst'tur



Volkanizma:

Mağmanın, yerkabunun zayıf yerlerinden (kırık, çatlak vb) yeryüzüne çıkmasıyla volkanizma olayları meydana gelir

Volkanik olaylarla katı, sıvı ve gaz olmak üzere çeşitli maddeler yeryüzüne çıkarmaktadır Volkanlardan çıkan katı maddeler tüf ya da volkan bombasıdır Sıvı maddeler lav olarak adlandırılır Ayrıca çeşitli gazlar da volkanizma ile yeryüzüne çıkar

Çok akıcı lavlar püskürten volkanlarda, bu lavlar geniş bir alana yayıldıklarından, volkan konisi yayvan (tabla) şekilde olur Güneydoğu anadolu'aki Karacadağ volkanı böyledir

Lavların çok akıcı olmadığı volkanlarda ise volkan konisi dik ve yüksek olur Yurdumuzdaki ağrı, Erciyeş, hasan dağı, nemrut volkanları gibi

Kül, kum, çakıl vb maddelerin püskürmesiyle de tüf konileri oluşmaktadır Ege Bölgesi'nde Kula Yöresi ve Konya'da Karapınar çevresindeki koniler bu oluşumlara örnektir

Volkanizmayla oluşan başlıca yerşekilleri şunlardır:
Volkan konisi: volkanik faaliyet sırasında çıkan katı ve sıvı materyallerin üst üste birikmesiyle oluşan koniye benzer kabartılardır Tek dağların büyük kısmı birer volkan konisidir Ağrı, süphan, Erciyes vb dağlar bu türdendir
Krater: volkanik patlama sırasında oluşan, volkanik dağların üst kısımlarındaki çukurlulardır Bu çukurluklar bazen sularla dolarak krater göllerini oluşturmaktadırlar
Kaldera: kraterlerin, patlama ya da çökmelerle çok genişlemiş şeklidir Kalderaların diplerinde de göller oluşabilmektedir Nemrut gölü bunlardır
Maar: volkanik düzlüklerde patlama sonucu oluşan çukurluklardır Çapları birkaç yüz metre ile birkaç kilometre arasında değişen, daire veya oval biçimdeki çanaklardır Bu çanakların da bazıları sularla dolarak göl haline gelmektedir Konya karapınardaki Acıgöl ve meke tuzlası bu türdendir

Katılaşım kayaları ve volkanik set gölleri de volkanizma sonucu oluşur

Yeryüzünde 500'e yakın etkin volkan vardır Bu etkin volkanların üste ikisi büyük okyanus çevresinde, genç kıvrımlı dağların bulunduğu yerlerde sıralanmıştır Bu özelliğinden dolayı büyük okyanus kıyalarına ?Pasifik ateş çemberi? denilmektedir Geri kalan etkin volkanlar atlas okyanusunda Akdeniz ülkelerinde ve Doğu Afrika?dadır