Coğrafi Konum ,Matematik Konum,Paralel Ve Meridyenler

Coğrafi Konum

Herhangi bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu alana coğrafi konum denir



A ÖZEL KONUM

Herhangi bir yeri diğer yerlerden ayıran, sahip olduğu kendine has özelliklerin tümüne özel konum denir Özel konum, insanları, çevreyi, ülkelerin ekonomik ve politik durumunu çok yönlü etkiler Dünya üzerinde, özel konum etkisine şu örnekler verilebilir:

Norveç, Japonya, İngiltere, İzlanda gibi deniz ve okyanuslara komşu ülkeler balıkçılıkta ileri gitmişlerdir

Kuzeybatı Avrupa kıyıları, yüksek enlemlerde bulunmasına rağmen, Gulf - Stream sıcak su akıntısının etkisiyle ılıman bir iklime sahip olmuştur

Orta Asya ve Orta Avrupa denizlere uzak olduğu için karasal bir iklime sahip olmuştur

Kanarya, Havai, Kıbrıs, vb adalar, deniz ve hava yollarının gelişmesiyle ikmal ve uğrak yeri haline gelmişlerdir Buna bağlı olarak bu adaların önemi artmıştır

Türkiye’nin Özel Konumu ve Sonuçları

Türkiye, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı yerde bulunur

Farklı kültürlerin kurulduğu, Dünya’nın en eski kültür hazinelerine sahiptir

Dünya’da en fazla petrol çıkaran ülkelere komşudur

Üç tarafı denizlerle çevrilidir ve yeryüzü şekilleri çeşitlidir

Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahiptir

Türkiye’nin ortalama yükseltisi fazladır (Yaklaşık 1132 m)

Yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe artmaktadır

Zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir

B MATEMATİK KONUM

Herhangi bir yerin, Dünya üzerinde bulunduğu alanın, enlem ve boylam dereceleriyle belirtilmesine matematik konum denir



PARALEL (ENLEM)

Ekvator’a paralel olarak çizildiği varsayılan hayali çemberlere paralel denir



Paralel çemberlerinin, Başlangıç paraleline (Ekvator) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise enlem denir Enlem ve paralel birbirlerinin yerine kullanılırlar

Paralellerin Özellikleri

Ekvator’un 90 kuzeyinde, 90 da güneyinde olmak üzere, toplam 180 paralel bulunur

Başlangıç paraleli Ekvator’dur

En büyük paralel dairesi Ekvator’dur

Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır Buna karşılık paralel numaraları büyür

İki paralel arası uzaklığa bir enlem derecesi denir Matematik konumu daha ayrıntılı olarak belirleyebilmek için, her paralel dairesi 60 dakikaya, her dakika 60 saniyeye bölünmüştür

90° paralelleri nokta halindedir

Paraleller birbirleriyle kesişmezler, birleşmezler

Paraleller doğu - batı doğrultusunda uzanırlar

Ekvator ile dönenceler arasında kalan enlemlere alçak enlemler, dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere de yüksek enlemler denir

Ardışık iki paralel arası uzaklık yaklaşık olarak 111 km dir Bu uzaklıktan yararlanarak kuzey güney doğrultusunda ve aynı meridyen üzerinde bulunan iki nokta arasındaki uzunluk hesaplanabilir

Paraleller arası uzunluk işlemlerinde şu yol takip edilir:

Aralarında uzaklığı sorulan noktalar arasındaki enlem farkı bulunur İstenilen merkezlerin her ikisi de aynı yarım kürede ise, numarası büyük paralelden küçük paralel çıkarılır Farklı yarım küredeler ise paraleller toplanır

Bulunan paralel farkı sabit uzaklık olan 111 ile çarpılır

Enlemin Etkileri

Enlem; iklimi, güneş ışınlarının düşme açısını, sıcaklık dağılışını, denizlerin tuzluluk oranlarını, gece ile gündüz arasındaki zaman farkını, kalıcı kar sınırı yükseltisini, yerleşme ve tarım faaliyetlerinin sınırını, bitki örtüsü çeşitliliğini, toprak çeşidini, akarsu rejimlerini, tarım ürünleri çeşitliliğini, yerleşme biçimini, hayvanların dağılışını, vs etkiler

