Felsefe-Aklın Ölçüsü Veya Safsata/Alev Alatlı

Serbest Safsatalar

Eğer bir politikacı adayı iseniz, geleceğiniz için yapacağınız en iyi yatırım safsataları hatmetmek ve mümkün olduğunca sık kullanmaktır Ama politikacı değil de, politikacı muhatabı olacaksanız, Serbest Safsatalara ilişkin farkındalığınızı bu defa kolay kandırılmamak için kullanmak durumundasınız
Ayrıca, Serbest Safsataların çoğu zaman pek eğlencelidirler
Zaman zaman anlamsız hatta hayli düzeysiz olabilmekle birlikte, sonuçları itibariyle insanı hiç olmayacak inançlara ve durumlara götürebilirler
Dahası, masum muhataplarını hayatta kötü seçimler yapmaya hatta şiddete yönlendirebilirler
Her ne kadar en çarpıcı örneklere basınımızda rastlanıyorsa da, gazeteci olmak için safsata yapmayı biliyor olmak da gerekli değildir
*



Belirsizlik Grubu:
Türkçe’yi iyi kullanamamaktan kaynaklanan safsatalar grubudur Bir cümlede kelimelerin veya ifadelerin açık olarak kullanılmamasından doğan hatalardan kaynaklanır Belirsizlik safsatalarında ya kullanılan kelime veya ifade çok anlamlıdır, birden fazla manaya çekilebilir; ya da öyle müphemdir ki, anlaşılmaz Cinaslı Safsata, Vurgulama Safsatası ve Çok Anlamlılık Safsatası bu gruptandır
*
Cinaslı Safsata (fallacy of equivocation) anlamları farklı, yazılış veya söylenişleri aynı olan sözcüklerin kullanılmasıyla geliştirilen vargı
Kanuna karşı gelenler hapse atılır
Sen yerçekimi kanununa karşı geldin
O halde hapse atılman lazım!
veya
Yarime bir gül dedim, bir gül verdi bana
veya
Çocuğa bu masalı okuduktan sonra yat dedim,
o da çamura yattı

Bu da basından:
Yaşlanmanın nedeni vücuttaki serbest radikallermiş,
İnsanoğlu ne çekiyorsa radikalden çekiyor (İlker Sarıer, 1062000, Sabah)
*
Vurgulama Safsatası (fallacy of accent) bir kelime veya ifadeye vurgu yaparak farklı bir anlam elde etme veya anlamı kaydırma hatası; noktalama bilgisinin önemine dikkat!

Çalış baban gibi eşek olma
-Çalış baban gibi, eşek olma
-Çalış, baban gibi eşek olma

veya

Bu küçük bir felaket
- Bu, küçük bir felaket (olay )
- Bu küçük, bir felaket (çocuk)

Basından:
“Sayın Cumhurbaşkanı, laik, demokratik cumhuriyeti ve ülke bütünlüğünü koruyucu yaptırımları daha etkili kılmak amacıyla hazırlanan KHK’yı geri yollamıştır” ( Bülent Ecevit, 1182000, Radikal)

Başbakan Ecevit, düşüncesini iki farklı vurgu yapıldığında iki farklı anlam çıkacak şekilde ifade ediyor: “amacıyla” sözcüğüne vurgu yapılırsa, “laik, demokratik cumhuriyeti ve ülke bütünlüğünü koruyucu yaptırımları daha etkili kılmak” Cumhurbaşkanının amacı, “hazırlanan” kelimesine vurgu yapılırsa KHK’yi hazırlayanların amacı olarak anlaşılıyor

Hatalı Kıyas Grubu:



Az rastlanan olaylardan genel kurallar çıkarmak kıyaslama hataları olarak adlandırılır

Özelleştirme Safsatası ve Genelleştirme Safsatası (Fallacy of Converse Accident) olmak üzere iki türü vardır
*
Özelleştirme Safsatası (fallacy of accident)
genel ilke veya ifadenin istisnai durumlar için de geçerli olduğunu düşünme hatası, Aristo’un tesbit ettiği on üç orijinal safsatadan birisidir; meselâ, şehir içindeki hız sınırından çıkarak ambulansların yavaş gitmeleri gerektiği sonucuna varmak gibi; morfinin bir uyuşturucu olduğunu belirterak, hastahanelerde kullanımının yasaklanması gerektiğini savunmak gibi

-“İnsanlara vurmak yanlıştır”
-Saldırıya uğradığında karşılık vermemelisin

-“Yalan söylemek günahtır”
-Hırsıza kasanın yerini doğru söylemelisin

Basından:

“Cumhurbaşkanının koltuğu neden öne konur? Çünkü o devleti temsil ediyor da onun için Yani devlet her zaman öndedir Cumhurbaşkanının koltuğu önde olursa, başka yerlerde de en küçük kademesine kadar devlet görevlerinin koltuğu önde olur Bu ise, “Devlet her şeydir, birey ise hiçbir şey” diye düşünen, “devletlû” anlayışının bir yansımasıdır “ (Oral Çalışlar, 2152000, Cumhuriyet)

Yani?
-Cumhurbaşkanının önde oturmasının sebebi devleti temsil etmesidir
-Küçük memurlar da devleti temsil ederler
-En küçük kademeli memurun koltuğu da önde olur

“Kemal Sunal'ın ölümü ihmaldenmiş Sanki Türkiye'de her yıl benzer şekilde ölen binlerce Türk vatandaşının ölümü, aşırı ilgiden ve insan hayatına verilen değerdenmiş gibi Türk dediğin böyle ölür“ (Fatih Altaylı, 572000,Hürriyet)

Yani?
-Türk dediğin böyle /ihmalden/ ölür
-Kemal Sunal, Türk’tür
-İhmalden ölmüş olması doğaldır

Genelleştirme Safsatası (fallacy of converse accident) özel durumlardan, özelliği olan istisnai haller için geçerli olan kurallardan, genel ilkelere ve ifadelere sıçrama yanlışı; bu safsata türünün istatiklerle yakın ilgisi vardır





-Düğünde atılan silâh misafirlerden birisini vurdu
-Bütün silâhlar toplanmalıdır

-Xanax bana çok iyi gelen bir ilaç
-Reçetesiz satılmalı ki, herkes yararlanabilsin

Basından:

“…İmzalamazsa devlet krizi çıkar Dünya üzerinde hiçbir başbakan, kendi devletinin başkanını böylesine tehdit etmemiştir Siz ettiniz Gene imzalamadı” (Hıncal Uluç, 2382000, Sabah)

Yazarın böyle bir genelleme yapabilmesi için , iddiasını dünyadaki gelmiş geçmiş tüm başbakanlar ile cumhurbaşkanları arasındaki ilişkilerine dair istatistiklerle delillendirmesi gerekir

“Kim ne derse desin, kaderin şakası yoktur Çocuklukta bir kere gazeteci rolüne girdik diye, bizi oraya prangalamadı mı? (Mustafa Kaplan, 2482000, Akit)”
Çocukluğunda gazeteci rolüne giren her çocuk, gazeteci olmaz

İşte insana verilen değer ! ABD’ de 5,5 aylık doğan bebeği yaşatmak için onlarca insan seferber oldu 300 milyar harcandı (1352000,Sabah)

Münferit bir vaka olup, her premature çocuk için geçerli değildir

“Epeyi eskilerde kaldı, bir zamanlar, taksi şoförleri kamu hizmeti yapar idiler Şoför denilen kişi kendisine her yönden inanılan ve itimat edilen kişi demek idi Meselâ benim dedem Bursa’da 18 yıl taksi şoförlüğü yaptıktan sonra imamlığa başlamış ve İstanbul’un önce Akşemseddin ve sonra da Cerrahpaşa Camilerinde görev yaparak oradan da Tanrı’ın rahmetine kavuşmuştu” (Atilla Özdür, 31-8-200, Akit)

Yazarın dedesinin inanılan ve itimat edilen bir şoför olması, genele maledilemez; yazarın dedesinin inanılan ve itimat edilen birisi olduğu için imam olmuş olması da tüm imamlar için geçerli nitelikler olarak sunulamaz Söz konusu zatın “dede” olması, inanılan ve itimat edilen şöför ve imamların eskilerde kalmış/bugün yok olmalarına da delât edemez

“ Hep büyüklükler peşinde koşan bu toplumu artık iki arada bir derede kıstıramaz, oralara hapsedemezsiniz Bakmayın siz 68’li kıytırıklara ve eski tüfek bağırtılara Türkiye sür’atini kazanmıştır Dev çoktan uyanmıştır İnanmazsanız, şu Galatasaray’ın yaptıklarına bir bakın” (Gürbüz Azak, 3082000, Türkiye Gazetesi)

Yazar sadece Galatasaray’ın başarısından yola çıkarak Türk toplumunun artık çok daha başarılı olacağını iddia ediyor

ALEV ALATLI