Ses Nasıl Yayılır?

Ses Nasıl Yayılır?

Ses bir enerji türüdür ve dalgalar halinde yayılır Ses dalgalarının yayılabilmesi için ses dalgalarının kaynağından çıktığı ortamda taneciklerin olması gerekir Bu nedenle ses dalgaları katı, sıvı ve gaz gibi maddelerde yani maddesel ortamlarda yayılabilir Boşlukta, maddesel ortam yani tanecikler olmadığı için ses kaynağının titreşim sonucu yaydığı titreşim enerjisi taşınamaz ve ses boşlukta yayılmaz
Ses dalgaları su dalgalarına benzer fakat su dalgaları gibi görünen dairesel dalgalar şeklinde değil, görünmeyen küresel dalgalar şeklinde yayılır
Ses dalgaları, ortamdaki taneciklerin kendilerinin değil, taneciklerin titreşim enerjilerinin taşınması sonucu oluşur Ses kaynağından çıkan ses dalgaları, yayıldığı ortamdaki maddenin taneciklerini titreştirir Titreşen tanecik etrafındaki diğer tanecikleri titreştirir ve bu nedenle ses bir tanecikten diğerine yayılır
Cisimlerin titreşmesi ile meydana gelen sesin kulağımıza kadar gelebilmesi için ses kaynağı ile kulağımız arasında katı – sıvı – gaz gibi esnek bir ortamın bulunması gerekir

NOT :
1- Çevremizde ses çıkaran sayısız varlık vardır İnsanlar, hayvanlar, taşıtlar, müzik aletleri, şelale, rüzgâr, yağmur ses çıkaran varlıklardandır
2- İnsanların birbirleriyle iletişim kurmaları, duygu ve düşüncelerini aktarabilmeleri için konuşmaları gerekir Konuşmanın temel öğesi sestir ve insan sesi de titreşim sonucu oluşur
3- Güneş’in yaydığı ışık Dünya’ya ulaştığı halde Güneş’te oluşan patlamaların sesi duyulamaz Bunun nedeni sesin yayılması için maddesel ortam gereklidir Uzay boşluğunda maddesel ortam olmadığı için Güneş’te oluşan patlamalar duyulamaz
4- Saat, hava dolu fanusta iken çalarsa sesi duyulabilir Fakat havası tamamen boşaltılmış fanusta çalarsa sesi duyulamaz Bunun nedeni, sesin boşlukta yayılamaması ve sesin yayılabilmesi için maddeye ihtiyaç duymasıdır
5- Sesin Yayılmasına Örnekler :
• Sesin yayılması yan yana dizili madeni paralara benzetilebilir Baştaki paraya kuvvet uygulanınca bu paranın enerjisi sırasıyla diğer paralar tarafından en sondaki paraya iletilir
• İki pet bardak ve bunları birbirine bağlayan iple sesin yayılması sağlanabilir
▪ Ses bu olayda katı ve gaz halindeki maddelerde yayılmıştır
▪ Ses, 1 kişinin ağzından çıkar ve hava tarafından 1 pet bardağa ulaşır
▪ Ses, 1 pet bardaktan ipe ve ipten de ikinci pet bardağa ulaşır
▪ 2 pet bardaktan havaya yayılır ve 2 kişiye ulaşır
• Bir yüzücünün su altında çıkardığı ses, su altındaki diğer kişiler tarafından duyulabilir
• Diyapazona lastik tokmağı ile vurulunca, tokmağın enerjisi diyapazona aktarılır Diyapazonun titreşen kolu, kendisine değen hava moleküllerini titreştirir Bu hava molekülleri titreşirken (ileri – geri hareket ederken) etrafındaki diğer hava moleküllerini de titreştirir ve havada görünmez bir dalga hareketi oluşur
• Bir hoparlörden ses yayılırken hoparlördeki kağıt (koni) ileri – geri titreşir Bu kağıt ileri (dışa) doğru hareket ettiğinde önündeki hava moleküllerini iterek sıkıştırır Hoparlördeki kağıt geriye (içeri) doğru hareket ettiğinde önündeki hava moleküllerinin arasını açar Bu şekilde sürekli sıkışan ve ayrılan hava molekülleri ses dalgalarını oluşturur
• Kırıcı ile delme işlemi yapılırken kırıcının ucunun titreşmesi ile oluşan ses, hava tanecikleri sayesinde dalgalar halinde yayılır

