Hücrede Madde Alışverişi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-28-2012

HÜCREDE MADDE ALIŞVERİŞİ

• Hücre zarında gerçekleşen bir olaydır

• Canlılığın devamı için gereklidir

• Hücre zarından geçebilenler :
O2,CO2,CO,su,mineraller,glikoz,fruktoz,galaktoz,ya ğ asidi,gliserol,a

asit,vitamin,alkol
• Hücre zarından geçemeyenler :
Protein,yağ,karbonhidrat
• 4 yolla olur

1) DİFÜZYON
• Bir maddenin çok olduğu (yoğun olduğu) ortamdan az olduğu ortama (az yoğun ortama) doğru hareket etmesine denir

• Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler difüzyona uğrar

Porlardan büyük maddeler difüzyon yapamaz

• Enerji harcanmaz

• Enzim kullanılmaz

• Canlı ve cansız ortamda görülebilir

Canlılık delili değildir

• Denge sağlanana kadar devam eder ve durur

ÖRNEK : Odaya dökülen kolonyanın her tarafa dağılması

Akciğerdeki oksijenin kana geçmesi

İnce bağırsaktaki glikozun kana geçmesi

DİFÜZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1) Küçük moleküller,büyük moleküllere göre daha kolay geçerler

2) Nötr moleküller iyonlara göre daha kolay geçer

Çünkü zarın dış kısmı da iyonik yapıdadır

Negatif iyonlar biraz daha kolay geçer

3) Yağda çözünen maddeler de çözünmeyenlere göre daha kolay geçer

(A,D,E,K vitaminleri)
4) Yağı çözen maddelerde kolay geçer

(Alkol ve eter gibi

)
5) Por sayısı ve sıcaklık arttıkça difüzyon hızı da artar

6) İki ortam arasındaki yoğunluk farkı ne kadar çoksa difüzyonda o kadar hızlı olur

7) Akışkanlığı fazla olan ortamlarda difüzyon hızlı olur

DİYALİZ : Suda çözünmüş maddelerden bazılarının yarı geçirgen zardan difüzyonuna denir

Böbrekleri çalışmayan insanlarda suni olarak oluşturulan bir ortamla kandaki üre temizlenir

2) OSMOZ
• Suyun difüzyonudur

Suyun çok olduğu yerden az olduğu yere geçmesidir

HİPERTONİK ORTAM(ÇOK YOĞUN ORTAM)
• Bir hücre kendisinden daha yoğun bir ortama konursa su kaybederek büzülür

Bu olaya
plazmoliz denir

ÖRNEK : Tuzlanan derinin su kaybederek büzülmesi

HİPOTONİK ORTAM(AZ YOĞUN ORTAM)
• Bir hücre kendisinden daha az yoğun bir ortama konursa su alarak şişer

Bu olaya deplazmoliz denir

• Bitki hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre şişer ve turgor durumuna geçer

• Hayvan hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre patlar

Buna hemoliz denir

İZOTONİK ORTAM(DENGE ORTAM)
• Bir hücre izotonik bir ortama konursa hiçbir değişikliğe uğramaz

OSMATİK BASINÇ
• Hücre içerisindeki çözünmüş maddenin hücre zarına yaptığı basınçtır

Yada (etki=tepkiye
göre)hücre dışındaki suyun yoğunluk farkından dolayı hücre içerisine girmek için zarlara
yaptığı basınçtır

• Çözünmüş madde miktarı (hücrenin yoğunluğu) arttıkça osmatik basınç artar

TURGOR BASINCI
• Hücre içerisindeki suyun hücre zarına (yada çepere) yaptığı basınçtır

• Kofullar tarafından ayarlanır

• Turgor çok artarsa su girişi durur

• Turgor, otsu bitki ve yaprakların dik durmasını sağlar

• Turgor, stomaların açılıp kapanmasını sağlar

• Turgor, bazı nasti(ırganım) hareketlerini sağlar

• Suyun hareketi daima O

B' ın fazla olduğu yere doğrudur

3) AKTİF TAŞIMA
• Bir maddenin az olduğu yerden çok olduğu yere geçmesidir

• Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler aktif taşıma ile taşınır

