Kip Ekleri - Türkçede Kip Ekleri

Kip Ekleri - Türkçede Kip Ekleri

Kip, bir dilbilgisi terimidir Fiil kök veya gövdelerinin zaman ve şekillere göre türlü eklerle girdikleri kalıplara kip denir Türkçe'de bütün fiiller, iki büyük kipte toplanır Bunlar: Haber (bildirme) kipleri, dilek kipleridir

Haber (bildirme) kipleri

Bir fiilin (eylemin) yapıldığını, yapılmakta olduğunu veya yapılacağını haber verirler Haber kiplerinin ekleri fiil köklerine zaman kavramı kazandırırlar Bunlara zaman kipleri de denir Ekleri: -di, -miş, -yor, -r(-ar), -acak olan zaman kipleri beşe ayrılır:

1 Görülen geçmiş zaman (gir-di-m), (di)

2 Öğrenilen geçmiş zaman (al-mış-sın), (miş)

3 Şimdiki zaman (gez-i-yor-lar), (yor)

4 Geniş zaman (tıka-r-sın, sor-ar), (r,ar)

5 Gelecek zaman (anlat-acak-sın) (acak,ecek)

Dilek Kipleri

İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz Ekleri: -meli, -se, -e ve eksiz emir haliyle birlikte dilek kipleri dörde ayrılır:

1 Gereklilik kipi (düş-meli),gitmeli

2 Dilek-şart kipi (gül-se), gitse

3 İstek kipi (gel-e), gide

4 Emir kipi git

Emir kipinin eki yoktur Emir kipinde çekilen bir fiilde sadece fiil kökü ve şahıs eki bulunur (gel, gel-sin, gel-iniz gibi)

Çekimli bir fiilde sırayla şu üç bölüm bulunur:

1 Fiil kök veya gövdesi,

2 Kip eki,

3 Şahıs eki

Kip ekleri, fiil kökünden sonra gelerek ona zaman manası veya tasarlanan, istenen bir hareketle ilgili mana kazandırır Bu durumda fiil, yalnız üçüncü teklik şahıs ifade eder Emirde ise, kök veya gövde halinde kalır ve ikinci teklik şahsı verir

Çekimli fiiller

Kip eki almış bir fiilin altı şahısta söylenmesi veya yazılması demektir:

* çalış-ı-yor-um,

* çalış-ı-yor-sun

* çalış-ı-yor,

* çalış-ı-yor-uz,

* çalış-ı-yor-sunuz,

* çalış-ı-yor-lar

gibi

Bir çekimli fiilde bir kip eki olabildiği gibi, iki kip eki de bulunabilir Kip eklerinin sayısına göre çekimli fiiller ikiye ayrılır:

* Basit zamanlı çekimli fiiller,

* Tek kip eki alan çekimli fiillere basit zamanlı; iki kip eki alan çekimli fiillere ise bileşik zamanlı çekimli fiil denir Bileşik çekimlerde imek fiili dediğimiz idi, imiş, ise şekilleriyle kullanılır (görür idi, bakacak imiş, koşuyor ise gibi)

Yani, bileşik zamanlı çekimli fiillerde üç kip vardır:

* Hikaye (eki: -di)

* Rivayet (eki: -miş)

* Şart (eki: -se)

Basit zamanlı fiillerin hepsinin ve emir kipinin hiç bileşik zamanı yoktur Dilek kiplerinin ise hikâye ve rivayeti vardır; şartı yoktur Yine -di'li geçmiş, yani görülen geçmiş zamanın rivayeti yoktur