Dürzîlik Nedir?

Dürzî yıldızı

Dürzîlik; (Arapça: درزي veya موحدون دروز İbranice: דרוזי) İslam dininin bir mezhebi olan, Orta Doğu tabanlı bir dini inanç ve topluluğudur Bu dine inananlara Dürzî denir (çoğulu Drüz) İslam mezhebi olduklarını söylerler Kendilerine Muvahhidun derler (birleştiriciler, tek tanrıcılar) Yunan felsefesi ve diğer dinlerden de etkilenmişlerdir Sünni mezhepler tarafından din dışı ilan edilmişlerdir Dürzî nüfusu konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte değişik kaynaklara göre sayıları 1000000 ile 2500000 arasındadır

Nüfus ve Dağılımı

Dürzîlerin Dünya üzerindeki toplam sayılarının yaklaşık 1000000 ile 2500000 arasında olduğu sanılmaktadır Dürzîler; bugün Lübnan, Suriye, İsrail ve Ürdün'de dağınık topluluklar biçiminde yaşamaktadırlar En yoğun olarak yaşadıkları bölge Lübnan’ın dağlık yöreleridir Dürzîler uzun yıllardan beri Lübnan dağının güneyi ile Anti-Lübnan Dağlarının batısı arasında kalan; kuzeyde Beyrut’tan güneyde Sur’a ve Akdeniz kıyılarından Şam’a kadar uzanan bölgede oturmaktadırlar Ayrıca az sayıda da olsa Avrupa, ABD ve hatta Avustralya’da da Dürzî toplulukları bulunmaktadır



Geleneksel (dinî) kıyafeti içerisinde Dürzî bir kadın; 1870'ler, Lübnan

Dürzîlerin Etnik Kökeni

Dürzîlerin ırk olarak kökenleri konusu tartışmalıdır ve oldukça farklı köken kuramları ileri sürülmüştür Bir görüşe göre Dürzîlerin kökeni Hititler’e ya da Galatlar’a kadar geri götürülür Bazı araştırmacılar, eski İran kavimlerinden Persler’in ve Medler’in inançları olan Mazdekizm (Mazdekçilik) ile Dürzîlik arasındaki benzerlikleri kanıt sayarak, Dürzîlerin bu kavimlerin soyundan geldiklerini ileri sürerler Kimi etnograflar ise Dürzîlerin Asurlular tarafından sürgün edilmiş barbar bir kavmin devamı olduklarını savunurlar

Dürzilerin kökeni hakkında bir başka görüş, bunları Fenikeliler ile ve özellikle Eski Ahit’te I Krallar 5:6’da sözü edilen ve Süleyman Tapınağı’nın yapımı sırasında Lübnan dağlarından kereste sağlayan Saydalı işçilere bağlamaktadır Uzun yıllar boyunca Lübnan’da yaşamış olan Haskett-Smith, “The Druses of Syria” (Suriye Dürzîleri) adlı yapıtında: “Dürzîler, kendilerinin Süleyman Tapınağı’nı yapanların torunları olduklarını ileri sürüyorlar; oysa Eski Ahit ve Yahudi tarihi hakkında bilgileri pek sınırlı” diye belirtmektedir

Dürzîler, kendilerini Arap ırkından sayarlar Dürzîlerin kökeni konusunda en çok yandaş toplamış olan görüş, Dürzîlerin Yemen’deki Süryani kökenli Araplar oldukları biçimindedir Bu görüşe göre Dürzîler, büyük bir sel felaketinden sonra Yemen’den ayrılarak kuzeye göç ettiler İslam’ın yayılması sırasında bu yeni dini benimseyerek, Lübnan’ın dağlık yörelerini yurt edindiler

Dürzîlerin kökeni hakkında Batı’da geliştirilmiş olan bir söylenceye göre Dürzîler, Haçlı Seferleri sırasında Lübnan dağlarına yerleşmiş olan Kont Dreux ve adamlarının soyundan gelmektedirler Bu topluluğun torunları kendi dil ve dinlerini tümüyle yitirmişlerdir Dürzî sözcüğünün kökeni de Dreux’den türemiştir Söylenceye göre, XII yüzyılda yörede kalıp, memleketlerine dönemeyen bu Haçlılar, Müslümanların baskısı karşısında Comte de Dreux’nün komutası altında dağlara çekilmişler ve yerliler ile evlenerek ayrı bir topluluk oluşturmayı başarmışlardır XVII yüzyılda bu söylence daha da geliştirilmiş ve Dürzîlerin başında bulunan Emir II Fahreddin’in Lorraine Hanedanı ile kan bağı bulunduğu ve bu yolla ilk Kudüs Haçlı Kralına bağlandığı ortaya atılmıştır Fahreddin’in 1613-1618 yılları arasında Floransa ve Paris’te kaldığı, hem Medici Hanedanı hem de Fransa Kralı XIII Louis ile Osmanlılar’a karşı ittifak kurduğu bilinmektedir

Dürzîliğin inançsal kökeni Mısır’daki Fatımi Devletine dayanmaktadır Araştırmacılar Dürzîliğin tarih sahnesine çıkışını, Fatımi halifesi Hâkim Biemrillah’ın kendisinin tanrı olduğunu ileri sürdüğü 1017 yılı olarak kabul ederler Bu yıl Dürzîlerce takvim başlangıcı biçimde değerlendirilir Hâkim’in veziri olan Hamza bin Ali, Hâkim’in tanrılığına dayanan bu yeni inancı yaymak görevini üstlenir ve Hâkim’in imamlığını ve tanrılığını savunan iki risale kaleme alır Bu risalelerde Allah’ın yedi imama hulul ederek insan biçimine büründüğünü, en son olarak da Hâkim’in özünde Allah’ı bulunduran son imam olduğunu iddia eder Hamza, Hâkim’in tanrılığının yanı sıra, kendisinin de peygamber olduğunu ortaya atar Hamza bu yeni inançları yayması amacıyla Anuştegin ed-Derezi’yi Suriye’ye gönderir Anuştegin, Suriye ve civarında yaptığı propagandalarda oldukça başarılı olur Diğer taraftan 1020 yılında Hamza, Kahire’de bir camide inançlarını açıkça duyurur ve bunun üzerine Hamza karşıtı büyük bir ayaklanma başlar Hamza, bir süre Hâkim tarafından korunur ve sonra ortadan yok olur Halife Hâkim ise, giderek genişleyen ayaklanma karşısında özellikle Fustat kentine karşı müthiş bir intikam hareketine girişir Ne var ki tam bu sırada halife Hâkim de 23 Şubat 1021 gecesi esrarengiz biçimde ortadan kaybolur Hâkim ve Hamza’nın yandaşları Mısır’ı terk etmek ve Suriye’de Anuştegin ed-Derezi tarafından oluşturulan topluluklara katılmak zorunda kalırlar

Zamanla güçlenen Dürzîler, Haçlı Seferleri sırasında İsmaililer ile birleşerek İslam ordularına karşı Hıristiyanların yanında yer alırlar Ancak bu dönemde o yörede yaşayan İsmaililer ile Dürzîler arasındaki ilişkiler hakkında açık bir fikir edinmek olanaklı değildir Birçok araştırmacı bu iki mezhebi birbirine karıştırmıştır Kesin olarak bilinen her iki mezhebin de Haçlı Seferlerinin sonuna kadar Hıristiyanların müttefiki olarak kaldıklarıdır

Haçlı Seferlerinden sonra yörede varlıklarını sürdüren Dürzîler, Kaysiler ve Yemaniler diye iki kola ayrıldılar Yemaniler, Mercidabık Savaşında (1516) Osmanlılar’ın yanında yer aldı Daha sonraki yıllarda sık sık çıkardıkları ayaklanmalar ve kargaşalıklarla Osmanlı İmparatorluğundaki sorunlu topluluklardan biri olma özelliklerini sürdürdüler Birinci Dünya Savaşı sırasında diğer Arap kabileleri gibi Osmanlılar’a karşı harekete geçtiler ve Fransız işgali sonucu (1918) Osmanlı yönetiminden ayrıldılar Fransızlar, Dürzîlerin yaşadıkları yörede özerk “Cebel-i Dürz Emirliği”ni kurdular (1921) Dürzî Emirliği 1936 yılında kaldırıldı ve Dürzîlerin bir kısmı Suriye’ye bir kısmı Lübnan’a bağlandı

Dürzîliğin Ortaya Çıkışı

Dürzîlik; İslam dininin Şii meşrebinin bir mezhebi olduğu var sayılan İsmailiyye grubundan köken almıştır Dürzîlik, 10 yüzyılda Fatımi halifelerinden El Hâkim bi Emrullah el Mansur bin el Aziz billâh ve onun veziri Hamza bin Ali bin Ahmed tarafından kurulmuştur İlk olarak Hamza, halife El Hâkim’in Allah'ın adına yönetici olduğunu ortaya atmıştır El Hâkim’in ulûhiyet iddiası ve bu iddiasını farklı yerlere gönderdiği dailer ile yaymaya çalışması kısa sürede halkın tepkisine neden olmuştur Bu sıralarda El Hâkim veziri Hamza'yı imam tayin etmiştir Aynı zamanlarda El Hâkim’in dailerinden Anuştekin ed-Derezi kendisinin imam tayin edilmesi için çalışır ama bu halkı kızdırmış ve isyan eden halk tarafından 1020 yılında öldürülmüştür

