Bileşikler Hakkında

Bileşik Nedir

İki ya da daha fazla elemanın özel enerji şartları ve kimya kanunlarına uyarak birleşmesinden meydana gelen cisim Bileşikler, kendilerini meydana getiren elemanlardan ayrı özellikte bulunurlar

Bileşikler bunları meydana getiren elemanlar hesaba katılarak birer formülle gösterilir Bu formüller de, bileşiği meydana getiren elemanların sembollerinin yan yana yazılmaları ile olur Bir bileşiğe, bir elemanın birden fazla atomu girerse, o elemanın sembolünün sağ altına, atom sayısı ibaret edilir Su iki atom hidrojen bir atom oksijeninin birleşmesinden meydana geldiğine göre formülünün gösterilmesi (H20) olur

BileşikÖzellikleri Nelerdir

Bileşik iki ya da daha fazla cinste atomun bir araya gelerek oluşturduğu saf modellere denir Bileşiklerin en küçük yapı taşı moleküllerdir

Bileşiklerin Genel Özellikleri

* Bileşiklerin çoğu moleküler yapıdadır Ama tuz gibileri atomik yapıdadır
* Bileşikler belirli fomüllerle ifade edilirler
* Bileşikleri asitler, bazlar, oksitler, tuzlar olarak sınıflandırılır
* Bileşikler oluştukları element atomlarının özeliğini taşımazlar Örneğin tuz ikisi de zehirli olan sodyum ve klorürden oluşur Fakat soframıza lezzetli yemek tuzu olarak gelirler Su yakıcı olan oksijen ve yanıcı olan hidrojenden meydana gelir Ama kendisi söndürücüdür
* Homojendirler
* Belirli erime ve kaynama noktaları vardır

Bileşikle Karışımın Farkı
Bileşikler belirli sayıda element atomunun kimyasal bir bağ ile bağlanmasıyla oluşur Ancak karışımın belirli bir formülü yoktur Bileşikleri oluşturan elementler bir araya gelerek kendi özelliklerini kaybederler, fakat karışımları oluşturan maddeler kendi özelliklerini kaybetmezler

Bazı Bileşiklerin İsim ve Formülleri

* Tuz: NaCl
* Potasyumpermanganat: KMnO4
* Asetik asit: CH3COOH
* Kalsiyum karbonat: CaCO3
* Baryum sülfat: BaSO4
* Amonyum fosfat: (NH4)3PO4
* Karbonat: CO3
* Nitrat: NO3
* Hidrojen klorür: HCl
* Kükürt dioksit: SO2
* Karbondioksit: CO2
* Glikoz: C6H12O6
* Su: H2O
* Amonyak: NH3
* Basit şeker: CaO

Bileşik Formüllerinin Yazılması

Bileşik formüllerini yazabilmek için bazı elementlerin bileşik halinde bulunurken değerlikleri ve önemli kökleri bilmek lazım Alüminyum ile oksijen yaptığı bileşiğin formülünü yazarken öncelikle alüminyumun bileşiklerinde +3 değerlikli, oksijen -2 değerlikli olduğunu hatırlamak gereklidir AL+3 ve O-2 iyonlarından oluşan alınan ve verilen elektronun eşit kılınması için iki tane alüminyumun verdiği 6 elektronun, üç tane oksijen tarafından alınması gerekir Dolayısıyla bileşiğin formülü AL2O3 olacaktırZaten bir bileşikte yüklerin cebirsel toplamı sıfır olmalıdır Veya değerlikler çaprazlanarak formül bulunabilir Ca ve elementlerinin yaptığı bileşiğin formülü yazılırken çaprazlama yapılmaz Çünkü CaS yazılışında yüklerin toplamı sıfırdır

