Enerji Kaynaklari-Başlıca Maden Çeşitleri

Başlıca Maden Çeşitleri

UYARI : Madenlerin oluşumu, çeşidi ve rezervleri arazinin jeolojik yapısına ve oluştuğu jeolojik zamana bağlıdır Türkiye'de 1 zamandan, 4 zamana kadar oluşmuş araziler vardır Volkanik faaliyetlerin sık olduğu 3 zamanda oluşan arazi geniştir Bu nedenle krom, demir, bakır, kurşun, pirit gibi volkanik oluşumlu madenler çoktur

Demir : Demir - çelik endüstrisinin en önemli hammaddesidir Türkiye demir cevheri rezervleri bakımından oldukça zengindir Hemen her bölgemizde demir cevherine rastlanmıştır Ancak bu yataklardan 60 kadarı işletilebilmektedir

Bakır : Tarih öncesi çağlarda insanların ilk kullandığı madenlerden biridir Bakır rezervleri yerkabuğunun volkanik oluşum gösteren bölgelerinde yaygın olarak bulunmaktadır Saf bakır üretimi ülke gereksinimini karşılamadığı için dışarıdan saf bakır alınır

Krom : Çok sert, iyi cilalanabilen ve paslanmayan bir madendir Volkanik alanlarda yaygındır Makine ile motor endüstrisinde ve paslanmaz çelik yapımında kullanılan önemli bir madendir Günümüz verilerine göre, Dünya krom üretiminde Türkiye 4 sıradadır Yurtdışına satılan önemli bir madenimizdir

Bor Mineralleri (Boraks) : Kimya endüstrisinin en önemli hammaddesidir Türkiye rezerv bakımından Dünya'da ilk sırada yer alır Ancak üretimi ve dış satımı az olduğundan ekonomiye katkısı da azdır

Kükürt : Yapay gübre üretimi ve tarım ilaçları başta olmak üzere kimya endüstrisinde kullanılır En büyük rezervlerimiz Göller Yöresi'ndedir Üretim, tüketimin az bir bölümünü karşılayamaz Bu nedenle yurtdışından da alınmaktadır

Boksit : Ülkemizin en zengin rezerve sahip olduğu madenlerden biridir Boksit işlendikten sonra alüminyum elde edilir Endüstride demir cevheri ürünlerinden sonra en fazla tüketilen maden durumundadır Özellikle uçak gövdelerinin yapımında yaygın olarak kullanılmaktadır

Volfram (Tungstein) : Uzay ve savaş endüstrisinde kullanılan, az bulunan madendir En zengin rezervler Uludağ'dadır

Manganez : Türkiye'de dağınık yataklar halindedir Saf olarak bulunmaz Üretim tüketimi karşılamadığından dışarıdan satın alınır

Civa : Doğada sıvı halde bulunan tek madendir Tıpta ve fotoğrafçılık alanında kullanılır

Zımpara Taşı : Metamorfik taşlar içinde bulunan, kullanım alanı geniş olan bir madendir En zengin rezervler Ege Bölgesi'ndedir

Tuz : Tat vermek için yemek tuzu ve bakterilerin çoğalmasını önlemek için tuzlama tuzu olarak kullanılır Ancak son yıllarda kimya endüstrisinin önemli bir hammaddesi konumuna gelmiştir Tuz Gölü ve İzmir-Çamaltı, tuz rezervlerinin en fazla olduğu yerlerdir

ENERJİ KAYNAKLARI

Taşkömürü : Ülkemizin en geniş taşkömürü havzası Batı Karadeniz Bölümü'ndedir Buradaki taşkömürü havzaları I Jeolojik zamanda oluşmuştur Demir - Çelik endüstrisinde enerji kaynağı olarak kullanılan taşkömürü, aynı zamanda kimya endüstrisinin de hammaddesidir Yıllık üretim 4-5 milyon ton dolayındadır Üretim Türkiye'nin gereksinimini karşılayamaz

Linyit : Türkiye'de rezervi en zengin olan enerji kaynağıdır Hemen her bölgemizde az çok linyit yatakları bulunmaktadır Çoğunlukla yakacak olarak ve termik santrallerde değerlendirilir En büyük linyit havzası Afşin-Elbistan'dadır Yıllık net üretim 40 milyon tonu bulmaktadır Üretim ve tüketim aynı hızla artmaktadır