Halkın olumsuz tepkisi üzerine bir süre dini yayma faaliyetlerine ara verilmiş, fakat daha sonra Hamza yeniden faaliyete başlamıştır Birçok yeni inanan elde edilir El Hâkim 1021 yılında bir dağda kaybolur, büyük ihtimalle öldüğü sanılmaktadır El Hâkim’in ölümünden sonra Hamza da inzivaya çekilir Sonraki halife Ali bin el Hâkim Dürzîlere karşı davranır ve bu Dürzî cemaatin inançlarını saklamaya başlamasına neden olur Dürzîler İslam dininde takiyye terimi ile tanımlanan, gerçek inancı saklama ve genelin inancına bağlı gözükmeye başlarlar

Dürzî İnancı

Dürzî inancının ana esaslarının çok az bir kısmı kamuya açıktır, inanç esaslarının çoğu herkesten saklanır Bu biraz da uzun süre inançlarını saklamaları yüzünden gelişmiştir

Dürzîler Tanrı'nın birliğine inanırlar, bu nedenle kendilerini Ehl el Tevhid (Tevhid ehli - birleştiriciler) olarak anmışlardır Dürzi inancı, Musevilik, Hıristiyanlık ve İslam inançlarına benzer bir şekilde monoteistiktir Dürzi teolojisi Yeni Platonculuk düşünceden ve bazı gnostik ve ezoterik gruplardan etkilenmiştir Ayrıca, genel kanının aksine Dürzî düşüncesi Sufizm'den etkilenmemiştir Ayrıca kimi araştırmacıların Dürzîliği İslam’ın bâtıni akımları arasında saymalarına karşın, Dürzîliğin Sünni şeriatıyla olduğu kadar Şii-Bâtıni anlayışla da çatışan tarafları vardır

Dürzîliğin inançsal temeli Hamza bin Ali tarafından oluşturulmuştur ve dört temel ilkeye (farz) dayanır

1 Hâkim’i Allah Bilmek: Hâkim, hem Allah hem de insandır (Lâhut-Nasut) Bu iki nitelik birbirinden ayrılmayacak ölçüde iç içe geçmiştir Allah’ın tüm işleri anlamlı ve bilgecedir İnsan aklı O’nu ve işlerini kavrayıp tanımlayamaz Allah, birçok kez insan biçiminde zuhur etmiştir; en son olarak Hâkim biçiminde kendisini göstermiştir Kötülükler ve bozukluklar ortadan kalktığında gizlendiği yerden bir kez daha ortaya çıkacak, Dürzîleri ödüllendirip inançsızları cezalandıracaktır

2 Emri Bilmek: “Kaim al-Zaman” olarak da adlandırılan emir, Hamza bin Ali’nin kendisidir Hamza, Allah’ın ilk yarattığı, ilk cevheridir Evren ve tüm diğer varlıklar ondan yaratılmıştır; bu nedenle Hamza, yaratıkların en onurlusu ve Allah’ın elçisidir Dünya ve Ahiret işlerini yöneten, ceza ve ödül veren odur Allah’ın öz nurundan yaratıldığı için, imamların imamı olup, kıyamet gününde sevap ve ikab onun eli ile yapılacaktır Yer, içer, el ile tutulur Babası ve anası vardır Karısı ve çocukları yoktur O, nedenlerin nedeni ve tümel akıldır (Akl-i Külli)

3 Hududu Bilmek: Tanrısal emirleri öğreten ve yayanlara “Hudud” denir Hudud’un başı Hamza’dır ve onunla birlikte sayıları beşe ulaşır Bunlara “Vezir” de denilir Hamza’dan sonra gelen dört hudud yaratıkların en onurlularıdır, evlenmedikleri gibi her türlü günahtan uzaktırlar Bunlar dışında hudud sayılan üç grup daha vardır: “Dai”ler, “Mezun”lar ve “Mukassir”ler

Dinin önderleri diye adlandırılan “hudud” aslında beş tanrısal ilkeyi temsil etmektedir Beş Dürzî önderin de kişiliklendirilen bu beş ilkeden ilki erkek ilke olan Evrensel Akıl’dır ve Tanrı’nın ilk yarattığı varlık olan Hamza bin Ali tarafından temsil edilir İsmail bin Muhammed tarafından kişiliklendirilen ikincisi Evrensel Ruh’tur (Nefs) ve dişi ilkedir Bunların ikisinden, Muhammed bin Vehb’te kişiliklenen, Söz (Logos) türemiştir Söz ve Evrensel Ruh’tan üreyen ve Selame bin Abdullah’da kişilik kazanan dördüncüsü ise Sağ Kanat (El-Cenahu’l-Eymen) ya da yöntem’dir Sağ Kanat’tan aynı biçimde üreyen ve Bahaeddin Muktena’da kişiliklenen Sol Kanat (el-Cenahu’l-Yesar) ya da izleyen beşincileridir Bunlar, aynı on sefirotun Kabalacılar’ın gizem ağacını oluşturması gibi, Dürzîliğin dinsel hiyerarşisini oluştururlar Büyük olasılıkla Dürzîler bu kavramları Kabalacılar’dan almışlardır

Dürzîlerin kutsal simgesi beş köşeli bir yıldızdır Bu yıldızın her bir köşesi ayrı renkte olup, beş hududu ve onların niteliklerini temsil eder:

Yeşil: Gerçeğin anlaşılması ve kavranması için gerekli olan “Akıl” dır Allah’ın iradesini temsil eder

Kırmızı: “Nefs”dir ve varlığın sınırlarını belirler Akla yardımcıdır

Sarı: Gerçeğin en yalın ifadesi olan “Söz”dür İlk ikisine yardımcı olmaktadır

Mavi: “as-Sabik”tir İradenin düşünsel gücünü temsil eder Söz’e yardımcı olmak ve onu her türlü kötülükten koruyarak, evreni uyum ve düzen içinde tutmak üzere yaratılmıştır

Beyaz: “al-Tali”dir Mavi’nin gerçekleşmesi ve gücün maddeleşmesidir

4 Vasiyetlere Uymak: Bazı ahlak kurallarından oluşan ve “Hâsıl” da denilen vasiyetlere uyulması zorunludur Bu kurallar:

Doğru sözlü olmak (Sıdk al-Lisan)

Kardeşlik, mezhep üyelerini koruma (Hıfz al-İhvan)

Önceki tüm ibadetlerin ve dinsel inançların terk edilmesi

İblis’ten ve tüm kötülerden uzak durmak

Hâkim’in tek tanrı olduğuna inanmak (Tevhid al-Hâkim)

Hâkim’in buyruk ve eylemlerine boyun eğmek

Hâkim’in iradesine teslim olmak

Dürzî inancının özetle ilkeleri: Yalnızca tek bir Tanrı vardır O, bilinmez ve bilinemez, tahayyül edilemez Yalnızca O’nun varlığını, var olduğunu doğrulayabilir ya da bilebiliriz Tanrı insan biçiminde dokuz kez görünmüştür Bunlar, bedenleşme (incarnation) biçiminde değildir, zira Tanrı bir bedene gerek duymaz, bu belirmeler daha çok bir insanın elbise giymesi gibi Tanrı’nın beden giymesi tarzında olmuştur

Dürzîlerde bilgeliğe yalnızca belirli bir dinsel eğitimi tamamlamış olan seçkin kişilerce ulaşılır; bunlara akıllılar anlamına gelen Ukkal denir Bunlar başlarına beyaz sarık sararlar ve kendi aralarında özel toplantılar düzenlerler Dürzîlikte Ukkal'in uygulamakta olduğu dokuz dereceli bir hiyerarşik yapılanma bulunmaktadır İnisiyasyonun ilk yılında deneme süresini tamamlayan aday asıl üyeliğe kabul edilebilir Çıraklık devresini tamamlayan Dürzî’nin ancak ikinci yılda inancının simgesi olan beyaz sarık takmasına izin verilir ve mezhebin tüm gizem törenlerine katılmaya hak kazanır

Çoğunluğu oluşturan diğerleri Dürzî inançlarının yalnızca sınırlı bir bölümünü bilirler ve bunlara da cahiller anlamına gelen Cuhhal denilir Bunlar ancak herkese açık ibadet yerlerinde buluşurlar Böylelikle iki katlı bir inançsal yapıya sahip olan Dürzilik, kendine özgü bir ezoterik yapı ortaya koymaktadır Bu tür iki katlı inançsal yapıların özellikle Manicilik, Bogomiller, Paflikyanlar ve Batı’da Katharlar’da bulunduğu bilinmektedir

Dürzîlerin inançsal ilkelerinin yalnızca bir tür inisiyasyondan geçmiş kendi mezhep üyelerine açıklanan gizler olması nedeniyle, inanç ve öğretileri tam olarak bilinmemekle beraber Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet karışımı bir uzlaşımcı sentez gibi değerlendirilmektedir