Bileşiklerin Sınıflandırılması Hakkında Bilgi

Asitler

Suda çözündüğünde ortama H+iyonu verebilen bileşiklerdir Diğer bir tarifle OH+iyonuyla reaksiyona giren maddelerdir HCl, HBr, HI gibi asitler kuvvetli asitlerdirKuvvetli asitler tam olarak iyonlaşarak çözünürlerTam olarak iyonlaşamayan asitlere zayıf asitler denirGenel özellikleri şunlardır;suda iyonlaşarak çözünürler,çözeltileri elektirigi iletir,turnusol kağıdını kırmızıya boyarlar,tatları ekşidir,soy metaller dışında bütün metallerle reaksiyona girerek tuz ve H oluştururlar,bazlarla nötürleşerek tuz ve su oluştururlar

Bazlar

Suda çözündüğünde OH+iyonu verebilen bileşiklerdir 1A gurubu metali hidroksitleri LiOH, NaOHkuvvetli bazlardır Diğer bütün metallerin hidroksitleri suda kötü çözündükleri için zayıf bazlardır Bazların genel özellikleri; suda iyi çözünürler,çözeltileri elektirigi iyi iletir,turnusol kağıdını maviye boyarlar,tatları acıdır,çözeltileri ele kayganlık verir,sadece anfoter metallerle reaksiyon verirler,asitlerle tuz ve su oluştururlar

Oksitler

O2 dışında oksijenin,iki cins atom bulunduran bütün bileşiklerine oksit denirOksitler kendi aralarında sınıflandırılabilir;1Asidik oksitler,oksijence zengin bileşiklerdir çogu ametal oksitidirönemli özellikleri;asidik karektedir,bazlarla vebazik karakterli bileşiklerle reaksiyon verirler,su ile reaksiyonu sonucu asitleri oluştururlar2Bazik oksitler;Metaller bazik karakterli oldukları gibi metal oksitleride bazik karakterlidirZnO,Al2O3 gibi anfoter oksitler hem bazik hemde asidik özellik gösterirler/Anfoter metal;Hembazlarla hemde asitlerle reaksiyon veren metaller/Diyer metaller bazik oksit sınıfındadır MgO,CaO,MnO,NiO gibiÖnemli özellikleri;Bazik karakterlidir,asitlerle veasidik karakterli bileşiklerle reaksiyon verirler,su ile reaksiyona girerek bazları oluştururlar3 Nötür oksitler;Ametallerin oksijence fakir bileşikleridirOksijen sayısı diyer ametalin sayısından azsa veya eşitse bileşik nötür oksittir NO,CO,N2OgibiÖnemli özellikleri;Asidik ve bazik özellik göstermezlerAsitlerle,bazlarl a vesuile reaksiyona girmez4Anfoter oksitler;Hem asidik hemde bazik özellik gösterirlerAside karşı baz baza karşı asit gibi davranırlarZnO,Al2O3SnO gibiÖnemli özellikleri;Hem asitlerle hem bazlarla reaksiyona girerlerSu ile reaksiyona girmezler5 Peroksitler;İki taneoksijen atomunun toplam -2 degerlikli oldugu durumlarda bileşik peroksit adını alırMesela Na2O2(sodyum peroksit) bileşiginde her sodyum +1,iki tanesi +2 oldugu için ,iki tane oksijen -2 degerliklidirBu iki oksijenden biri -2 degerlikli,digeri nört oksijen atomudur6Bileşik oksit;Yapısında aynı elementin degişik oksitleri bir arada bulunduran bileşiklerdirBileşik oksitler için Fe3O4 ve Pb3O4 örneklerini verebiliriz

