Türkiye'nin Ovaları

Türkiye'nin Ovaları

Türkiye'de ovalar diğer bir deyişle düzlük alanlar yüzölçümümüz içinde son derece az yer kaplar Ülkemizin ancak %8'i düzlük alandır Ülkemizde teşekkül biçimlerine göre çok çeşitli ova tipiyle karşılaşılır Bunları şöyle sıralayabiliriz: Delta ovaları, Kıyı ovaları, Tektonik Çöküntü ovaları, Hafif yarılmış birikim ovaları, Dağ eteği ovaları, Eski Göl tabanı ovaları, Karstik ovalar, Lav ve tüflerden meydana gelen ovalar Birbirinden farklı biçimlerde teşekkül etmiş bulunan bu ovalar genelde kıyı bölgelerimizde alçak düzlüklerden oluşurken, iç bölgelerimizde yüksek düzlükler şeklindedir Kıyı bölgelerimizdeki ovalar genelde deniz seviyesinden başlamak üzere 200-300 m yükseltiye çıkarlarken, yer yer 15-25 km, genişlik gösterip uzandıkları gibi iç kısımlara doğru 120-150 km kadar girdikleri de olur

1 Delta Ovaları

Bu tip ovalar ülkemizde en yeni oluşan alüvyon dolgu alanlarıdır Bu tip ovalar kuanterner de tarihi devreler içinde hızlı bir şekilde önemli gelişme göstermiştir En geniş ve önemli delta ovalarımız Seyhan, Ceyhan nehirlerinin ağızlarındaki deltalar ile Karadeniz kıyısında Kızılırmağın ağzındaki Bafra ve Yeşilırmağın ağzındaki Çarşamba ovalarıdır Bu bağlamda diğer kıyılarımızda ise önemli delta ovalarına rastlanmaz
2 Kıyı Ovaları

Ülkemizin üç yanının denizler ile çevrili olmasına ve de kıyılarının uzunluğunun 8000 km'yi geçmesine karşılık kıyılarda yer alan ovalık düzlük alanlarımız çok azdır Bunun başlıca nedeni ise dağlarımızın denizin hemen kenarında birden yükselmesi ve kıta platformunun kıyı düzlüklerini oluşturacak genişliği kazanmamış olmasıdır Bu bakımdan Karadeniz Bölgemizdeki kıyı ovalarının genişlikleri (hemen hiçbir yerde 1 km,'yi bulmaz) az ve devamlılık göstermez iken, diğer kıyılarımızdaki ovalar nisbeten geniş olup devamlılık gösterirler Akdeniz kıyılarında Antalya'nın doğusunda Serikten başlamak üzere Toros dağları kıyının oldukça gerisinde yer aldığından Aksu Köprüsü ve Manavgat ile diğer çok küçük akarsuların getirmiş olduğu alüvyonlar Alanya'ya kadar olan kesimde genişçe bir kıyı ovasını meydana getirirler Ayrıca Amanus dağları önünde de Dörtyol'dan başlayıp Arsus'a kadar olan sahil boyunca geniş bir kıyı ovası ile karşılaşılır Marmara denizi kıyıları ovaların teşekkülüne elverişli değildir Ancak Güney Marmara Bölümünde Edincik-Lapseki arasında genişçe bir kıyı ovası dikkati çeker

Ege denizi kıyılarıdiğer kıyılarımız göre daha farklıbir yapı gösterir Dağların kıyıya dik olarak gelmesi kıyıyı çok girintili çıkıntılı yapmış sayısız koy ve körfezlerin meydana gelmesine neden olmuştur Buradaki kıyı ovaları genelde körfezlerin gerilerindeki akarsuların alüvyonlarının birikmeleri sonucunda ortaya çıkmışlardır Havran, Dikili, Çandarlı, Seferihisar, Kuşadası, Mandalya körfezi kıyıları ovalarıEge bölgemizin önemli kıyı ovalarıdır Ayrıca Güneybatı'da Eşen, Dalaman çaylarının kıyı ovaları ile Kumluca Finike kıyı ovaları da bu tip ovalara örnek olurlar
3 Vadi Boyu Ovaları