Petrol : Dünya ekonomisinin en önemli enerji kaynaklarından birincisi durumundadır Ancak Türkiye petrol rezervleri bakımından pek zengin değildir Türkiye'nin önemli petrol yatakları Güneydoğu Anadolu'da bulunmaktadır Türkiye'nin yıllık üretimi 2,5-3 milyon ton dolayındadır Üretilen petrol ülke gereksinmesinin en fazla % 20'sini karşılayabilmektedir Bu nedenle yurtdışından alınanlar arasında petrol ilk sırada yer alır

Doğalgaz : Trakya'da petrol arama amacıyla açılan kuyulardan çıkarılmaktadır Doğalgaz alanlarından diğeri de Güneydoğu Anadolu'da Mardin-Çamurlu'dur Üretim tüketimi karşılayamadığı için dışarıdan alınmaktadır

Jeotermal Enerji : Yerkabuğunun içinde ve daha derinlerde potansiyel enerji birikimi vardır Bu nedenle sıcak olan subuharı sondaj yolu ile yüzeye çıkarılır ve elektrik enerjisi üretiminde kullanılır Türkiye'nin ilk jeotermal elektrik santrali Denizli-Saraköy'de kurulmuştur

Su gücü : Tükenmez ve yenilenebilir bir enerji kaynağıdır Türkiye su gücü bakımından yaklaşık 400 milyar kwh'lık bir potansiyele sahiptir Doğu Anadolu Bölgesi akarsularının yatak eğimleri fazla olduğundan, hidroelektrik potansiyeli en yüksek olan bölgemizdir Türkiye elektrik üretiminin % 45'lik bölümü hidroelektrik santrallerden karşılanmaktadır GAP tamamlandıktan sonra elektrik santrallerin üretiminde su gücünün payı artış gösterecektir

Güneş Enerjisi : Türkiye Güneş enerjisinden yararlanmak için gerekli iklim koşullarına sahiptir Akdeniz ve Ege bölgeleri ile İç ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde Güneş enerjisi değerlendirilmektedir Nükleer Enerji : Atom enerjisi adı da verilen bu enerjinin kaynakları uranyum ve toryumdur Ancak bu kaynaklardan elektrik enerjisi üretiminde yararlanılmamaktadır

Madenler ve Enerji Kaynaklarının Türkiye Ekonomisindeki Yeri

Türkiye'nin her bölgesinde çeşitli madenler bulunmaktadır Ancak tüm madenlerimiz yeterince işletilmemektedir Madenlerimizin bir bölümü çok eskiden beri bilinmekte, hatta yabancı şirketler tarafından işletilmekteydi Ancak madenlerimiz hakkında yeterli bilgi yoktu Cumhuriyet döneminde madenlerin teknik ve bilimsel yöntemlerle araştırılması için Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kurulmuştur Çıkarılan madenlerimiz hem iç piyasada değerlendirilmekte hem de yurtdışına satılmaktadır

MADENCİLİK

Ekonomik değeri olan mineral ve elementlere maden denir

Türkiye’de madencilik faaliyetleri 1935 yılında kurulan MEA ve Etibank tarafından yürütülmektedirMEA araştırma yapar, Etibank ise bulunan madeni işletirMadenlerin oluşumu ile jeolojik devirler arasında ilişki vardırÖrneğin, volkanik olaylarla krom, kurşun, pirit, manganez, elmas gibi madenler, iklim değişmesiyle kayatuzu, jips gibi madenler ilişkilidir

Bir madenin işletilmesi için;

- Rezervin yeterli olması, - Sermayenin yeterli olması,

- Kalifiye ve teknik elemanın bulunması - Ulaşımın kolay olması,

- Maden rezervi içinde saf maden oranının yüksek olması gerekmektedir

Maden rezervi: Toprak altında bulunan saf madendir

Maden cevheri: Ekonomik değer taşıyan mineral ve elementlerdir

Maden filizi: Toprağın altında diğer minerallerle bileşik oluşturan maden cevherine denir

Maden tenoru: Madenin taş ve toprak içindeki yüzde olarak oranına denir

Tuvanön cevheri: Topraktan çıkarılmış, fakat işlenmemiş madene denir

Başlıca Madenlerimiz

1 Demir: Sanayinin en önemli madenidirTürkiye’de çıkarılan demir madeni, Ereğli, Karabük ve İskenderun Demir Çelik Fabrikası’nda işlenirDemir madeni çıkarılan yerler: Malatya çevresi (Hekimhan, Divriği, Çetinkaya), İç Anadolu’da (Kayseri, Sivas), Akdeniz’de (Adana-Saimbeyli, Hatay), ayrıca Edremit, Eymir, Doğu Karadeniz’de (Fundacık) çıkarılırDünyada ise BDT, ABD, Hindistan ve Avustralya önde gelir

2 Bakır: Elektrik ve elektronik sanayinin hammaddesidirBir kısmı ihraç edilirÇıkarılan yerler: Kastamonu (Küre), Artvin (Murgul), Elazığ’da (Ergani) çok miktarda çıkarılmaktadırBakırlar Samsun, Murgul ve Ergani’de işlenmektedirDünyada ise Türkiye, ABD, Rusya ve Şili önde gelir

3 Krom: Demirin sertleşmesinde ve paslanmaz çelik üretiminde kullanılırÇıkarılan yerler: Muğla (Fethiye, Köyceğiz, Dalaman), Mersin, Adana ve Elazığ (Guleman)’dırKrom Antalya Ferra-Krom Tesislerinde işlenmektedirDünyada ise GAC, Rusya ve Türkiye önde gelir

4 Alüminyum (Boksit): Otomobil ve uçak sanayinde, inşaat sektöründe, mutfak eşyalarının yapımında ve elektrikli araçlarda kullanılmaktadırÇıkarılan yerler: Konya (Seydişehir), İskenderun (Islahiye), Muğla (Milas), Gaziantep, Antalya ve Adıyaman’dırDünyada en fazla Avustralya, Yeni Gine, Çin ve ABD’de çıkarılır

5 Altın: Süs ve ziynet eşyası yapımında kullanılan altın, eskiden para olarak kullanılmaktaydı Çıkarılan yerler: Antakya, Niğde, Balıkesir, Kütahya, Bursa, İzmir ve çevresidirDünyada ise Yeni Gine’de çıkartılır

6 Bor Mineralleri: Jet ve roket yakıtı, emaye, porselen, cam üretiminde, fotoğrafçılıkta kullanılırÇıkarılan yerler: Balıkesir (Bigadiç, Sandıklı, Susurluk), Eskişehir (Seyitgazi), Kütahya (Emet) ve Bursa’dırDünyada ise Türkiye, ABD ve BDT önde gelirKullanım alanının yaygın olmaması nedeniyle ekonomimize katkısı azdır

7 Civa: Tek sıvı madendirZirai ilaçların yapımında, altın çıkarımında, kağıt ve suni gübre üretiminde, boya ve asit sanayinde kullanılırDünya üretiminde birinci sırada bulunmaktayızÇıkarılan yerler: İzmir (Karaburun-Ödemiş), Manisa-Alaşehir ve Konya (Sarayönü)’dür

8 Kükürt: Zirai ilaçların yapımında, sülfürik asit üretiminde ve muhtelif kimya sanayinde kullanılırÇıkarılan yerler: Isparta (Keçiborlu), Kütahya (Simav), Denizli (Sarayköy)’dür

9 Kurşun-Çinko: İkisi karışık halde bulunurSilah sanayi ve paslanmaz metal üretiminde kullanılırEn fazla Giresun, Sivas, İzmir, Kayseri ve Elazığ’da (Keban) çıkarılır

10 Antinom: Cephane yapımında, cam ve seramik sanayinde, renklendirme işlerinde kullanılır En fazla Balıkesir, Kütahya, Bursa, İzmir ve Tokat’ta çıkarılır

11 Asbest (Amyant): Öz ısıya dayanıklı eşyaların yapımında kullanılırKansorejen olması nedeniyle kullanımı sınırlıdırEn fazla Erzincan, Kars, Ağrı, Malatya, Sivas ve Uşak’ta çıkarılır