Sesin Madde İle Etkileşimi
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları bir engele çarptığında yani madde ile karşılaştığında ışıkta olduğu gibi maddeden yansıyabilir, madde tarafından soğrulabilir veya maddeden geçebilir

Sesin Yansıması :
Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının bir yüzeye çarpıp geldiği ortama geri dönmesine sesin yansıması denir Seste ışık gibi yansıma özelliğine sahiptir Sesin yansıması için kullanılan yüzeyin ışıkta olduğu gibi düzgün ve pürüzsüz olması gerekir Fakat yansımanın olabilmesi için yüzeyin parlak olmasına gerek yoktur
Sesin yansıması olayında, ışığın yansıması olayında olduğu gibi yansıma kanunları geçerlidir (Yani yansıtıcı yüzeye gelen ses dalgası, yüzeyin normali ile eşit açı yapacak şekilde yansır Yansıma olayında daima gelme açısı yansıma açısına eşittir)
Yansıma olayında ses kaynağından çıkan ses dalgalarının çarptığı yüzeyin düzgün veya pürüzlü olması, yüzeyden yansıyan ses dalgasının miktarını değiştirmez Yüzey düzgün ve pürüzsüz ise yansıma düzgün olacağı için ses dalgaları aynı doğrultuya gönderilir ve o doğrultuda ses şiddeti artar ve ses daha net duyulur Yüzey pürüzlü ise yansıma dağınık olacağı için ses dalgaları farklı doğrultulara gönderilir ve (bir doğrultudaki örneğin kulak doğrultusundaki) ses şiddeti azalır
(Yansıtıcı yüzey olarak düzgün ve pürüzsüz yüzey kullanıldığında sesin daha net duyulmasının nedeni, sesin o yüzeyde düzgün yansımaya uğramasıdır)

NOT :
1- Metrodaki trenin sesinin uzaktan duyulması sesin yansıması ile ilgilidir Trenin sesi trenden daha hızlıdır ve trenin sesi metronun duvarlarından yansımıştır
2- Sınıfta iken koridordaki ses dalgaları havada ilerlerken koridorun duvarlarına çarpar Bu ses dalgalarının bir kısmı duvara girer ve onun içinde yol alır Duvarda ilerleyen ses, duvardan çıkar ve tekrar sınıftaki havada ilerleyerek kulağa gelir Duvar sesin bir kısmını soğurduğu için sesin şiddeti sınıf içerisinde azalır
3- Koridorda bağıran bir kişinin sesinin hem kendisi doğrudan hem de duvarlarda yansıması yayılır
4- Boş odada çıkarılan ses şiddetlenmiş olarak duyulur Şiddetli duyulan sesler, odaya eşya yerleştirildiğinde aynı şiddetle duyulmaz Çünkü boş odada ses dalgalarının bir kısmı odanın duvarlarına çarpar ve tekrar odanın içindeki havada yansır Bu yansıma tıpkı bir lastik topun duvara çarpıp geri dönmesi gibidir
5- Yansıma olayında kullanılan yansıtıcı yüzey konumu değiştirilerek;
• Ses istenilen yöne yönlendirilebilir
• Sesin daha uzaktan duyulması sağlanabilir
• Sesin yansıma yönü değiştirilince duyulma mesafesi değiştirilir
6- Banyo gibi bölümlerde yansıtma özelliği fazla olan malzemeler kullanıldığı için ses daha fazla yansır
7- Spor salonlarında ses yansıması fazla olur Salondaki sert ve düz yüzey ses enerjisinin büyük bir kısmını yansıtır
8- Ses 340 m/sn hızla yayılır Bir binanın önünde oluşan sesin binanın arkasında duyulmasının nedeni, sesin yan binalardan yansımasıdır
9- Sesin yayılma özelliğinden yararlanılarak okyanusların derinliği ölçülebilir
10- Tahta, üzerine düşen ses dalgalarının tamamına yakınını yansıtabilme özelliğine sahiptir
b) Sesin Soğrulması :
Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının, çarptığı yüzey tarafından tutulmasına soğurulma denir
Maddelerin sesi soğurma özellikleri farklıdır Sert ve düzgün yüzeyli katı cisimlerin sesi soğurma özelliği olmayıp bu cisimler sesi yansıtırlar Yumuşak ve pürüzlü yüzeyler sesi daha fazla soğurabilirler
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları bir engele çarptığında bir kısmı soğrulduğu için yüzeyin diğer tarafına iletilen ses dalgalarının şiddeti azalır

Murat ÜSTÜNDAĞ