• Enzim kullanılır

• Enerji harcanır

• Sadece canlı hücrelerde görülür

• Denge yoktur

• Taşıyıcı moleküller kullanılır

ÖRNEK:İnce bağırsaktaki glikozun kana geçmesi

Böbrekteki geri emilim

NOT 1 : Hücre zarından geçebilecek büyüklükteki bir maddenin miktarı hücre içi ile hücre
dışı arasında farklılık oluşturuyorsa burada aktif taşıma var demektir

NOT 2 : Sıcaklık artışı,molekülün alınmasını hızlandırmaz

4) ENDOSİTOZ VE EKZOSİTOZ
• Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki maddelerin oluşturulan ceplerle içeri alınmasına endositoz;yine aynı yolla dışarı atılmasına ekzositoz denir

• Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki katı maddelerin içeri alınmasına fagositoz;sıvı maddelerin içeri alınmasına pinositoz denir

ENDOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ
• Enerji harcanır

• Enzim kullanılır

• Hücre zarı azalır

Hücrenin içeriği artar

• Hücreye alınan bu büyük maddeler lizozomdaki ve besin kofulundaki hücre içi enzimlerle parçalanır

• Tek hücrelilerde ve akyuvarlar da çok görülür

• Canlılık delilidir

• Denge yoktur

• Bitki hücrelerinde ve diğer çeperi olan hücrelerde görülmez

EKZOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ
• Enerji harcanır

• Enzim kullanılır

• Hücre zarı artar

Hücrenin içeriği azalır

• Canlılık delilidir

• Denge yoktur

• Boşaltım kofulu ve golgi yardımıyla atılır

• Bitki ve hayvan hücrelerinde görülür

NOT 3 : Tatlı sularda yaşayan bir hücrelilerde fazla suyu dışarı atan kontraktil koful
bulunur

Hücre içerisindeki fazla suyun nedeni suyun osmozla içeri girmesidir

NOT 4 : Bir bitki hücresinin turgor durumuna geçmesinde a)Ortamın yoğunluğu
b)Hücre içindeki madde yoğunluğu c)Çeperin selülozdan yapılmış olması etkilidir