12 Barit: Çeşitli boyaların yapımında ve sondaj çalışmalarında kullanılırIsıyı emme ve soğutma özelliği taşırCam sanayinde kullanılırEn fazla Antalya, Mersin, Adana ve Elazığ’da çıkarıtılır

13 Fosfat: Suni gübrenin hammaddesidirDünyada Fas, Tunus ve Cezayir’de çıkartılırÜlkemizde Mardin’den (Mazıdağı) çıkartılırYeterli olmadığı için ithal edilir

14 Wolfram: Sert olduğu özel sanayi çeliği olarak kullanılırDemiryolu, iş makineleri, uçak, gemi ve uzay araçları yapımında kullanılırEn fazla Bursa (Uludağ), Kırıkkale (Keskin), Elazığ (Keban) ve Niğde’de çıkartılır

15 Lüle taşı: Pipo ve süs eşyası yapımında kullanılırDünyada ve Türkiye’de sadece Eskişehir’de çıkarılır

16 Manganez: Çeliğin sertleştirilmesinde kullanılırRay ve karayolu araçları, köprülerin yapımında kullanılırEn fazla Uşak, Afyon, Burdur, Muğla, Artvin, Adana, Antep, Sivas, Erzincan ve Trabzon’da çıkarılır

17 Nikel: Sanayide demir, bakır, alüminyum ile alaşım yapımında kullanılırTuzlu suya dayanıklıdırBu nedenle gemi yapımında kullanılırÜlkemizde

Manisa ve Turgutlu’da çıkarılır

18 Oltu taşı: Tesbih ve süs taşı olarak kullanılırErzurum’un Oltu ilçesinde çıkarılır

19 Zımpara taşı: Zımpara yapımında kullanılırÜlkemizde İzmir (Karaburun, Urla, Çeşme, Ödemiş) ve Muğla’da (Milas) çıkarılır

20 Tuz: Kayalardan, göl ve deniz gibi durgun sulardan elde edilirTuz üretiminin %30’u Tuz Gölü’nden, %10’u kayalardan, geri kalanı da İzmir Çamaltı Tuzlası’ndan elde edilir

21 Mermer: Heykel yapımında, inşaat işleri ve süslemede kullanılırÜlkemiz mermer bakımından zengindirAfyon, Kütahya, Marmara Adaları, Kırşehir, Tokat, Bitlis ve İzmir’de çıkarılır

Maden Çeşitleri
1 Taş kömürü: I zamanda oluşmuşturEnerjisi yüksektirDemir-çelik sanayinin hammaddesidir Ülkemizde Zonguldak’ta (Ereğli, Kozlu, Kilim) çıkarılırDünyada en fazla ABD, BDT, Polonya, G Afrika, Avustralya ve İngiltere’de çıkarılırİngiltere, Fransa ve Almanya bugünkü kalkınmışlık seviyesine gelmesini taşkömürüne borçludur

2 Linyit: Kalorisi düşüktürEn zengin enerji kaynağıdırIII zamanda oluşmuşturEvlerin ısıtılmasında kullanılırEn çok elektrik enerjisi linyit ile çalışan termik santrallerden elde edilirÇıkarılan yerler: Kütahya (Tunçbilek, Değirmisaz, Tavşanlı, Seyitömer), Muğla (Yatağan), Manisa (Soma), Afşin, Elbistan, Amasya (Çeltek), Ankara (Çayırhan) ve Çanakkale (Çan)’dır

Termik Santraller:

- Kahramanmaraş (Afşin-Elbistan) - Kütahya (Seyitömer-Tunçbilek)

- Zonguldak (Çatalağzı) - Muğla (Yatağan)

- Manisa (Soma) - İstanbul (Ambarlı)

3 Doğalgaz: Geleceğe yönelik önemli enerji kaynağıdırÜlkemizde az da olsa Trakya’da (Kırklareli, Babaeski, Lüleburgaz) çıkarılırÜlkemizde son yıllarda büyük kentlerde doğalgaz kullanımı artmıştırRusya ithal etmekteyiz

4 Petrol: Ülkemizde ilk petrol 1940 yılında Raman’da bulunmuşturPetrol üretimimiz tüketimimizin sadece %25’ini karşılamaktadırÇıkarılan yerler: Raman, Mardin, Adıyaman ve Diyarbakır çevresidirEn fazla ithalatta bulunduğumuz ülkeler İran, Irak, Arabistan, ABD, Rusya ve Venezuella’dır Ülkemizde petrol arama işlerini TPAD yürütmektedirEn fazla petrol üreten ülkeler: Orta Doğu Ülkeleri, Orta Asya Ülkeleri, ABD, Çin, İngiltere, Kanada ve Meksika’dır

5 Uranyum ve Toryum: Nükleer enerji kaynağıdırMTA’nın belirlediğine göre ülkemiz uranyum yönünden zengindirManisa-Gördes’te toryum, Aydın-Söke, Yozgat-Sorgun, Giresun ve Rize’de ise uranyum çıkartılırDünyada 600 civarında nükleer santral vardırÖrneğin komşularımızdan Bulgaristan, Ermenistan, Ukrayna ve BDT’de bulunmaktadır

6 Jeotermal enerji: Buhardan elde edilen enerjidirÜlkemizde Denizli (Sarayköy), Aydın (Germencik) ve Afyon’da (Göcek) bulunmaktadır

7 Hidroelektrik enerji: Akarsular üzerinde barajlar yapılarak elde edilen enerjidirAvrupa’da Norveç’ten sonra ikinci sırada bulunmaktayızDoğu Anadolu enerji potansiyeli açısından birinci sıradadır Yapımı tamamlanmış doksan kadar barajımız vardır

- Enerji üretiminde termik santrallerde üretilen enerjinin payı hidroelektrik santrallerinkinden daha fazladır

- Termik santrallerin çalıştırılmasında kullanılan yakıt taşkömürü, fuel-oil, motorin ve linyittir

- Hamitabat ve Ambarlı Termik Santralleri doğal gazla çalışmaktadır

Yerkabuğunun farklı derinliklerinden çıkarılan, ekonomik değer taşıyan mineral ve elementlere maden denir Türkiye’de madencilik faaliyetleri 1935 yılında kurulan MTA ile özel sektör tarafından yürütülmektedir

Türkiye’de çıkarılan önemli madenler

En zengin demir yataklarımız, Divriği (Sivas), Hekimhan ve Hasançelebi (Malatya), Edremit (Balıkesir), Dikili ve Torbalı (İzmir) ve Simav (Kütahya) çevresinde bulunmaktadır

Ereğli, Karabük ve İskenderun’da demir - çelik fabrikaları bulunmaktadır

Bakır: Ülkemizin en zengin madenlerinden biri olan bakır yatakları, çoğu kez kurşun ve çinko ile birlikte bulunur En önemli bakır yataklarımız Karadeniz Bölgesi’nde bulunur Murgul (Artvin), Küre (Kastamonu), Çayeli (Rize) ve Köprübaşı (Giresun) bu bölgedeki başlıca yataklardandır Ayrıca Maden (Elazığ) ve Ergani (Diyarbakır)'de de bakır yatakları mevcuttur

Krom: Paslanmayan ve çok sert bir maden olduğundan, madeni eşya yapımında ve kaplamasında kullanılır

Krom yatakları altı ana bölgede toplanmıştır

• Fethiye, Köyceğiz, Denizli

• Alacakaya (Guleman) (Elazığ)

• Bursa, Eskişehir

• Adana, Kayseri, Mersin

• İskenderun, Kahraman Maraş, İslahiye

• Kopdağı (Doğu Anadolu)

Krom madeni Antalya ve Guleman’daki ferro-krom tesislerinde işlenmektedir

Boksit: Alüminyumun hammaddesi olan boksit çok hafif olduğundan uçak sanayiinde, otomobil, ev, elektrik malzemesi yapımında kullanılır

Boksit yatakları Seydişehir (Konya), Akseki (Antalya) İslahiye (Gazi Antep) ve Milas (Muğla) civarında bulunur Buralarda çıkarılan boksit, Seydişehir alüminyum tesislerinde işlenmektedir

Bor Mineralleri: Ülkemiz bor rezervi bakımından Dünya’nın en zengin yataklarına sahiptir Bu nedenle, bor madeninin çoğu ihraç edilmektedir Bor madeninden elde edilen boraks ve asit borik nükleer alanda, jet ve roket yakıtında katkı maddesi olarak, ayrıca sabun, tekstil, cam, kâğıt sanayii, vb alanlarda kullanılır

Bor mineralleri Balıkesir, Susurluk, Bigadiç çevresi ile Kütahya, Emet ve Eskişehir çevresinde çıkarılır Çıkarılan mineraller Bandırma’daki tesislerde işlenir

Kükürt: Kükürt gübre, kimya ve boya sanayiinde kullanılır Ayrıca kauçuğun işlenmesinde ve sülfirik asit üretiminde de kullanılır

Ülkemizde kükürt yatakları Keçiborlu (Isparta) ve Milas (Muğla) çevresinde bulunmaktadır

Zımpara Taşı: Çeşitli kesici, torpüleyici ve silici aletlerin yapımında kullanılan zımpara taşı yönünden ülkemiz çok zengindir Tire (İzmir), Manisa, Söke (Aydın), Milas (Muğla) ve Tavas (Denizli) da çıkarılır

Barit: Suda erimeyen bir maden olduğundan boya, deri, kimya, cam ve kauçuk sanayiinde kullanılır Ülkemiz barit yatakları bakımından zengin sayılır Antalya, Muş, Gazi Antep ve Eskişehir çevresinde barit yatakları bulunmaktadır

Tuz: Türkiye tuz yatakları bakımından son derece zengindir Kaya tuzu yatakları üçüncü jeolojik zamanda, kapalı göl havzalarında suların buharlaşması ile oluşmuştur Son yıllarda tuz üretimimiz üç kat artmıştır

Türkiye’deki tuz üretiminin çoğu, Tuz Gölü ile İzmir Çamaltı tuzlasından sağlanır Kaya tuzu yatakları, Çankırı, Kars, Iğdır ve Nevşehir çevresinde bulunmaktadır

Cıva: Tek sıvı madendir Zirai ilaç yapımında, kâğıt sanayiinde, suni gübre üretiminde ve boya sanayiinde kullanılır Türkiye’de Sarayönü (Konya),

Ödemiş (İzmir), Manisa ve Uşak çevresinde çıkarılmaktadır

Kurşun - Çinko: Genelde kurşun ve çinko bir arada bulunur Ülkemizde Keban (Elazığ) ve Kayseri çevresinde kurşun-çinko yatakları vardır

Lületaşı: Eskişehir çevresinde çıkarılır ve işlenir Süs eşyası yapımında kullanılır

Oltutaşı: Erzurumun Oltu ilçesinde çıkarılır ve işlenir Süs eşyası yapımında kullanılır

Fosfat: Gübre hammaddesi olarak kullanılan fosfat ihtiyacımızı karşılamaz Fas, Tunus ve Cezayir’de yaygın olarak görülür ve daha çok bu ülkelerden ithal edilir Türkiye’deki en zengin fosfat yatakları Mazıdağı (Mardin), Adıyaman, Bingöl ve Bitlis’te bulunmaktadır

Manganez: Çeliğe sertlik kazandırmak ve direncini artırmak için kullanılır Uşak, Afyon, Muğla, Adana, Erzincan, Artvin ve Trabzon çevresinde manganez yatakları bulunur İhtiyacı karşılamaz Bu nedenle ithal edilir

Mermer: Ülkemiz mermer bakımından zengindir Afyon, Kütahya, Marmara Adası, Kırşehir, Tokat ve İzmir çevresinde çıkarılır Yurt dışına ihracatı yapılır

Volfram (Tungsten): Çok sert olması nedeniyle özel sanayi çeliği olarak kullanılır Demiryolu, iş makineleri, uçak ve gemi yapımı yanında, ampüllerde enerjiyi ışığa çevirmede kullanılır Bursa Uludağ’da çıkarılıp işletilmektedir Fakat son yıllarda üretimi durmuştur

Asbest (Amyant): 14 bin °C sıcaklığa dayanır Isıya dayanıklı araç ve gereç yapımında kullanılır Konserojen madde bulundurması nedeniyle, kullanımı sınırlandırılmıştır Eskişehir, Bursa, Erzincan, Hatay, Kars, Ağrı, Malatya, Sivas, İskenderun, Uşak ve Konya’da çıkarılır