MERİDYEN (BOYLAM)

Bir kutuptan diğer kutba ulaşan, paralelleri dik açıyla kesen hayali yarım çemberlere meridyen denir

Meridyenlerin, Başlangıç meridyenine (Greenwich) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise boylam denir Meridyen ve boylam birbirlerinin yerine kullanılırlar



Meridyenlerin Özellikleri

Başlangıç meridyeninin 180 doğusunda, 180 de batısında olmak üzere, toplam 360 meridyen vardır

Başlangıç meridyeni İngiltere’nin başkentindeki Greenwich istasyonundan geçen meridyendir

İki meridyen arası uzaklığa bir boylam derecesi denir Koordinatlarla bir yeri daha iyi belirleyebilmek için, her meridyen derecesi 60 dakikaya, her dakika 60 saniyeye bölünmüştür

Ekvator üzerinde iki meridyen arası uzaklık 111 km dir Kutuplara doğru gidildikçe bu uzaklık azalır Türkiye üzerinde ise iki meridyen arası uzaklık, yaklaşık olarak 85 - 86 km dir

Bütün meridyenlerin boyları birbirine eşittir

Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların (Güneş karşısından aynı anda geçtiklerinden) yerel saatleri aynıdır

Meridyen dereceleri Greenwich’ten doğuya ve batıya gidildikçe büyür

Meridyenler kuzey - güney doğrultusunda uzanır

Bütün meridyenler kutuplarda birleşirler

Meridyenler bir paralel boyunca birbirlerinden eşit uzaklıkta bulunurlar

Ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır

Boylamın Etkileri

Boylamın Dünya üzerindeki en belirgin etkisi, yerel saat farklarını oluşturmaktır

YEREL SAAT

Herhangi bir yerde, Güneş’in en tepede olduğu ana ya da gölge boyunun en kısa olduğu ana öğle vakti denir Öğle vakti gün ortasıdır ve saat 1200 olarak kabul edilir Buna göre ayarlanan saat dilimine yerel saat denir

Yerel saat farkları, meridyenlerden faydalanılarak hesaplanabilir Yerel saat hesaplarını yapabilmek için şunları öğrenmekte fayda vardır:

Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların öğle vakitleri aynı anda olur ve yerel saatleri birbirine eşittir

Aynı meridyen üzerinde bulunan noktaların yerel saatleri birbirine eşit olmasına rağmen (21 Mart ve 23 Eylül tarihleri hariç) Güneş’in doğma ve batma saatleri farklıdır Bunun nedeni, Dünya ekseninin 23° 27' eğik olmasıdır





ORTAK SAAT (ULUSAL SAAT)

Çalışma hayatında, yerel saatlerin hepsini kullanmak mümkün değildir Ticari ve ekonomik ilişkilerin kolaylaştırılması, haberleşme ve ulaşım hizmetlerinin hızlı ve düzenli bir şekilde yapılabilmesi için, yerel saatten farklı olarak, ortak saat ya da ulusal saat uygulamasına ihtiyaç duyulmuştur Bu nedenle her ülkenin, kendisine en uygun meridyenin yerel saatini bütün ülke sınırlarında geçerli hale getirmesiyle oluşan saate ortak saat adı verilmektedir

Doğu - batı doğrultusunda geniş olan ülkeler (ABD, Kanada, Çin, vb) aynı anda birden çok ortak saat kullanırlar Ancak doğu - batı yönünde dar olan ülkeler (Türkiye, İtalya, Bulgaristan, İspanya, vb) ise aynı anda tek ortak saat kullanırlar

Türkiye’de, 1978 yılına kadar, 2 saat diliminde yer alan 30° Doğu meridyeninin yerel saati ortak saat olarak kullanılmıştır 1978 yılından sonra, güneş ışınlarından daha fazla yararlanarak enerji tasarrufu sağlamak amacıyla, ileri ve geri saat uygulamasına geçilmiştir Şöyle ki;

• Yaz döneminde 3 saat dilimine giren 45° Doğu meridyeninin yerel saati esas alınarak ileri saat uygulamasına geçilmiştir

• Kış döneminde ise 2 saat dilimine giren 30° Doğu meridyeninin yerel saati esas alınarak geri saat uygulamasına geçilmektedir