NOT 5 : Endositoz ve ekzositozda yoğunluk farkı yoktur

Ama aktif taşıma,difüzyon ve
osmozda vardır

10-28-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Hücrede Madde Alışverişi HÜCREDE MADDE ALIŞVERİŞİ • Hücre zarında gerçekleşen bir olaydır • Canlılığın devamı için gereklidir • Hücre zarından geçebilenler : O2,CO2,CO,su,mineraller,glikoz,fruktoz,galaktoz,ya ğ asidi,gliserol,aasit,vitamin,alkol • Hücre zarından geçemeyenler : Protein,yağ,karbonhidrat • 4 yolla olur 1) DİFÜZYON • Bir maddenin çok olduğu (yoğun olduğu) ortamdan az olduğu ortama (az yoğun ortama) doğru hareket etmesine denir • Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler difüzyona uğrarPorlardan büyük maddeler difüzyon yapamaz • Enerji harcanmaz • Enzim kullanılmaz • Canlı ve cansız ortamda görülebilirCanlılık delili değildir • Denge sağlanana kadar devam eder ve durur ÖRNEK : Odaya dökülen kolonyanın her tarafa dağılmasıAkciğerdeki oksijenin kana geçmesiİnce bağırsaktaki glikozun kana geçmesi DİFÜZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1) Küçük moleküller,büyük moleküllere göre daha kolay geçerler 2) Nötr moleküller iyonlara göre daha kolay geçerÇünkü zarın dış kısmı da iyonik yapıdadır Negatif iyonlar biraz daha kolay geçer 3) Yağda çözünen maddeler de çözünmeyenlere göre daha kolay geçer(A,D,E,K vitaminleri) 4) Yağı çözen maddelerde kolay geçer(Alkol ve eter gibi) 5) Por sayısı ve sıcaklık arttıkça difüzyon hızı da artar 6) İki ortam arasındaki yoğunluk farkı ne kadar çoksa difüzyonda o kadar hızlı olur 7) Akışkanlığı fazla olan ortamlarda difüzyon hızlı olur DİYALİZ : Suda çözünmüş maddelerden bazılarının yarı geçirgen zardan difüzyonuna denirBöbrekleri çalışmayan insanlarda suni olarak oluşturulan bir ortamla kandaki üre temizlenir 2) OSMOZ • Suyun difüzyonudurSuyun çok olduğu yerden az olduğu yere geçmesidir HİPERTONİK ORTAM(ÇOK YOĞUN ORTAM) • Bir hücre kendisinden daha yoğun bir ortama konursa su kaybederek büzülürBu olaya plazmoliz denirÖRNEK : Tuzlanan derinin su kaybederek büzülmesi HİPOTONİK ORTAM(AZ YOĞUN ORTAM) • Bir hücre kendisinden daha az yoğun bir ortama konursa su alarak şişerBu olaya deplazmoliz denir • Bitki hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre şişer ve turgor durumuna geçer • Hayvan hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre patlarBuna hemoliz denir İZOTONİK ORTAM(DENGE ORTAM) • Bir hücre izotonik bir ortama konursa hiçbir değişikliğe uğramaz OSMATİK BASINÇ • Hücre içerisindeki çözünmüş maddenin hücre zarına yaptığı basınçtırYada (etki=tepkiye göre)hücre dışındaki suyun yoğunluk farkından dolayı hücre içerisine girmek için zarlara yaptığı basınçtır • Çözünmüş madde miktarı (hücrenin yoğunluğu) arttıkça osmatik basınç artar TURGOR BASINCI • Hücre içerisindeki suyun hücre zarına (yada çepere) yaptığı basınçtır • Kofullar tarafından ayarlanır • Turgor çok artarsa su girişi durur • Turgor, otsu bitki ve yaprakların dik durmasını sağlar • Turgor, stomaların açılıp kapanmasını sağlar • Turgor, bazı nasti(ırganım) hareketlerini sağlar • Suyun hareketi daima OB' ın fazla olduğu yere doğrudur 3) AKTİF TAŞIMA • Bir maddenin az olduğu yerden çok olduğu yere geçmesidir • Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler aktif taşıma ile taşınır • Enzim kullanılır • Enerji harcanır • Sadece canlı hücrelerde görülür • Denge yoktur • Taşıyıcı moleküller kullanılır ÖRNEK:İnce bağırsaktaki glikozun kana geçmesiBöbrekteki geri emilim NOT 1 : Hücre zarından geçebilecek büyüklükteki bir maddenin miktarı hücre içi ile hücre dışı arasında farklılık oluşturuyorsa burada aktif taşıma var demektir NOT 2 : Sıcaklık artışı,molekülün alınmasını hızlandırmaz 4) ENDOSİTOZ VE EKZOSİTOZ • Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki maddelerin oluşturulan ceplerle içeri alınmasına endositoz;yine aynı yolla dışarı atılmasına ekzositoz denir • Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki katı maddelerin içeri alınmasına fagositoz;sıvı maddelerin içeri alınmasına pinositoz denir ENDOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ • Enerji harcanır • Enzim kullanılır • Hücre zarı azalırHücrenin içeriği artar • Hücreye alınan bu büyük maddeler lizozomdaki ve besin kofulundaki hücre içi enzimlerle parçalanır • Tek hücrelilerde ve akyuvarlar da çok görülür • Canlılık delilidir • Denge yoktur • Bitki hücrelerinde ve diğer çeperi olan hücrelerde görülmez EKZOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ • Enerji harcanır • Enzim kullanılır • Hücre zarı artarHücrenin içeriği azalır • Canlılık delilidir • Denge yoktur • Boşaltım kofulu ve golgi yardımıyla atılır • Bitki ve hayvan hücrelerinde görülür NOT 3 : Tatlı sularda yaşayan bir hücrelilerde fazla suyu dışarı atan kontraktil koful bulunurHücre içerisindeki fazla suyun nedeni suyun osmozla içeri girmesidir NOT 4 : Bir bitki hücresinin turgor durumuna geçmesinde a)Ortamın yoğunluğu b)Hücre içindeki madde yoğunluğu c)Çeperin selülozdan yapılmış olması etkilidir NOT 5 : Endositoz ve ekzositozda yoğunluk farkı yokturAma aktif taşıma,difüzyon ve osmozda vardır