9.Sınıf Edeßiyat Çalışma Notları

HaLK eDeßiYaTı

Halk Edebiyatının Genel Özellikleri:

*Kullanılan dil halkın kullandığı,konuştuğu dildir

*Halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer verilir

*Şair şiirlerini saz eşliğinde,belli bir ezgi ile söyler

*Nazım birimi dörtlüktür

*Hece ölçüsü kullanılmıştır (genellikle 7’li,8’li ve 11’li)

*Yarım kafiye kullanılırRediften yararlanılmıştır

*Azda olsa benzetmelerden faydalanılmıştır

(Boy serviye, yüz aya, kaş kaleme, diş inciye, yanak güle)

*İşlenen konular;

aşk,tabiat,ayrılık,hasret,ölüm,yiğitlik,topl um,din ,

zamandan şikayet sık sık işlenen konulardır

*Şiirlerin başlığı yoktur,Nazım şekilleri ile adlandırılır

A)ANONİM HALK EDEBİYATI

Kim tarafından söylendiği bilinmeyen halkın ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır

*Sözlü geleneğe dayanır

*Halk diliyle söylenir

*Anonim halk edebiyatıürünleridir; mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece, masal vb

*Bu ürünlerde ölüm, aşk, hasret, yiğitlik gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenir

NAZIM ŞEKİLLERİ

MANİ

*Aşk, sevgi, yiğitlik, evlat sevgisi, toplum olayları ve ölüm gibi temaları işleyen bir türdür

*Hecenin 7’li kalıbı ile söylenir

*Bir dörtlükten oluşur

*İlk iki dize hazırlıktır;yani doldurmadır

*Asıl maksat son iki dizelerde söylenir

*Kafiye örgüsü aaxa şeklindedir

*Dört dizeden fazla olan manilerde vardır

NİNNİ

Annelerin çocuklarını uyutmak için belli bir ezgi ile söylediği sözlü edebiyat ürünüdür

*Hece ölçüsü ile söylenir(7’li 8’li ve 9’lu)

Anne çocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, kendi sevincini, üzüntülerini anlatır

TÜRKÜ

*Kendine özgü bir ezgi ile söylenen bir nazım biçimidir

*Daha çok hecenin 8’li ve 11’li kalıbıyla söylenir

*İki bölümden oluşurBirinci bölüm türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölümdürBuna bent denir İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümleridirBunlara da kavuştak denir

*Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelidir

*Aşk,tabiat,ayrılık,gurbet,harset,sevgi ve güzellik gibi konular işlenmiştir

*Konusu ve şekli devirden devire ve çevreden çevreye değişir

AĞIT

Ölen kimsenin arkasından söylenen ve ölen kimsenin hayattaki başarılarını anlatan şiirlerdir

ÂŞIK HALK EDEBİYATI

*Aşık adı verilen halk şairleri tarafından oluşturulmuştur

*Aşıklar genellikle okur, yazar değillerdir

*Aşıklar, köy, kasaba, şehir ve asker ocaklarında yetişir

NAZIM ŞEKİLLERİ

KOŞMA

*Sevgi,doğa,türlü acılar,insanlık sevgi ve yiğitlik gibi bir türdür 11’li hece ölçüsüyle söylenir(6+5 ve 4+4+3)

*Nazım birimi dörtlüktür (en az 3,en fazla12)

*Son dörtlükte ozanın adı yer alır

*Kafiye düzeni abab,cccb,dddb şeklindedir

Koşmalar konuları yönüyle kendi içinde de isimlendirilmiştir

a)Güzelleme:Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyen koşmadır

b)Taşlama: Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir

c)Koçaklama: Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan şiirlerdir;

d)Ağıt: Bir kişinin ölümünden duyulan acı ifade edilir

*Belli bir ezgi ile söylenir

SEMAİ

*Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir

*Koşma gibi kafiyelenir

*En az 3,en fazla 5-6 dörtlükten oluşur

*Kendine özgü bir ezgi vardır

*Koşmada işlenen temaların ve konuların hepsi,semai de kullanılır

*Koşmada ayrılan yönleri;bestesi ölçüsü ve dörtlük sayılır

Türkü

Türkiye''nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen halk şiirinin her çeşidini göstermek için en çok kullanılan ad "türkü"dür Özel durumlarda ya da ezginin, sözlerin çeşitlemesine göre ninni, ağıt, deyiş, hava adları da kullanılmaktadır

Türk halk edebiyatı nazım şekli ve türüdür Ezgisi yönüyle diğer halk şiiri türlerinden ayrılır Türküler genellikle anonimdir İsimleri bilinen saz şairlerinin söyledikleri de giderek halka mal olmuştur İlk türkü söyleme "Türkü yakmak" diye anılır Türkü adı Türk sözcüğüne Arapça "ı" eki eklenmesiyle ortaya çıkmıştır "Türk''e özge" anlamına gelir Nazım Birimi Beyit Olanlar:

GAZEL

*Aşk ayrılık hasret ölüm gibi lirik konuların işlendiği şiir türüdür

*Türk edebiyatına İran edebiyatından girmiştir

*İlk edebiyat ‘’matla son beyitine makta’’denir

*En güzel beyite beytül gazel denir

*Son beyitte şairin mahlası yer alır

*Gazelin bütün beyitlerinde aynı konu işleniyorsa buna yek-ahenk gazel denir

*Bütün beyitleri aynı güzelliğe sahipse yek avaz gazel denir

*Beyit sayısı 5-15 beyit arasındadır

*İlk beyit kendi arasında kafiyelidirDiğer beyitlerin ikinci beyitleri birinci beyit ile kafiyelidirYani aa,ba,ca,da,ea şeklinde

KASİDE

*Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla belirli kurallar içinde yazılan uzun şiirlere denir

*İlk beytine matla son beytine makta denir

*Şair matla beytini kasiden her hangi bir yerinde yinelenebilir

*Şair mahlasının bulunduğu beyte taç beyit denir

*En güzel beytine beytü ,l kasid denir

*En az 31(33)en fazla 99 beyit olur

*Kaside belli bölümler halinde yazılır

a) Nesib bölümü: Bahar mevsimi kış manzaraları betimlenir ya da kurban ve ramazan bayramı anlatılır

b) Girizgah Bölümü: Nesib bölümünden asıl konuya geçmiş ifade eden bir veya birkaç beyittir nükteli ince sözlerin söylendiği bölüm

c) Medhiye bölümü: Asıl anlatılmak övülmek istenen kişi için denecekse açıklanır Asıl bölümdür

d)Fahriye bölümü: Şairin kendini övdüğü ve diğer şairlerle karşılaştırdığı bölümdür

e)Tegazzül bölümü: Kasideyle ayni ölçüde ve uyakta gazel yazılır

f)Dua bölümü: Şair övdüğü kişinin başarılarının devamlı olmasını ömrünün uzun olması için dualar eder iyi dileklerde bulunur

ŞARKI

*Beyitle okunmak için yazılan,dörder dizelik bentlerden oluşan nazım biçimidir

*Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır

*Birinci dörtlükte 2 ve 4,diğer dörtlüklerde ise 4 dize tekrarlanırBu dizelere nakarat denir

*Kafiye örgüsü abab,cccb,dddb gibi

*Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir