Türkçenin Anadil Olarak Dünyadaki Yeri...

TÜRKÇENİN ANADİL OLARAK DÜNYADAKİ YERİ

AMAÇ
Sovyetler Birliği'nde, Ağustos 1991'deki başarısız darbe girişimini izleyen aylarda, bu devleti oluşturan cumhuriyetler sırayla bağımsızlıklarını elde edince gözlerimiz öncelikle Kafkasya ve Orta Asya'daki Türk Cumhuriyetleri'ne çevrildi Çünkü, artık bu ülkelerle siyasi, ekonomik ve kültürel alanlarda ilişki kurarken söz konusu olan sınırlamalar büyük ölçüde ortadan kalkmıştı Bu nedenledir ki, bazı genel pürüzler nedeniyle doğan gecikmeler hesaba katılmazsa, artık düzenli olarak Türk Cumhuriyetleri'nin Devlet Başkanları, Başbakanları ve hükümet temsilcileri bir araya geliyor ve çeşitli alanlarda işbirliği olanakları yaratmaya çalışıyor, en azından ilişkileri geliştiriyorlar Buna ek olarak da düzenli aralıklarla dil kongreleri düzenlenmeye başlanmış bulunmaktadır Bu kongrelerde ana amaç, öncelikle bir ortak alfabenin en kısa zamanda oluşturulması, Türkçenin bütün lehçelerini kapsayan geniş bir Türkçe sözlüğün hazırlanması, ortak bir dil oluşturulması için gerekli altyapı koşullarının incelenmesi ve bunların oluşturulması olarak özetlenebilir Bu yazıda, Türkçenin çeşitli lehçe ve şiveleri ile bunları "anadil" olarak konuşan Türk devletleri, özerk cumhuriyetleri ve toplulukları konu edilecek, ayrıca bu lehçe ve şivelerin yaklaşık kaç kişi tarafından konuşulduğuna, bu toplulukların ağırlıklı olarak nerelerde yaşadıklarına yer verilecektir

TÜRKÇENİN LEHÇELERİ VE YAYILDIKLARI COĞRAFYA
Burada, (biri dışında) tüm Türk topluluklarının kendi dillerini yani Türkçenin lehçelerini ve şivelerini
anadil olarak konuştukları kabulu kesinlikle yanlış olmayacaktır İkinci dil olarak ise, geçmişte veya
günümüzde de bağımlı bulundukları devletlerin resmi dilini konuşmaktadırlar Bunlar içinden en
önemlileri Rusça, Çince, Farsça, Bulgarca ve Ukraynaca'dır Kuşkusuz bu dillere ayrıca Arapça,
Yunanca ile 1960'dan sonra Türklerin işçi olarak yabancı ülkere göçü sonucu öğrendikleri diller olan
Almanca, Hollandaca Fransızca ve İngilizce de eklenebilir Anadolu Türkçesi: Anadolu Türkçesi,
Türk dilleri içinde Oğuz dilleri grubunda yer alır Toplam nüfusları 60 milyona yaklaşan ve Anadolu,
Trakya, Kuzey Kıbrıs'ta (Kıbrıs'taki Türk nüfusu yaklaşık 140 bindir) yaşayan Anadolu Türkleri
tarafından konuşulan bu dil, Türk lehçeleri arasında en büyük grubu oluşturur Ayrıca bu lehçe,
şu Türk azınlıklarının da ana dilini oluşturmaktadır:
Türk Azınlıklar Nüfus :
Bulgaristan Türk azınlığı 750000
Batı Trakya Türkleri (Yunanistan) 140000
Makedonya Türk azınlığı 66000
Irak Türkmenleri 300000
Başta Almanya (1920000) olmak üzere
Hollanda (250000),
Fransa (240000),
Belçika (85000),
İngiltere (65000)
ve Danimarka'ya (37000)
1960'lı yılların başından itibaren göç etmiş Türkler 2600000

Azeri Türkçesi:
Anadolu Türkçesine yakınlığı ile bilinen Azeri Türkçesi de Oğuz dil grubundadır
"Azeri Türkleri"nin toplam nüfusu yaklaşık 23 milyon kadardır ve Azerilerin ancak
6,5 milyon kadarı Azerbaycan Cumhuriyeti'nde yaşarken yaklaşık 16 milyon Azeri,
İran İslam Cumhuriyeti'nin kuzeyinde (Güney Azerbaycan), 330 bini Gürcistan'da
ve 110 bini Ermenistan'da yaşamaktadır

Özbek Türkçesi:
Dilleri Karluk grubunda yer alan "Özbek Türkleri"nin büyük çoğunluğu Özbekistan
Cumhuriyeti'nde (16,2 milyon) yaşamaktadır Başta Tacikistan (1,5 milyon) olmak
üzere Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Afganistan'da yaklaşık 3 milyon Özbek
bulunmaktadır
Kazak Türkçesi:
Kazakça, Türk dillerinin Kıpçak grubunda yer alır"Kazak Türkleri"nin büyük bölümü
Kazakistan'da yaşarken, komşu cumhuriyetlerde de (özellikle Türkmenisten, Moğolistan)
Kazak azınlıklara rastlanır ve toplam nüfusları 9 milyonu aşar Kırgız Türkçesi:
Kırgız dili, Kırgız-Kıpçak grubunda yer alır ve bu dili konuşan Kıgızların sayısı,
diğer komşu cumhuriyetlerde yaşayanlarla birlikte 4 milyonu bulur

Türkmence:
Türkmenistan Cumhuriyeti'nde bugün 3 milyon, diğer bölgelerde de
(İran, Irak, Afganistan) yine yaklaşık 3 milyon Türkmen yaşamaktadır
Dilleri Oğuz grubunda yer alır ve Anadolu Türkçesine çok yakın nitelikler taşır

Tatarca:
"Tatar Türkleri"nin 2 milyonu Rusya Devleti'nin içinde (Moskova'nın yaklaşık
750 km güneydoğusunda) Tataristan Özerk Cumhuriyeti'nde
(Kazan Tatarları) yaşarken, 1,1 milyon Tatar yine Rusya içindeki
Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti'nde, 350 bini Kazakistan'da ve 300 bini ise
Kırım Yarımadası'nda (Kırım Tatarları) yerleşmiştir Dilleri Kıpçak grubundandır

Başkurt Türkçesi:
Günümüzde Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti'nde (Moskava'nın yaklaşık
1250 km Güneydoğusu'nda 1milyon, diğer bölgelerde ise 1,6 milyon Başkurt
Türkü yaşamaktadır Dilleri Kıpçak grubunda yer alır

Karakalpak Türkçesi:
Dilleri Kıpçak grubunda yer alan Karakalpak Türkleri,Özbekistan'da
(Aral Gölü'nün güneyinde) Karakalpak Özerk Cmmhuriyeti'inde yaşarlar;
nüfusları 500 bin civarındadır

Çuvaş Türkçesi:
Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti'nde (Moskova'nın yaklaşık
600 km güneydoğusunda, Tataristan Özerk Cumhuriyeti'nin
kuzeybatısında) 950 bin civarında Çuvaş Türkü yaşamaktadır

Sors Türkçesi:
Kültür ve dil yönüyle Hakas ve "Altay Türkleri"ne çok yakın olan Sors
Türkleri Rusya'nın Kemerowo bölgesinde (Alma-Ata'nın yaklaşık
1750 km kuzeydoğusunda) yaşarlar; sayıları 17000 dolayındadır

Altay Türkçesi:
Altay (Oyrat) dili Kırgız-Kıpçak grubunda yer alır Bu dili konuşan 60 bin
Altay Türkü Altay Özerk Cumhuriyeti'nde (Rusya Cumhuriyeti'nde
Kemerowo'nın güneyinde, Moğolistan sınırında) yaşarken 70 bini
ise diğer bölgelere yerleşmiştir

Uygur Türkçesi:
Türklerin ilk yazılı eserlerinde kullanılan Uygurca,Karluk dil grubunda
yer alır Bu lehçeyi konuşan yaklaşık 16 milyon Uygur Türkü
(bazı kaynaklara göre 20-23 milyon) günümüzde Batı Çin'de
(Doğu Türkistan'da), çok azı ise Rusya'da yaşamaktadır

Gagavuz (Gökoğuz) Türkçesi:
Dilleri Oğuz dil grubunda yer alan dolayısıyla Anadolu Türkçesine
çok yakın olan Gagavuz Türkleri Moldavya'nın güneyinde 1991
yılında kurulan Gagavuz Özerk Cumhuriyeti'nde yaşamaktadırlar;
nüfusları yaklaşık 160 bindir Ayrıca Balkanlar'da ve Rusya'nın çeşitli
bölgelerinde dağılmış küçük topluluklara da rastlanır Stavropol Türkçesi:
Türkmence ve Nogay diline çok yakın olan bu dil, bölgeye göç etmiş
Türkmenler tarafından konuşulmaktadır

Kumuk Türkçesi:
Kumuk Türkçesi Kıpçak grubundan olmakla birlikte Anadolu,
Azeri ve Karaçay dillerine yakınlık da gösterir Toplam nüfusları
300 bin kadar olan "Kumuk Türkleri"nin yaklaşık 250 bini Dağıstan
bölgesinde (Kuzeydoğu Kafkasya'da) yaşamaktadır

Karaçay Türkçesi:
Karaçay dili Kıpçak grubundan olup, Karaçay-Çerkes Özerk
Cumhuriyeti'nde (Gürcistan'ın 200 km kuzeyinde) yaşamakta olan
yaklaşık 160 bin Karaçaylı tarafından konuşulmaktadır
Balkar (Malkar) Türkçesi: Dilleri hemen hemen Karaçay Türkçesi
ile aynı olan Balkar Türkleri Gürcistan'nın kuzeyinde, bu ülkeye
komşu olan Balkar Özerk Cumhuriyeti'nde yaşamaktadır;
sayıları 85 bin civarındadır

Karaim Türkçesi:
Kıpçak dil grubuna ait Karaim dili bugün çok az Karaim Türkü
tarafından konuşulmaktadır Bunlar, Ukrayna'nın batısı,
Litvanya ve Polanya'da yaşamaktadır

Hakas Türkçesi:
Hakas Türkçesi Kırgız dil grubuna çok yakın olup,Hakas Özerk
Cumhuriyeti'nde yaşayan yaklaşık 80 bin Hakas
Türkü tarafından konuşulmaktadır

Nogay Türkçesi:
Nogay Türkleri, Stavropol ve Dağıstan Bölgesi,Çeçen-İnguş
Cumhuriyeti ve de Karaçay-Çerkes bölgesinde dağınık
olarak yaşamaktadırlar Dilleri Kıpçak grubunda yer
alan "Nogaylar"ın sayısı 75 bin dolayındadır

Tuva Türkçesi:
Yaklaşık sayıları 220 bin tahmin edilen "Tuva Türkleri"nin 200 bini
Tannu-Tuva Halk Cumhuriyeti'nde (Moğolistan'nın kuzey
sınırına komşu bölgede) yaşamaktadır

Yakut (Saka) Türkçesi:
Moğolcanın etkisi ile hayli değişikliğe uğrayan Yakut dili,
tahmini sayıları 400 bin olan ve büyük çoğunluğu
Yakut Özerk Cumhuriyeti'nde (Çin sınırına 1250 km
uzaklıktaki Doğu Sibirya'da) yaşayan Yakut Türkü
tarafından konuşulmaktadır

Kaskay Türkçesi:
Anadolu ve Azeri Türkçesine çok yakın bir Türkçe ile konuşan
Kaskay Türkleri, Hasme Türkleri ile birlikte Iran'ın güneyinde
yaşarlar; sayıları 700 bin dolayındadır

Ahıska (Mesketi, Meşet) Türkçesi:
Dilleri Oğuz grubunda yer alan Ahıska Türkleri günümüzde dağınık
olarak Özbekistan, Kırgızistan,Azerbaycan ve Türkiye'de
yaşamaktadırlar Sayıları 200 bin civarındadır

SONUÇ
VI Yüzyılın ikinci yarısından sonra kuzeye, güneye ve önemli ölçüde
de batı yönüne göçe başlayan Türk kavimleri, XV Yüzyılın ortalarında
bugünkü Bulgaristan sınırına ulaştılar 1960'lı yılların başında Orta
Avrupa'ya yönelen işçi göçünü, bu göçün devamı olarak nitelendiren
bazı yazarlar da görüyoruz Bu göçler sırasında sahip olunan özgün
kültür, etkilenişim içinde bulunan diğer kültürlerle zenginleşmiş,
ancak anadil olarak konuşulan Türkçe korunmuş ve böylelikle
dil çok geniş kıta parçalarına yayılmıştır Birleşmiş Milletler'in
1990 yılına ait istatistiklerine göre Türkçe, 165 milyon
dolayında kişi tarafından anadil olarak konuşulmaktaydı
Böylelikle dilimiz Çince, Hintçe, ingilizce ve ispanyolcanın
arkasından en büyük (yaygın) dil karakterine sahiptir Nüfus
artışının ortalama % 1,5 olduğu varsayılırsa bu sayının artık 180
milyona yaklaşması gerekir Çincenin, Çin ve Tayvan dışında
Güneydoğu Asya ülkelerindeki Çin azınlık tarafından konuşulduğu,
Hintçenin yalnızca Hint Yarımadası'nda yayıldığı düşünülürse, Türkçe,
ispanyolca ve ingilizce gibi dünyada geniş coğrafyaya yayılmış diller
arasında yer alır Bunlardan ingilizce, Büyük Britanya dışında, Kuzey
Amerika kıtasında , Güney Afrika Cumhuriyeti'nde (ingiliz kökenliler
tarafından) ve Avustralya'da anadil olarak konuşulmaktadır
ispanyolca, ispanya dışında Orta (ABD'nin güneyi dahil) ve
Güney Amerika'da (Brezilya dışında) yayılmıştır Türkçenin ise
Rusya Federasyonu'nun Pasifik kıyılarından başlayıp, Orta Asya,
Kafkasya, Anadolu ve Trakya'yı aşıp Orta ve Batı Avrupa'daki
Türklerle, ayrıca az sayıda da olsa Kuzey Amerika'ya göç etmiş
Türkler tarafından anadil olarak konuşulmakta olduğunu, böylelikle
Afrika kıtası ve Güney Asya dışında (değişik yoğunluklarda) tüm Kuzey
Yarımküre'ye yayıldığını görüyoruz
Kaynaklar:
[1] World Fact Book 94, CIA (http)
[2] Informationen zur politischen Bildung; Die Sowjetunion 1953-1991,
Nr 236, 3 Quartal 1992
[3] Council of Europe (Hrsg), Sopeni,Netherland-1993; Statistisches
Bundesamt, Wiesbaden, Sopeni, Report-Turkey, Oct-1993
[4] Türkler, "sct Listesi",