Tapınmaları gizli olduğundan törenleri hakkında güvenilir bilgilere sahip değiliz Yüksek ağaçlıklar arasında veya dağların tepelerinde gizlenmiş kutsal yapılarında hemen hiç süsleme yoktur Belirli bir ritüelleri ve okudukları bir duaları da yoktur, ama törenler sırasında ilahiler söyler ve kutsal kitapları okurlar

Son olarak, sanki gizli bir örgüte benzerliklerini tamamlamak için, Dürzîlerin birbirlerini tanıyabilmek amacıyla benimsedikleri işaret ve şifreler olduğunu ve bunların karşılıklı olarak alınıp verilmemesi halinde gizemlerine dair tek sözcük etmedikleri bilinmektedir Diline sahip olma (dürüstlük), kardeşini koruma (kardeşlik), yaşlıya saygı, diğerlerine yardım, vatanı koruma ve bir Tanrı'ya inanmaktır Dürzi inancın bir diğer büyük esası da sadece insanlar arasında olan bir tür reenkarnasyondur Dürzîler çok eşli evliliği, tütün ve alkol kullanımını, domuz eti tüketimini yasak sayarlar Ayrıca Dürzîlik; Müslümanlar, Hıristiyanlar, Yahudiler veya diğer dinlere mensup olanlarla evlenmeyi yasaklar Fakat bu modern topluluklarda çoğunlukla göz ardı edilmektedir

Dürzî inancı beş kozmik ilke içerir ve bu ilkeler Dürzî yıldızı ile sembolize edilir: Zekâ (yeşil), ruh (kırmızı), kelime (sarı), gelenek (mavi) ve içkinlik (beyaz) Bu erdemlerin beş farklı ruh olarak sürekli Dünya üzerinde, peygamber ve filozoflar olarak reenkarnasyona uğradığına inanılır Bu peygamber ve filozoflara, Âdem, Pisagor, Akhenaton da dâhildir İslam dininin inandığı İsa ve Muhammed gibi peygamberlere Dürzîlerin inanıp inanmadığı kesin değildir Ayrıca Oruç, namaz, hac gibi İslamî ibadetleri de yapmak zorunda değillerdir Bu gibi sebeplerden dolayı Sünni mezhepler tarafından Dürzîlerin İslâmiyet ile alâkaları bulunmadığı düşünülmektedir Buna karşın, Dürzîler kendilerini bir İslam mezhebi olarak tanımlamaktadırlar

Tapınak Şövalyeleri ve Dürzîler

Haçlılar'ın Kutsal Topraklar'da egemen oldukları dönemde, Tapınak Şövalyeleri'nin karşılaştığı Doğu'ya özgü birçok gizemci inanç akımlarından biri de Dürzîliktir Dürzîlerin inanç sisteminin ve ezoterik uygulamalarının Tapınak Şövalyeleri'ni etkilediği sıkça ileri sürülen bir savdır Bu sava göre Tapınak Şövalyeleri, daha sonra Avrupa’ya aktarılan ve zamanla Masonluk sistemine yerleşen bir takım inanç ve geleneklerinin esinini Dürzîlerden almışlardır

Tapınak Şövalyeleri'nin Dürzîler ile bağıntısının hem tarihsel hem de geleneksel bir takım kanıtları olmakla beraber, bunun Masonluk ve Tapınak Şövalyeleri üzerinde ne gibi etkileri olduğu konusunda yalnızca varsayımlarda bulunulabilir

Leonard W King'in Gnostikler ile ilgili yapıtında ileri sürdüğüne göre: “Mısır halifesi Hâkim’in mezhebin kurucusu olduğu ileri sürülmesine karşın Dürzîlerin, Procopius’un VI yüzyılda Lübnan ve Suriye’de hızla çoğaldıklarını söylediği Gnostik mezheplerin kalıntıları olmaları daha akla yakındır Komşuları arasındaki yaygın kanıya göre Dürzîler, dana şeklindeki bir puta tapınmakta ve gizli toplantılarında Roma döneminde Ophitler’e (yılanı kutsallaştıran ve ona tapan bir tarikat), Ortaçağda Tapınak Şövalyeleri'ne ve çağımızda da Masonlar'a atfedilen törenler yapmaktadırlar”

Bu görüşün başka yazarlarca da onaylandığı görülüyor Ancak King'e göre, önemli ve ilginç olan nokta: “Dürzîlerin kendi önderlerinin İskoçya’da gizlendiğine inanmalarıdır” Kuşkusuz bu, Tapınak Şövalyeleri'nin o yörede çok güçlü oldukları dönemlerden kalma bir inanıştır