Geniş Zaman Örnekleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-28-2012

Geniş zaman örnekleri
Bu zaman şekil olarak bildirme, zaman olarak da geniş zaman ifade ederler

Bu eklerde üç zaman ifadesi vardır; her zaman, geçmiş zamanla şimdiki zamanı içine alan bir zaman ve gelecek zaman; her zaman yaparım, bugün yaparım örneğinde ve “ Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım” mısrasında bu manalar vardır

Ayrıca geniş zamanda bir süreklilik ve yapabilme ifadesi de vardır

Bugün iki geniş zaman eki vardır:

–r
-ar, -er

Bugün umumî geniş zaman eki -r ‘dir Fiillerin büyük bir kısmına bu ek getirilir
ye-r açıl-ı-r ver-i-r
de-r bil-i-r oku-r
başla-r gör-ü-r patlat-ı-r

-ar, -er ise tek heceli fiillere, fakat bunların büyük bir kısmına getirilen geniş zaman ekidir
yap-ar kes-er öt-er
kaç-ar gid-er yaz-ar
koş-ar dür-er dön-er

Geniş zaman çekimi, zamir menşeli şahıs ekleri ile yapılır Bu şöyledir:

-r ile:
oyna-r-ım
oyna-r-sın
oyna-r
oyna-r-ız
oyna-r-sınız
oyna-r-lar

-ar, -er ile:
yaz-ar-ım -er-im
yaz-ar-sın kes-er-sin
yaz-ar kes-er
yaz-ar ız kes-er-iz
yaz-ar-sınız kes-er-siniz
yaz-ar-lar kes-er-ler

Örnek:
Seni ancak ebediyyetler eder istiab

Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyleyemem
Yaş otuz beş! yolun yarısı eder

Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol;
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol

Her duvar, her kovukta şimdi niye
Bir büyük göz niyaz eder, ağlar
“Bitsin artık bu gizli şüphe!” diye?

Bu ek zaman anlamını yitirip yapım eki olarak da kullanılarak sıfat-fiiller yapar; bu sıfat-fiiller de isimleşebilir:

Benzer soruları daha önce cevaplamıştım
Seninki çekilir dert değil
Okur yazar oranı sürekli artıyor
Uyurgezer, uçaksavar, yanardöner, benzerleri…

Geniş zamanın olumsuz çekiminde bu ekin kullanımı biraz izah gerektirir

Bazı şahıslarda olumsuzluk ekinden sonra geniş zaman eki gelmezken bazılarında da “z” olarak kullanılır:

Gel-i-r-im→gel-me-m ek yok
Gel-i-r-sin→gel-me-z-sin z
Gel-i-r→gel-me-z z
Gel-i-r-iz→gel-me-y-iz ek yok
Gel-i-r-siniz→gel-me-z-siniz z
Gel-i-r-ler→gel-me-z-ler z

Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol;
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol

10-28-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Geniş Zaman Örnekleri Geniş zaman örnekleri Bu zaman şekil olarak bildirme, zaman olarak da geniş zaman ifade ederler Bu eklerde üç zaman ifadesi vardır; her zaman, geçmiş zamanla şimdiki zamanı içine alan bir zaman ve gelecek zaman; her zaman yaparım, bugün yaparım örneğinde ve “ Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım” mısrasında bu manalar vardır Ayrıca geniş zamanda bir süreklilik ve yapabilme ifadesi de vardır Bugün iki geniş zaman eki vardır: –r -ar, -er Bugün umumî geniş zaman eki -r ‘dir Fiillerin büyük bir kısmına bu ek getirilir ye-r açıl-ı-r ver-i-r de-r bil-i-r oku-r başla-r gör-ü-r patlat-ı-r -ar, -er ise tek heceli fiillere, fakat bunların büyük bir kısmına getirilen geniş zaman ekidir yap-ar kes-er öt-er kaç-ar gid-er yaz-ar koş-ar dür-er dön-er Geniş zaman çekimi, zamir menşeli şahıs ekleri ile yapılır Bu şöyledir: -r ile: oyna-r-ım oyna-r-sın oyna-r oyna-r-ız oyna-r-sınız oyna-r-lar -ar, -er ile: yaz-ar-ım -er-im yaz-ar-sın kes-er-sin yaz-ar kes-er yaz-ar ız kes-er-iz yaz-ar-sınız kes-er-siniz yaz-ar-lar kes-er-ler Örnek: Seni ancak ebediyyetler eder istiab Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyleyemem Yaş otuz beş! yolun yarısı eder Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol; Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol Her duvar, her kovukta şimdi niye Bir büyük göz niyaz eder, ağlar “Bitsin artık bu gizli şüphe!” diye? Bu ek zaman anlamını yitirip yapım eki olarak da kullanılarak sıfat-fiiller yapar; bu sıfat-fiiller de isimleşebilir: Benzer soruları daha önce cevaplamıştım Seninki çekilir dert değil Okur yazar oranı sürekli artıyor Uyurgezer, uçaksavar, yanardöner, benzerleri… Geniş zamanın olumsuz çekiminde bu ekin kullanımı biraz izah gerektirir Bazı şahıslarda olumsuzluk ekinden sonra geniş zaman eki gelmezken bazılarında da “z” olarak kullanılır: Gel-i-r-im→gel-me-m ek yok Gel-i-r-sin→gel-me-z-sin z Gel-i-r→gel-me-z z Gel-i-r-iz→gel-me-y-iz ek yok Gel-i-r-siniz→gel-me-z-siniz z Gel-i-r-ler→gel-me-z-ler z Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol; Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol