Uyak Nedir? Uyak Türleri -Uyak Örnekleri

UYAK (KAFİYE)

Uyak, dize sonlarındaki farklı anlamdaki sözcüklerin ve farklı görevdeki eklerin yarattığı ses benzerliklerine denir

1- Yarım Kafiye:
- Tek ses benzeşmesine dayanan kafiyeye yarım kafiye denir
- Genellikle Halk Edebiyatında kullanılır
Benim çektiğimi kim çeker
Gözlerinden kanlı yaş döker
Bulanık bulanık akar
Dağların seliyim şimdi
(”-er“: Redif | “-k“: Yarım Kafiye)

2- Tam Kafiye:
- İki ses benzeşmesine dayanan kafiyeye tam kafiye denilir
Orhan zamanından kalma bir duvar
Onunla bir yaşta ihtiyar çınar
(”-ar“: Tam Kafiye)
Zamanla nasıl değişiyor insan
Hangi resmime baksamben değilim
Nerde o günler o şevk o heyecan
Bu güler yüzlü adamben değilim
Yalandır kaygısız olduğum yalan
(”-an“: Tam Kafiye | “-ben değilim“: Redif | “-am“: Tam Kafiye)
Not: Dilimize yabancı dillerden geçmiş “â î û” gibi uzun sesler iki ses değerine sahiptirler Dizeler arasında sadece bu seslerden oluşan bir benzeşme varsa bu tam kafiyedir

3- Zengin Kafiye:
- İkiden fazla sesin benzeşmesiyle oluşan kafiyeye denir
- Daha çok Divan şiirinde kullanılırÇok sürse ayrılık aradan geçse çok sene
Biz sende olamazsak bile sen bizdesin gene(”-ene“: Zengin Kafiye)Bin bahçeli beldemizi yâd ellere bıraktık
Gölgesinde barınacak tek ağacım yok artık(”-tık“: Zengin Kafiye)

4- Tunç Kafiye
- Kafiyedeki kelimelerden birinin diğerini içinde aynen bulunması yani tekrar edilmesiyle oluşan kafiyeler tunç kafiye denir
Kükremiş sel gibiyim bendimi çiğner aşarım
Yırtarım dağları enginlere sığmam taşarım
(”-aşarım“: Tunç Kafiye)
Bursa’da bir eski cami avlusu
Mermer şadırvanda şakırdayan su
(”-su“: Tunç Kafiye)
Bir eşek var idi zâif u nizâr
Yük elinden katı şikeste vü zâr
(”-zâr“: Tunç Kafiye)

5- Cinaslı Kafiye
- Yazılışları ve okunuşları aynı anlamı farklı olan kelimelerle yapılan kafiyeye cinaslı kafiye denir
- Cinaslı kelimeler daha çok manilerde kafiye olarak kullanılır
Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Ben yârimden vazgeçmem
Götürseler asmaya
(”-asmaya“: Cinaslı Kafiye)
Kararmış kara gözler
Dermanım kara gözler
Gemim deryada kaldı
Yelkenim kara gözler
(”-kara gözler“: Cinaslı Kafiye
Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç
(”-geç“: Cinaslı Kafiye)

kafiye en az iki mısra sonunda anlamı ayrı yazılışı aynı iki sözcük arasındaki ses benzerliğidir

kafiyenin sağladığı hususlar şunlardır:

a) her mısranın ahenkli bir durgu ile kesilmesini sağlar
b) kafiye şiirin akılda kolayca kalmasını temin eder
c) anlamca ilgisiz görünen mısraları kaynaştırır
d) yeni fikirlerin bulunmasına katkıda bulunur
e) şiire söyleyiş güzelliği kazandırır