Matematik Sözlüğü

– A –


açık önerme: İçinde değişken bulunan ve bu değişkene verilen değerlerle doğruluğu veya yanlışlığı belli olan önerme

aksiyom: Doğruluğu ispatsız kabul edilen önerme

alt küme: A kümesinin her elamanı B kümesinin de elemanı ise

A, B nin alt kümesidir

algoritma: Belirli herhangi bir kurala bağlı bulunan her türlü hesap işlemi

apsis: Analitik düzlemde bir noktanın dikey eksene olan uzaklığı

ayrık kümeler: Kesişimleri boş olan kümeler

açı: Başlangıç noktası ortak olan iki ışının birleşim kümesi

argüment: Düzlemde bir karmaşık sayıyı orijine birleştiren ışının,

x ekseni ile yaptığı pozitif yönlü açı

artan fonksiyon: Reel değişkenli bir fonksiyonda serbest değişken artarken, bunların görüntülerini de artıran fonksiyon

analitik düzlem: Üzerine koordinat sistemi yerleştirilmiş düzlem

aralarında asal polinom: P(x) ve Q(x) polinomlarının her ikisini de bölen (sabit olmayan) bir polinomun olmaması hali

aralarında asal sayılar: Ortak bölenlerinin en büyüğü 1 olan en az iki tam sayıya denir

asal sayı: 1 ve kendisinden başka pozitif böleni olmayan 1 den büyük pozitif tam sayılara denir

alan: Bir düzlem bölgesinin büyüklüğü

anket: Veri toplamada kullanılan ölçme aracı

aritmetik ortalama: Bir diziyi oluşturan sayıların toplamının, dizinin terim sayısına bölünmesi ile elde edilen sayı

ayrıt: Cisimlerle kesişen iki düz yüzün ara kesiti

aritmetik dizi: Bir sayıya belli bir kuralı ardışık uygulayarak bir sonraki sayıların elde edilmesiyle oluşan örüntü

ayrık olay: Aynı anda gerçekleşemeyen olaylar

ayrık olmayan olay: Aynı anda gerçekleşebilen olaylar

– B –


bağımsız olaylar: İkisinden birisinin oluşu veya olmayışı diğerinin olma olasılığını etkilemeyen iki olay

başlangıç noktası (orijin): Koordinat eksenlerinin kesiştikleri nokta

bire bir eşleme: İki kümenin elemanları arasında bir elemana karşı bir eleman alınarak yapılan karşılaştırma

birim çember: Merkezi orijin ve yarıçapı 1 birim olan çember Denklemi x2 + y2 = 1 dir

bire bir fonksiyon: Farklı elemanları, farklı elemanlara götüren fonksiyon

baş kat sayı: Bir polinomda en büyük dereceli terimin kat sayısı

bire bir fonksiyon:Tanım kümesinde bulunan her farklı elemanı değer kümesinin farklı elemanlarına eşleyen fonksiyon

birim(etkisiz)fonksiyon: Her elemanı kendisine eşleyen fonksiyon

bağıntı: Bir kartezyen çarpımın alt kümesi

boş küme: Hiç elemanı olmayan küme

basamak: Bir sayının rakamlarının bulunduğu yer

basamak tablosu: Bir sayıdaki rakamların konumlarından dolayı aldıkları değerleri gösteren tablo

birim: Bir niceliği ölçmek için kendi cinsinden örnek seçilen değişmez parça

bölen: Bir bölme işleminde bölünen sayının kaç eşit parçaya ayrıldığını gösteren sayı

bölüm: Bölme işlemi sonunda elde edilen sayı

bölünen: Bölme işleminde eşit parçalara ayrılması gereken sayı, miktar

bütünler açılar: Ölçülerinin toplamı 180 derece olan açılar

benzer terim: Bir cebirsel ifadede kuvvetleri aynı olan bir değişkenin aynı veya farklı kat sayılara sahip terimleri

bilinmeyen: Bir eşitliği sağlayan sayılara karşılık gelen sembol ya da harf

birleşme özelliği: a,b,c sayıları için ; a+(b+c)=(a+b)+c veya a(bc)=(ab)c olma durumu

– C - Ç –


çember: Bir düzlemdeki sabit bir noktadan eşit uzaklıkta bulunan noktaların kümesi

çembersel permütasyon: Bir kümenin elemanlarının bir çember üzerindeki sıralanma biçimlerinden her birisi

çıktı: Bir olasılık deneyinde, karşılaşılması mümkün olan durumlardan her birisi

çözüm kümesi: Bir açık önermeyi sağlayan değerlerin kümesi

çelişki: Doğruluk değeri daima yanlış (0) olan bileşik önerme

cebir: Sayıların bilinmeyenle temsil edildiği matematik cümlesi

çarpan: Bir çarpma örneğinde katlanan sayı

çevre: Bir çokgen oluşturan doğru parçalarının uzunlukları toplamı o çokgenin çevresini verir

çokgen: Üç veya daha fazla doğru parçasının(kenarlarının) birleşimi ile oluşan basit kapalı bir eğri

çap: Çemberin merkezinden geçen ve uç noktaları çember üzerinde bulunan doğru parçası

çember parçası: Çemberin iki noktası arasında kalan parçası, çember yayı

çevre açı: Köşesi çember üzerinde olup kenarları çemberle kesişen açı

– D –


denk polinomlar: Aynı dereceli terimlerinin kat sayıları eşit olan polinomlar

deklemi çözmek: Denklemin köklerinin bulma işlemi

denklemin çözüm (doğruluk) kümesi: Bir deklemin köklerinin oluşturduğu küme

diskriminant: ax2 + bx + c = 0 denkleminde

D = b2 – 4 ac sayısı

denklem sistemi: En az iki denklemin meydana getirdiği sistem

denk önermeler: Doğruluk değerleri aynı olan önermeler

denklik bağıntısı: Yansıma, simetri ve geçişme özeliklerine sahip olan bağıntı

daire: Çember ile iç bölgesinin birleşimi

daire dilimi: Bir dairede, merkez açının iç bölgesinin gördüğü yayla sınırlı olan kısmı

daire grafiği: Bir bütünün parçaları hakkında bilgi sunmada kullanılan, daire şeklindeki grafik türü

değişme özelliği: Elemanların yerleri değiştiğinde işlem sonucunun değişmemesi

değişken: Sayıları temsil eden harf

denklem: İçinde en az bir bilinmeyenin bulunduğu eşitlik

dış ters açı: Herhangi iki doğruyu üçüncü bir doğru kestiğinde, bu doğruların arasında olmayan ve kesenin farklı yanlarındaki komşu olmayan açılar

dışbükey çokgen: Köşegenlerinin tamamı çokgenin iç bölgesinde olan çokgenlere verilen isim

dik dairesel silindir: Tabanları birbirine eş ve paralel iki daireden oluşan ve ekseni tabanlara dik olan cisim

dik kenar: Bir dik üçgende her bir dar açının karşısında bulunan kenar

dik üçgen: Bir açısının ölçüsü 90 derece olan üçgen

doğru orantı: Biri artarken diğeri de aynı oranda artan ya da biri azalırken diğeri de aynı oranda azalan çokluklar arasındaki orantı çeşidi

doğrusal ilişki: İki değişkenden oluşan ax+by+c=0 biçimindeki cebirsel ifade

dönme açısı: Bir şeklin dönme merkezi etrafında döndürüldüğü açı

dar açı: Ölçüsü 90 dereceden küçük olan açı

dik açı: Ölçüsü 90 derece olan açı

dekar(dönüm): 1000 metre kare değerinde yüzey ölçü birimi

derece: Açı ölçüsü birimi

doğru: Bir doğru parçasının her iki ucundan ve zıt doğrultularda uzatılması ile elde edilir

doğru parçası: İki nokta arasında en kısa yolu oluşturan noktalar kümesi

doğrudaş noktalar: Aynı doğru üzerindeki noktalar

düzlem: Bir düz yüzeyin bütün yönlerde sonsuz olarak genişletilmesiyle elde edilen noktalar kümesi
– E –


eleman: Kümeyi oluşturan nesnelerin her biri

eşitsizlik sistemi: En az iki eşitsizliğin meydana getirdiği sistem

evrensel küme: Üzerinde çalışılan konuyla ilgili olan tüm elemanları içeren küme

eğik dairesel silindir: Tabanları birbirine paralel iki daireden oluşan ve ekseni tabanlara dik olmayan cisim

eksen: Dairesel silindirde birbirine eş ve paralel iki daire olan tabanların merkezlerini birleştiren doğru

eşitlik: İçinde = sembolü bulunan matematik cümlesi

etkisiz eleman: İşlemde etkisi olmayan eleman

eşlik: Eş olma durumu

ebob: En az iki sayma sayısının ortak bölenlerinin en büyüğü

ekok: En az iki sayma sayısının ortak katlarının en küçüğü

– F –


fonksiyon: Tanım kümesinin her elemanını, değer kümesinin yalnız bir elemanıyla eşleyen bağıntı

faktöriyel: n bir doğal sayı olmak üzere 1 den n ye kadar (n dahil) bütün doğal sayıların çarpımı (n!)

fonksiyonun tanım kümesi: f : A -) B fonksiyonunda, A kümesi

fonksiyonun değer kümesi: f : A -) B fonksiyonunda, B kümesi

fonksiyonun görüntü kümesi: f : A -) B fonksiyonunda, A nın elemanları ile eşlenmiş olan elemanların oluşturduğu küme

fonksiyonun grafiği: Fonksiyona ait ikililerin analitik düzlemde meydana getirdiği şekil

– G –


grad: Bir açı ölçüsü (400 eş parçaya ayrılan bir çemberin, bu parçalarından bir tanesini gören merkez açının ölçüsü)

gerektirme: p ise q şartlı önermesinin doğruluk değeri 1 ise bu önerme gerektirmedir

geometrik yer: Aynı özelikleri taşıyan noktaların oluşturduğu küme

geniş açı: 90 derece ile 180 derece arasında bir ölçüye sahip olan açı

geometrik dizi: Bir sayıyla başka bir sayının ardışık çarpılması veya bölünmesiyle elde edilen sayıların oluşturduğu örüntü

– H –

hipotez: p ise q şartlı önermesinde p önermesi

hüküm: p ise q şartlı önermesinde q önermesi

hacim: Bir cismin uzayda doldurduğu boşluk

– I - İ –

içine fonksiyon: f : A -) B fonksiyonunda f(A) ¹ B ise f içine fonksiyondur

indirgenemez polinom: Sabit olmayan en az iki polinomun çarpımı olarak yazılamayan polinom

işlem: A nın bir alt kümesinden B ye fonksiyon

ispat: Bir teoremin hükmünün doğru olduğunu gösterme

irrasyonel sayı: Devirli ondalık açılımı olmayan sayı

imkânsız olay: Olasılığı sıfır olan olay

ışın: Bir noktadan çıkıp sonsuza giden yarım doğrulardan her biri

istatistik: Bir sonuç çıkarmak için olguları bir yönteme göre toplayıp sayı olarak belirtme işlemi

iç açı: Herhangi iki doğruyu üçüncü bir doğru kestiğinde, bu doğruların arasında ve kesenin farklı yanlarında olan açılar

iç ters açı: Herhangi iki doğruyu üçüncü bir doğru kestiğinde, bu doğruların arasında ve kesenin her iki tarafında komşu olmayan açılar

– K –


karakteristik: Bir sayının onluk logaritmasının tam kısmı

kesin olay: Olasılığı 1 olan olay

kartezyen koordinat sistemi: Düzlemde, birbirine dik iki doğrunun 0 noktasında kesişerek oluşturduğu sistem

kat sayı: Terimlerin sayısal çarpanı

kesen: Paralel iki doğrunun her birini farklı bir noktada kesen üçüncü doğru

kiriş: Uç noktaları çember üzerinde bulunan doğru parçası

kesir: Bütünün eş parçalrından birisi ya da birkaçı

köşegen: Bir çokgende ardışık olmayan köşeleri birleştiren doğru parçası

küme: Birbirine benzer veya aynı cinsten olan şeylerin oluşturduğu bütün,takım,grup,öbek

küp: Yüzleri birbirine eş karelerden oluşan altı yüzlü cisim Bir cismin hacim hesabında kullanılan ölçü birimi

– M –


mantis: Bir sayının onluk logaritmasının ondalıklı kısmı

majör yay: Merkez açının çemberi kestiği noktalar arasında kalan büyük çember yayı

medyan: Ortanca değer

merkez açı: Köşesi merkezde olup kenarları çemberle kesişen açı

merkezil dönme: Noktaya göre simetri

minör yay: Merkez açının çemberi kestiği noktalar arasında kalan küçük çember yayı

mod: Tepe değer veya en çok tekrar eden sayı

matematik cümlesi: İçinde sayılar, bir işlem, bir ilişkisel sembol ve bir cevap barındıran cümle

– O –


olasılık: Bir şeyin olabilmesi durumu, olabilirlik, ihtimal İstenen durumların tüm durumlara oranı

olay: Örneklem uzayın her alt kümesi

ordinat: Analitik düzlemde bir noktanın yatay eksene olan uzaklığı

oran: İki sayı arasındaki karşılaştırma

orantı: İki oranın birbirine eşitliğine denir

ortak dikme: Paralel iki doğruya dik olan doğru

ortanca değer: Bir veri grubu küçükten büyüğe sıralandığında, terim sayısı tek ise ortadaki sayı, çift ise ortadaki iki sayının toplamının yarısı

– Ö –


önerme: Doğru ya da yanlış kesin bir hüküm bildiren ifadeler

örten fonksiyon: Değer kümesindeki bütün elemanları tanım kümesinin en az bir elemanı ile eşlenen fonksiyon

özalt küme: Bir kümenin kendisinden farklı alt kümesi

örneklem uzay: Bir olasılık deneyinde bütün çıkanların kümesi

özdeşlik: Değişkenin her reel değeri için doğru olan eşitlik

örüntü: Belirli bir kurala göre düzenli bir şekilde tekrar eden veya genişleyen şekil yada sayı dizisi

öteleme: Bir cismin bütün noktalarının eşit, paralel ve yöndeş yollar çizmesiyle belirtilen hareketi

– P –


permütasyon: Bir kümenin tamamının ya da bir parçasının, elemanlarının sıralanma biçimlerinden her birisi

parabol: f(x) = ax2 + bx + c fonksiyonunun grafiği

polinom: Çokterimli, H(x) halkasının P(x) = a0 + a1x + + anxn elemanı

polinom denklem: P(x) = 0 eşitliği

polinomlarda EBOB: Sıfırdan farklı P(x) ve Q(x) polinomlarının her ikisini de bölen en büyük polinom

polinomlarda EKOK: Sıfırdan farklı olan ve sabit olmayan iki ya da daha çok polinomun, her birine tam olarak bölünebilen en küçük dereceli polinom

paralel doğrular: Aynı düzlemde bulunan ve ara kesitleri boş küme olan iki doğru

– S –


sabit fonksiyon: Görüntü kümesi bir elemandan oluşan fonksiyon

sabit polinom: a ¹ 0 için P(x) = a polinomu

sayı doğrusu: Üzerine reel sayıların yerleştirildiği doğru

sıralama bağıntısı: Yansıma, ters simetri ve geçişme özelikleri olan bağıntı

sonlu küme: Eleman sayısı sayılabilir çoklukta olan küme

sonsuz küme: Eleman sayısı sayılamayan çoklukta olan küme

şartlı önerme: p ise q şeklindeki bileşik önerme

sanal birim: Karesi – 1 olarak düşünülen i sayısı

sıralı ikili: İki nesnenin oluşturduğu eleman

süsleme: Çokgenlerin boşluk kalmadan üst üste gelmeden belirli bir kurala göre düzlemi kaplaması

süsleme kodu: Bir süslemede, her köşedeki düzgün çokgensel bölgelerinkenar sayıları

– T –


terim: Bir bilim dalı içinde özel anlamı olan kelime

totoloji: Doğruluk değeri daima 1 olan bileşik önerme

tümleyen küme: E-A olmak üzere, E de olup A da olmayan elemanların kümesi

teğet: Çember ile yalnızca bir noktada kesişen doğru

tepe değer: Veri grubunda en çok tekrar eden sayı

ters eleman: Bir sayı ile toplandığında veya çarpıldığında etkisiz elemanı veren sayı

ters orantı: Biri artarken diğeri aynı oranda azalan ya da biri azalırken diğeri aynı oranda artan çokluklar arasındaki orantı çeşidi

tümler açılar: Ölçülerinin toplamı 90 derece olan açılar

– Ü –


üstel fonksiyon: İçinde üslü bir ifade bulunduran ve bu ifadenin üssü değişken olan fonksiyon

üs: Bir sayının kaç tanesinin çarpıldığını gösteren ve bu sayının sağ üst köşesine yazılan sayı(kuvvet)

– V –


varlıksal niceleyici: $ sembolü ile gösterilir “bazı” veya “en az bir” şeklinde okunur

veri: Bir problemde bilinen, belirtilmiş anlatımlardan bilinmeyeni bulmaya yarayan şey

-- Y --


y ekseni: Kartezyen koordinat sistemindeki dikey eksen

yansıma: Bir şeklin doğruya göre simetriği

yay: Çemberde farklı iki nokta arasındaki çember parçası

yutan eleman: Çarpma işleminde sıfır sayısı

yükseklik: Geometrik biçimlerde, tabandan tepeye olan uzaklık

yöndeş açılar: Aynı yöne bakan açılar