Tuzlar

Asit ve bazların nötürleşme ürünüdürİyonik baglı bileşiklerdirHemen hemen hepsi katı fazdadırÇeşitli geometrik şekillere sahip kristal yapılı bileşiklerdirKatyonu H+ olan bileşiklere asit,anyonu OH- olan bileşiklere baz dendigini söylemiştikAnyon O- ise bileşik,oksit sınıfından denilmiştiBu üç durum dışında bütün katyon-anyon bileşikleri tuz sınıfındadırTuzlarda kendi aralarında sınıflandırılırlar 1ASidik tuz;Asidik karekterlidirlerKuvvetli asit ile,zayıf bir bazın reaksiyonundan oluşurlarCaCl2,NH4Cl bileşiklerini bu sınıfa örnek verebiliriz 2Bazik tuzlar;Bazik karakterlidirlerKuvvetli bir bazla zayıf bir asidin reaksiyonundan oluşurlarNaCN,K2 bileşikleri örnek olarak verilebilir3Nört tuz;Asidik veya bzik özellik göstermeyen tuzlardırKuvvetli asitle kuvvetli bir bazın nötürleşmesi sonucu oluşurlarNaCl,LiBr bileşikleri bu sınıftadır4Çİft tuz;Aynı asit köküne sahip iki tuzun meydana getirdikleri ortak iyon kıristalleridirMgCL2,KClgibi Bazen yapılarında su molokülleride bulundururlarÇözündüklerinde bütün iyonlarına ayrışırlar5Kompleks tuz;Asit kökleri aynı iki tuzun yaptıgı bileşiklerdirAnyon katyonlardan biriyle kompleksmiş durumdadırÇözündüklerinde kopleks yapı kendini korurFe3(Fe(CN)UB6< sub>)2 gibi

Bileşiklerin İsimlendirilmesi

İsimlendirmeyi iyonik bağlı ve kovalent bağlı için ayrı ele alacağıza)İyonik bağlı bileşiklerin isimlendirilmesi:Yapısında katyon ve anyon bulunduran bileşikler iyonik yapılıdır4durumda incelenir1Mtal-Ametal=Metalin adı+Ametalin adı+ür NaCl (sodyum klorür)2Metal-kök=Metal adı+kök adı NaOH(sodyum hidroksit)3Kök -Ametal=Kök adı+Ametalin adı +ür(NH4 Amonyum iyodür4Kök-kök=Katyon kök adı+Anyon kök adı(NH4NO2Amonyumnitrit)b)Kova lent bağlı bileşiklerin isimlendirilmesi:Ametal atomlarının kendi aralarında oluşturdukları bağ çeşidine kovalent bağ denirKovalent bağlı bileşiklerin isimlendirilmesinde atomların sayısı mono,di, tri, tetra, penta gibi Latince kelimelerle ifade edilirİlk yazılan atom bir tane ise mono yazılmazSonraki atomun sayısı her halukarda söylenir

CO:Karbon mono oksit

NCl3:Azot tri klorür

NO:Azot mono oksit

Bileşik Çeşitleri - Bileşik Çeşitleri Nelerdir

Bileşikler moleküler yapılı bileşikler ve moleküler yapılı olmayan bileşikler olarak iki grupta incelenirler

a) Moleküler Yapılı Bileşikler :

Bileşikler, farklı cins element atomlarından oluşan moleküllerden oluşmuşsa böyle bileşiklere moleküler yapılı bileşikler denir

• Moleküler yapılı bileşikler moleküllerden oluşur

• Bileşiklerdeki molekülleri oluşturan atomlar arasında kovalent bağ bulunur

b) Moleküler Yapılı Olmayan Bileşikler :

Bileşikler, moleküllerden oluşmayıp bileşiği oluşturan farklı cins element atomları bir yığın oluşturacak şekilde bir araya gelmişse böyle bileşiklere moleküler yapılı olmayan bileşikler denir

• Moleküler yapılı olmayan bileşiklerdeki iyonlar düzenli bir yığın oluştururlar

• Moleküler yapılı olmayan bileşikler sonsuz örgü tipi bileşiklerdir

• Moleküler yapılı olmayan bileşiklerdeki iyonlar düzenli bir örgü oluştururlar

• Moleküler yapılı olmayan bileşikleri oluşturan zıt yüklü iyonlar arasında iyonik bağ bulunur (İyon sayısı yığının büyüklüğüne göre değişir)

Örnekler :

1- • Kalsiyum oksit (CaO) bileşiğindeki Ca+2 ve O–2 iyonları arasında iyonik bağ bulunur

• Kalsiyum oksit (CaO) bileşiğindeki Ca+2 ve O–2 iyonları düzenli bir örgü oluştururlar

• Kalsiyum oksit (CaO) bileşiği, kireç taşında ve bazı mermer çeşitlerinde bulunur

2- • Sodyum İyodür (NaI) bileşiğindeki Na+1 ve I–1 iyonları arasında iyonik bağ bulunur

• Sodyum İyodür (NaI) bileşiğindeki Na+1 ve I–1 iyonları düzenli bir örgü oluştururlar

• Sodyum İyodür (NaI) bileşiği, tıp alanındaki hastalıkların teşhisinde ve bazı hastalıkların tedavisinde ilaç olarak kullanılır

Murat ÜSTÜNDAĞ

Bileşiklerin ve Karışımların Özellikleri

1 – Bileşiği oluşturan elementler belirli oranlarda birleşirler

2 – Saf ve homojendirler

3 – Erime ve kaynama noktaları sabittir

4 – Kimyasal yöntemlerle elementlerine ayrışırlar

5 – Belirli formülleri vardır

6 – Bileşiği oluşturan elementler bileşik içinde özelliklerini kaybederler

1 – Karışımı oluşturan maddeler istenen oranlarda karıştırılabilirler

2 – Saf değillerdir Homojen ve heterojen olabilirler

3 – Erime ve kaynama noktaları sabit değildir

4 – Fiziksel yöntemlerle karışanlarını ayrılırlar

5 – Formülleri yoktur

6 – Karışanlar özelliklerini karışım içerisinde de korurlar

Bileşiklerin Kimyasal Yolla Ayrıştırılması

Saf maddeler

Her yerinde aynı özelliğe sahip olan maddelere saf madde denir

Saf maddeler aynı cins atom yada moleküllerden meydana gelir

Saf maddelerin öz kütle, çözünürlük, öz ısı, erime noktası ve kaynama noktası gibi ayırt edici özellikleri vardır

Saf maddeler, kendi içinde element ve bileşik olarak iki kısma ayrılır

1Element

2Bileşik

Element: Aynı cins atomlardan meydana gelen maddeye denir

Elementler fiziksel veya kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrılmaz

Genel olarak elementler kimyasal özelliklerine göre metal, ametal ve soy gazlar olmak üzere üçe ayrılır

Bileşikler: İki ya da daha fazla cins atomdan meydana gelen saf maddeye denir

Bileşikler;

Elementlerin belirli oranlarda birleşmesiyle meydana gelir

Kendisini oluşturan elementlerin özelliklerinden tamamen farklı özellik taşır

Kendilerini oluşturan elementlere kimyasal yollarla ayrıştırılabilir

Bileşiklerin Ayrıştırılması:

Elementler daha basit maddelere ayrıştırılamaz Ancak bileşikler kendilerini oluşturan elementlere veya daha basit bileşiklere ayrıştırılabilirler Fakat bu karışımlarda olduğu gibi fiziksel yöntemlerle olmaz

Bileşikler kimyasal yollarla bileşenlerine ayrıştırılabilirler

1 Isı ile ayrıştırma:

Bazı bileşikler ısıtıldığında kimyasal değişmeye uğrayarak daha basit maddelere ayrışabilirler

Örnek: Civaoksit ---> Civa + Oksijen

2 Elektrik enerjisi ile ayrıştırma (Elektroliz)

Elektroliz kaplamacılıkta yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir

Elektrolizle bir bileşik kendisini oluşturan elementlere ayrıştırılabilir

Örneğin su elektrolizle ayrışabilen bir bileşiktir

ElektrolizSu---> Hidrojen + Oksijen

Elementlerden Bileşik Oluşturulması

Elementlerin birleşerek bileşik oluşturmasına sentez denir Hidrojen ve oksijenin birleşmesiyle su oluşur, bu olaya suyun sentezi denir

Bitki yapraklarında ışıkla gerçekleşen su ve karbondioksitin birleşmesi olayına fotosentez denir

• Elementler bileşik haline gelirken kendi özelliklerini kaybederler Yeni özelliklerde madde oluşur

• Elementler bileşik oluştururken belli oranlarda birleşirler

• Bileşikler kendilerini oluşturan elementlerin özelliklerini taşımaz

Demir + Kükürt ısı Demir sülfür

Demirsülfür kendini oluşturan maddelerin özelliklerini taşımaz Örneğin mıknatıs demir tozlarını çekerken demir sülfür bileşiğine etki etmez

Kömürün yanması:

Kömür karbon içerir, kömürün oksijenle yanması sonucunda karbondioksit oluşur Karbondioksit bir bileşiktir

Karbon + Oksijen Karbondioksit

Bileşiklerin Adlandırılması

Formül Yazma ve İsimlendirme
1 Metal + Ametal Bileşikleri

İsim: Metalin adı + Ametalin adı + ÜR eki

* Ametal Oksijen ise, oksit şeklinde isimlendirme yapılır

Not: Farklı degerlik alabilen metal bileşikleri isimlendirilirken metalin, o bileşikte aldığı değerlik belirtilmelidir

Ba+2 Br–

®

BaBr2 ® Baryum bromür

Al+3 S-2

®

Al2S3 ® Aliminyum sülfür

Na+1 O-2

®

Na2O ® Sodyum oksit

Fe+2 Cl–

®

FeCl2 ® Demir (II) klorür

Fe+3 Cl-

®

FeCl3 ® Demir (III) klorür

Fe+2 O-

®

FeO ® Demir (II) Oksit

Kurşun(II)Oksit

®

Pb+2O-2 ® PbO

Mangan(IV)oksit

®

Mn+4O-2 ® MnO2

2 Metal + Kök Bileşikleri

İsim: Metalin adı + Kök adı

3 Ametal + Ametal Bileşikleri

Bileşik isimlendirilirken bileşikteki atomların sayısı, 1(mono), 2(di), 3(tri), 4(tetra), 5(penta), 6(hegza) gibi latince harflerle ifade edilir Formülde önce yazılan atom bir tane ise yalnızca ad ı söylenir

ılk yazılan atomun sayısı birden farklı ise onun da latince olarak kaç tane olduğu belirtilir Sonraki atomun sayısı kaç olursa olsun sayısı belirtilmelidir

CO

®

Karbon monoksit

CO2

®

Karbon dioksit

N2O5

®

Diazot pentaoksit

SF6

®

Kükürt hekza florür

DEĞERLİK BULMA

1 A grubu metalleri bileşiklerinde daima aynı değerliği alırlar

2 B grubu metalleri (Geçiş metalleri) bileşiklerinde farklı (+) değerlik alabilirler

3 Ametallerin (-) değerlikleri genellikle bir tanedir Fakat farklı (+) değerlik alabilirler

4 Hidrojenin değerligi ametallerle yaptığı bileşiklerde (+1), metallerle yaptığı bileşiklerde (-1) dir

5 Oksijenin degerligi peroksitler hariç (-2) dir

6 Element halindeki atomların değerliği ve bileşiğin toplam yükü sıfırdır

Not: Değerliği bilinen elementler yardımıyla bilinmeyenler bulunabilir Bileşik nötr ise yükler toplamı sıfır olacaktır

Örnek

Aşağıdaki elementlerin değerlik bulunmalarını inceleyiniz

?

1 K2CrO4 Þ K = +1,O = – 2 olduğundan

2(+1) + Cr + 4 (– 2) = 0

Cr = + 6 bulunur

2 iyonundaki P nin değerliğini bulalım

+ 1 + P + (–8) = –2

P = + 5 olarak bulunur

BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI ASİTLER

ASİTLER

1 Suya H+1 iyonu verebilen bileşiklere asit denir

2 (Cu, Hg, Ag, Pt, Au) metalleri hariç diğer tüm metallerle H2 gazı açığa çıkar

3 Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir

4 Turnusol kağıdını kırmızıya boyarlar

5 Bazlarla reaksiyona girerek tuz oluştururlar

6 Tadları ekşidir

7 Asidin değerliği: Suya verdiği H+ iyonu sayısıdır

HBr® H+ + Br– (1) değerlikli

H2CO3 ® 2H+ + CO3–2 (2) değerlikli

CH3COOH® CH3COO– + H+ (1) değerlikli

8 Asitin kuvvetliliği: Suda %100 iyonlaşabilen asitlere kuvvetli asit, %100 iyonlaşamayanlara zayıf asit denir

Elektrik akımını iyi ileten asitlere kuvvetli asit, iyi iletmeyenlere zayıf asit denir

Periyotlar cetvelinde ise soldan sağa doğru ve yukarıdan aşağıya doğru asitlik kuvveti artar

BAZ

1 Suya OH- iyonu verebilen bileşiklere baz denir Metal hidroksitler bazdır

NH3 ®Amonyak bazı

2 Kuvvetli bazlar anfoter (Al, Zn) metallerle H2 gazı açığa çıkarırlar

3 Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir

4 Turnusol kağıdını maviye boyarlar

5 Asitlerle reaksiyona girerek tuz oluştururlar

6 Tadları acıdır Ele kayganlık hissi verirler

7 Bazın değerliği: Suya verdiği OH- iyonu sayısıdır

KOH ® K+ + OH- (1) değerlikli

Ca(OH)2 ® Ca+2 + 2OH- (2) değerlikli

8 Bazın kuvvetliliği:suda %100 iyonlaşabilen bazlara kuvvetli, suda %100 iyonlaşamayanlara zayıf baz denir

Elektrik akımını iyi ileten bazlara kuvvetli, iletmeyenlere zayıf baz denir

Periyotlar cetvelinde sağdan sola ve yukarıdan aşağıya bazlık kuvveti artar
TUZLAR

Baz katyonu ile, asit anyonundan oluşan bileşiklere tuz adı verilir

HCl + KOH ® KCl + H2O

Ca(OH)2 + HCN ® Ca(CN)2 + H2O

CH3COOH + Mg (OH)2 ® Mg(CH3COO)2 + H2O

1 Kuvvetli asit + Kuvvetli baz ® Nötr tuz

2 Kuvvetli asit + Zayıf baz ® Asidik tuz

3 Zayıf asit + Kuvvetli baz ® Bazik tuz

OKSİTLER

Flor haricindeki elementlerin O2 ile yaptığı bileşiklere oksit adı verilir

1 Asidik oksit

Ametallerin oksijence zengin olan bileşiklerine denir

CO2, SO2, SO3, P2O5

a Su ile asitleri oluştururlar

CO2 + H2O ® H2CO3

b Bazlarla tuz oluştururlar

CO2 + 2KOH ® K2CO3 + H2O

2 Bazik oksit

Genellikle metal oksitler bazik oksittir

Na2O, CaO, Ag2O, CuO

a Su ile bazları oluştururlar

Na2O + H2O ® 2NaOH

b Asitlerle tuz oluştururlar

K2O + 2HNO3 ® 2KNO3 + H2O

3 Nötr oksit

Ametallerin oksijence eşit veya fakir olan oksitlerine nötr oksit denir

CO, NO, N2O

a Asitlerle, bazlarla ve su ile etkileşmezler

b Oksijen ile tekrar yakılabilirler

CO + 1/2 O2 ® CO2

4 Anfoter oksit

Hem asit ile hem de bazla ayrı ayrı reaksiyona girebilen maddelere anfoter maddeler denir

Asitlere karşı baz, bazlara karşı asit özelliği gösteren maddelere denir

Al2O3, ZnO, Al(OH)3, Zn(OH)2

5 Peroksit

iki tane Oksijenin toplam değerliği (O2)–2 ise, bu bileşiklere peroksit denir

a Bu oksitler ısıtılınca kolayca O2 gazı verirler

ısı

CaO2 ¾¾® CaO + 1/2O2

6 Bileşik Oksit

Farklı değerlik alabilen metal oksitlerin birleşmesi ile oluşan bileşiklere bileşik oksit denir Bileşiğin yapısında metal her iki değerliğini de bulundurur

FeO + Fe2O3 ® Fe3O4

PbO + PbO2 ® Pb2O3

2PbO + PbO2 ® Pb3O4