SAAT DİLİMLERİ (ULUSLARARASI SAAT)

Bilim ve tekniğin hızla gelişmesiyle ülkeler arası ekonomik ve siyasi ilişkilerin artması, buna bağlı olarak iletişimin hızlı olması uluslararası saatin doğmasına yol açmıştır Bu sebeple saat dilimleri oluşturulmuştur Dünya üzerinde 24 saat dilimi vardır



TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ

Dünya’nın doğu ve batı yarım kürelerinin uç noktaları arasında bir günlük zaman farkı vardır Bu nedenle, Başlangıç meridyeninin devamı olan 180° meridyeni, tarih değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir



• 180° boylamının batısına doğru gidildiğinde, Doğu Yarım Küre’ye geçildiği için, tarih 1 gün ileridir

• 180° boylamının doğusuna doğru gidildiğinde, Batı Yarım Küre’ye geçildiği için, tarih 1 gün geridir

ZAMAN PROBLEMLERİ

1 Yerel saat problemleri

Yerel saat problemlerinde şu yol takip edilir:

a İstenilen merkezlerin her ikisi de Greenwich’in batısında ya da doğusunda ise, boylam numarası büyük olandan küçük olan çıkarılır İstenilen merkezlerden birisi Greenwich’in doğusunda diğeri batısında ise boylamlar toplanır

Buna göre;

– Boylam farkı bulunur

– Bulunan boylam farkı sabit zaman farkı olan 4 ile çarpılarak yerel saat farkı hesaplanır

b Dünya batıdan doğuya doğru döner Bu nedenle, doğuda yerel saat batıya göre daima ileridir Batıda ise yerel saat doğuya göre daima geridir

Buna göre;

– Batıdaki bir noktanın yerel saati verilecek, doğudaki bir noktanın yerel saati sorulacak olursa, doğuda yerel saat daima ileri olacağından aradaki yerel saat farkı toplanır

– Buna karşılık, doğudaki bir noktanın yerel saati verilir, batıdaki bir noktanın yerel saati sorulursa, batı daima geri kalacağından aradaki yerel saat farkı çıkarılır

2 Güneş Problemleri

Güneş’in doğma ve batma saati ile ilgili problemlerde şu yol takip edilir:

a Yerel saat problemlerinde anlatıldığı gibi iki nokta arasındaki yerel saat farkı bulunur

b Dünya, batıdan doğuya doğru döndüğü için, doğuda Güneş batıya göre daima erken doğar, batar Batıda ise Güneş, doğuya göre daima geç doğar, batar

Buna göre;

– Batıdaki bir noktada Güneş’in doğma saati verilir, doğudaki bir noktada Güneş’in doğma saati sorulursa, doğuda Güneş erken doğacağından aradaki yerel saat farkı çıkarılır

– Eğer tersi sorulursa, batıda Güneş geç doğacağından aradaki yerel saat farkı toplanır

TÜRKİYE’NİN MATEMATİK KONUMU VE SONUÇLARI

Türkiye, 36° - 42° Kuzey paralelleri ile 26° 45° Doğu meridyenleri arasında yer alır Diğer bir ifadeyle, Türkiye Ekvator’un kuzeyinde ve Greenwich’in doğusunda bulunan bir ülkedir Türkiye’nin matematik konumunun sonuçları şöylece sıralanabilir:

Doğu - batı istikametinde 76 dakika yerel saat farkı bulunur

Aynı anda tek ortak saat kullanılır Çünkü doğu - batı yönünde fazla geniş değildir

Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla gelmez

İki meridyen arası uzaklık yaklaşık olarak 85 - 86 km dir

Orta kuşakta yer alır

Mevsimler belirgin olarak görülür

Kışın cephesel yağışlar fazladır

Güneyden kuzeye gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür

Güneyden kuzeye gidildikçe cisimlerin gölge boyu uzar

Güneyden kuzeye gidildikçe gece - gündüz süreleri arasındaki fark artar

Kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı yükseltir

Dağların güney yamaçları daha sıcaktır Buna bağlı olarak güney yamaçlarda yerleşmeler fazladır

Bir cismin öğle vakti gölgesi daima kuzeydedir