Türkiye, akarsu ağının yoğunluk ve yaygınlık gösterdiği bir ülkedir Bu bakımdan ülkemizin farklı coğrafi bölgelerinde yer alan akarsularımızın yer yer litolojik yapı özelliklerinin de farklılıklar göstermesi nedeniyle vadileri boyunca genişleyip daralırlar ve bir takım ovalar düzlük alanlar meydana getirirler Bu tip ovaları ülkemizde en belirgin bir şekilde Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya nehirlerinin vadileri boylarında görebiliriz
4 Tektonik Çöküntü Ovaları

Bu tip ovalara ülkemizin hemen her coğrafi bölgesinde rastlamak mümkündür Bu ovaların büyük bir kısmıçanak şekilleri ile kendilerini belli ederler Tektonik çöküntü ovaları genelde yamaçlardan inen akarsular tarafından doldurulduğu gibi ayrı bir akarsu tarafından da dışa bağlanan düzlük alanlar olarak karşımıza çıkarlar Bu tip ovalar içinde önemli olanları Marmara Bölgesinde Manyas, Bursa, Susurluk, Karacabey, Adapazarı; Doğu Anadolu'da Malatya, Erzincan, Pasinler; Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yamaçlar ile ova tabanı arasındaki sahada tabana doğru eğimli biçimleri ile dikkat çekerler Ülkemizde en tipik örneklerine Uludağ'ın eteklerinde, Sultan dağlarının Akşehir ovasına bakan yamaçları önünde, Ege bölgesinde İzmir Körfezinin güneyinde Narlıdere, Kızılbahçe arasında kalan sahada Marmara bölgesinde İstanbul şehri doğusunda Bostancı, Maltepe, Kartal arasında kalan sahalarda rastlanır
5 Eski Göl Tabanı Ovaları

Ülkemiz jeolojik devirler içinde özellikle III zaman sonunda neojende derinliği fazla olmayan göllerle kaplanmıştır İşte bu göllerin tabanlarında biriken tortullar daha sonra göllerin ortadan kalkması ile Neojen depolarını meydana getirmişlerdir Bu düzlük alanlar ile IV zamanda Pleistosenin nemli devrelerinde ortaya çıkan ve İç Anadolunun büyük bir bölümünü kaplayan göllerin ortadan kalkmasıile meydana gelen düzlükler eski göl tabanı olarak bilinen ovalardır Bu bakımdan Konya-Ereğli ve Tuzgölü çevreleri, Develi-Yahyalı-Yeşilhisar arasında kalan düzlük alanlar ile bu sahaların çevrelerindeki Neojen dolgu alanları ülkemizde eski göl tabanı ovalarına örnek olurlar
6 Karstik Ovalar

Bu tip ovalar genelde ülkemizde kalker kayaçların çoğunlukta olduğu Torosların orta kesiminde İç Menteşe ve göller yöresinde görülür Karstik ovaların teşekküllerinde erimeler yanında çökmeler, eski nehirlerin vadilerinin genişlemesi tektonik olayların rol oynadığı söylenebilir Burdur-Antalya arasında kalan sahada Kestel, Kovada, Gölova, Korkuteli, Gölhisar, Elmalıkasaba, Muğla, Ula, Tefenni Acıpayam ovaları ülkemizdeki tipik karstik ovalardır Bu ovalar aynı zamanda karstik şekillerin en büyükleri olan birer uvala ve polyedirler
7 Lavların Meydana Getirdiği Ovalar

Bu tip ovalar yeryüzü üzerinde (volkanizma) ve tektonik olaylar neticesinde meydana gelen kırıklar boyunca ortaya çıkan lav ve tüllerin eski topoğrafik şekilleri örtmesi neticesinde meydana gelen düzlüklerdir Ülkemizde bu şekildeki düzlükler genelde Doğu Anadolu bölgemizde görülür Gerçekten bu bölgemizde yüksek dağlar arasında görülen Malazgirt, Çaldıran, Muradiye gibi ovalar volkanik orjinli lavların tüflerin geniş sahalara yayılıp meydana getirdiği düzlüklerdir

Ovalar

Genel Tanım ve Yapısal Özellikleri

Akarsularla fazla yarilmamis,düz ya da hafif egimli çukur alan görünümünde yüzey seklidirBüyüklügü birkaç hektardan,yüz binlerce kilometrekareye kadar degisebilen ovalar,çesitli yüksekliklerde yer alabilirYükseltisi 2000 metreye çok yaklasan ya da bu yükseltiyi de asan yüksek ovalar oldugu gibi, deniz seviyesinden yüksekligi çok az olan ovalarda vardir

Yükseklik ne olursa olsun,ovalardan geçen akarsularin derin yataklari yoktur, yani ova yüzeyi ile talveg çizgisi arasindaki düzey farki çok azdirBu da ovayi platodan ayiran en belirgin özelliktir Ova tümüyle düz oldugu gibi, yüzeyi engebeli de olabilir; hatta yer yer üstünde tepeler bulunabilir Ovalardaki akarsular genellikle agir akislidir ve menderesler çizer ya da birçok kola ayrilarak aralarinda adaciklar olustururlarÖnlem alinmassa taskin sirasinda yataklarindan çikip ovaya veya ürünlere zarar verebilirler

Yeryüzünde toplam kara alaninin üçte birinden biraz fazlasini kaplayan ovalar, Antarktika disinda tüm kitalarda görülür Genis cografi dagilimlari nedeni ile ovalarin bitki örtüsü de çesitlilik gösterir Agaç, çali ve ot kapli ovalar oldugu gibi,neredeyse çöl görünümünde olanlarda vardirKuru ve otsu bitkili ovalara bozkir denir Çayirlarda bozkirlardakilerden daha kisa ama daha nitelikli ot yetisir Savanlar ise uzun otsu bitkiler ve seyrek agaçlarin bulundugu ovalardir Irmak havzalarindaki ormanlik ovalara “selva” denir Ovalar cografi konumlarina göre kiyi ovasi ve karasal ova adi ile kabaca ikiye ayrilir Karasal ovalardan biri dagetegidirDaglarin eteginde yer alan birikinti konilerinin kenarlardan birlesmesiyle olusurTürkiye’de Bursa ve Inegöl ovalarinin güney kenarlarinda tipik dagetegi ovalari vardirBu tür ovalarda egim fazla,yüzey profili hafif disbükeydir Düzgün yüzeyleri ve tarima elverisli topraklari nedeni ile ovalar yüzyillardan beri baslica yerlesim merkezleri olmustur

Oluşumlarına Göre Ovalar ve Türkiye'de Ovalara Örnekler

A) Birikim (Kıyı) Ovaları

Akarsularin tasidiklari alüvyonlari deniz veya göl kiyisinda biriktirmesi ile olusan ovalardirKabaca bir üçgene benzediklerinden dolayi delta ovasi da denirDelta ovalarinin olusabilmesi için akarsuyun yeterli miktarda materyal tasimasi, kiyinin sig olmasi, gelgit olaylari ile kiyi akintilarinin etkisiz olmasi gerekir

Kiyi ovalarinin olusumunda akarsular kadar,deniz ve göllerdeki büyük seviye degisiklikleri ve tektonik olaylar da etkilidir Ülkemizde kiyi ovalari büyük akarsularin denize döküldügü alanlarda meydana gelmistir Karadeniz kiyilarimizdaki en önemli kiyi ovalari Çarsamba, Bafra ve Sakarya deltalaridir Bunlar,akarsularin tasidigi alüvyonlar ve Karadeniz’deki seviye degisiklikleri sonucunda olusmustur

Çarsamba Ovasi; Yesilirmak’in tasidigi alüvyonlari denize biriktirmesiyle olusmusturÇok verimli topraklara sahip olan bu ova,bölge tarimi için oldukça önemlidir

Bafra Ovasi da; Kizilirmak’in tasidigi materyalleri kiyiya biriktirmesi sonucunda olusan delta ovalarindandirBurada yer alan batakliklar kurutularak tarima kazandirilmistir

Delta görünümünden ziyade kiyi düzlügü özelligi gösteren Sakarya Deltasi, Sakarya nehrinin tasidigi alüvyonlarla meydana gelmistir Önceleri sik sik taskina ugrayan ova, Hasan Polatkan Baraji’nin yapimi ile taskinlardan korunmus ve tarima kazandirilmistir

Ege denizi kiyilarinda olusan ovalardan baslicalari; Meriç, Bakirçay,

Gediz ile Küçük ve Büyük Menderes deltalaridir

Meriç Deltasi;hizli ilerleyen taskin alanlara sahip bir ovadir Meriç irmaginin tasidigi alüvyonlarla olusmustur

Bakirçay Deltasi;ayni adi tasiyan akarsuyun, Çandarli Körfezi’ni doldurmasi ile olusmusturYer yer tuzlu batakliklar bulunan ovada, eski uygarliklarin kalintilari da yer alir

Baslangiçta Izmir Körfezi’ne akan Gediz irmagi, körfezi doldurmaya basladigi için 1886 yilinda açilan kanallarla daha kuzeydeki bugünkü yatagina çekilmistir Bu defa, körfezin kuzeybatisinda oldukça genis bir delta olusmustur Genis bir çöküntü alaninin ucunda yer alan Gediz Deltasi, Ege Bölgesi’nin önemli tarim alanlarindandir

Küçük ve Büyük Menderes deltalari da birer çöküntü alaninin ucunda olusan birikinti ovalaridir Büyük ve Küçük Menderes irmaklari, Ege denizinin seviye degisikliklerine de bagli olarak tarihi dönemlerde hizla denizi doldurmustur Öyle ki, Ilk Çag’da bir liman kenti olan Milet, Büyük Menderes’in denizi doldurmasi ile bu gün kiyidan bir hayli içeride kalmistir

Akdeniz kiyilarinda yer alan en önemli kiyi ovalari Çukurova, Göksu ve Asi deltalari ile Antalya Ovasidir

Bir çöküntü alaninda yer alan Çukurova, Seyhan ve Ceyhan irmaklarinin biriktirdigi alüvyonlarla olusmustur Çukurova,Akdeniz’in ve ülkemizin en büyük delta ovasidirÜlkemizin en büyük tarim alani da olan Çukurova’nin kiyi kesiminde kiyi set gölleri ve kumullar olusmustur

Taseli platosundan beslenen ve burayi derin vadilerle parçalamis olan Göksu, denize döküldügü yerde bir delta düzlügü olusturmusturDelta alani içinde yer yer göller ve batakliklar bulunmaktadir

Akdeniz kiyilarinda ayrica,Aksu çayinin Antalya Körfezi’ni doldurarak olusturdugu Antalya Ovasi ile Asi nehrinin denize döküldügü yerde olusan deltalar diger kiyi ovalaridir

Genellikle yüksek dag siralarinin bulundugu kiyilarimizdaki delta ovalari, buralardaki en önemli düzlüklerdir Denizin iklim üzerindeki olumlu etkileri bu ovalarin önemini arttirir Yine, çesitli bitkilerin yetismesi için gerekli olan mineraller açisindan zengin olan bu ovalar,tarim için çok elverislidirGerek iklim, gerekse su ve toprak sartlari açisindan uygun özellikler tasiyan kiyi ovalari,nüfusun ve tarimsal faaliyetlerin yogunlastigi alanlardir
B)İç Bölgelerdeki Ovalar

Bazi kütleler,toptan yükselme ve çökmeye ugramistir Bu olaylarla meydana gelen çöküntü alanlarinda,göller tesekkül etmistir Daha sonra göllerin sulari çekilmis ve akarsularin biriktirme faaliyetleri artmistir Akarsular tarafindan tasinan alüvyonlar,eski göl tabanlarini kaplamis ve ovalar meydana gelmistir

Iste iç bölgelerdeki ovalarin büyük bir bölümü bu sekilde olusmustur Iç bölgelerdeki ovalar, bazen fay hatlari boyunca olusan çöküntü alanlarda dizi halinde yer alirken,bazen de tek tek serpilmis durumdadir

Dogu Anadolu fay kusagi boyunca, Antakya-Kahramanmaras-Karliova

oldugunda, birbirini takip eden birçok ova bulunmaktadir Bunlarin baslicalari Amik, Kahramanmaras, Adiyaman, Malatya, Elazig ve Mus ovalari ile Varto, Hinis, Karliova ve Göynük ovalaridir Bu çöküntü alanlari, engebeli bir yapiya sahip olan Dogu Anadolu Bölgesi’nin nüfus ve ekonomik faaliyetler bakimindan en yogun alanlaridirAncak, fay kusagi üzerinde yer almasi dolayisiyla buralar sürekli deprem tehdidi altindadir

Kuzey Anadolu fay kusagi adi verilen ve Kuzey Anadolu daglarinin güney eteklerinden geçen kirik hatti boyunca,bir dizi çöküntü alani bulunmaktadir Bu kusakta yer alan baslica ovalar, batida Ezine, Biga, Gönen, Manyas-Ulubat, Bursa, Inegöl, Yenisehir, Iznik, Orhangazi ve Gemlik ovalaridir Izmit-Sapanca oldugundan oldugundan itibaren ise Adapazari, Düzce, Bolu, Kaynasli ovalari yer alir Yine bu hat boyunca Ilgaz-Tosya, Kargi, Vezirköprü, Suluova, Zile, Turhal, Erbaa, Niksar, Susehri, Erzincan, Erzurum ve Pasinler ovalari ile Agri-Eleskirt ovalari yer almaktadir Tarimsal faaliyetlerin ve nüfusun yogun oldugu bu ovalar da fay hatti üzerinde yer aldigi için deprem tehdidi altindadir Bu hat üzerinde zaman zaman meydana gelen depremler, can ve mal kaybina yol açmaktadir

Ergene Havzasi, Ergene irmagi tarafindan tasinan alüvyonlarla dolmustur Oldukça genis olan Ergene havzasi ülkemizin en önemli tarim alanlarindan biridir

Iç Anadolu Bölgesi’nde yer alan ovalar da,çöküntü alanlarina alüvyonlarin birikmesiyle olusmustur Bunlarin baslicalari; Yukari Sakarya, Eskisehir ve Aksehir ovalari ile Konya, Eregli, Akinci ve Çubuk ovalaridir Bölgenin güneydogusunda yer alan Kayseri ve Develi ovalari ise, Erciyes Dagi’ndan püsküren volkanik malzemelerden olusan ovalardir

Bati Anadolu’da yer alan ovalar epirojenik hareketlerle olusmustur Bu hareketler sirasinda bazi alanlar yükselmis ve bugünkü daglik alanlari meydana getirmis, bazi alanlar ise çökmüs ve çöküntü alanlari olusmustur Bu çöküntü alanlarinin akarsular tarafindan alüvyonlarla doldurulmasi sonucunda günümüzdeki ovalar olusmustur Ege Bölgesi’nin güneydogusunda yer alan ovalar ise çökme olaylarinin yaninda karstik olaylarin da etkisi ile olusmustur Denizli,Tavas,Çivril gibi ovalarin olusumunda karstik olaylar oldukça etkilidir

Akdeniz Bölgesi’nin batisinda da karstik kökenli ovalar yaygindir Bu alandaki çöküntü havzalarinin bir kismi sular altinda kalmis ve birçok göl olusmustur Bazi çöküntü havzalari da karstik olaylarin etkisiyle genisleyerek ovalari olusturmustur Bu sekilde olusan baslica ovalar Acipayam, Elmali, Korkuteli ve Kestel ovalaridir

Güneydogu Anadolu Bölgesi’ndeki ovalar ise genellikle bölgenin güneyinde yer alir Bu ovalar da çökme, asinma ve biriktirme faaliyetleri ile olusmustur Nizip, Suruç, Altinbasak ve Ceylanpinar ovalari bunlarin en önemlileridir Basta Altinbasak ovasi olmak üzere, bölgenin büyük bir bölümü GAP kapsami içindedir Yapimi büyük ölçüde tamamlanan Sanliurfa sulama tünelleri ile sulanacak olan bu ovalar, ülkemizin tarimsal üretimini önemli ölçüde artiracaktir

Ülkemiz, dünyada kendine yetecek miktarda tarimsal üretime sahip az sayidaki ülkelerden biridir Ayrica, ihtiyaç fazlasi tarim ürünlerini de ihraç etmektedir Türkiye,süphesiz bu özelligini büyük oranda, sahip oldugu verimli ovalara borçludur Ihraç edilebilen tarim ürünlerinin büyük bir kismi kiyi ovalarinda yetistirilmektedir Iç bölgelerdeki ovalar ise, yeterince sulanamadigindan tarimsal verim oldukça düsüktür Bu sebeple uygulamaya koyulan, Güneydogu Anadolu Projesi (GAP) ile tasarlanan Konya Ovasi Projesi (KOP) tamamlandigi takdirde tarimsal üretimimiz birkaç katina çikabilecektir Atatürk’ün ‘milli ekonominin temeli ziraattir’ tespiti dogrultusunda tarima gereken önem verilmeli ve hazirlanan projeler bir an önce tamamlanarak hizmete sokulmalidir