Milli Mücadelede Ardahan

Milli Mücadelede Ardahan

Milli Mücadelede Ardahan'nın Durumu

KARS MİLLİ İSLÂM ŞURASI VE CENUBÎ GARBİ KAFKAS HÜKÜMETİ

"Şura" kelimesi Osmanlı Dünyasına yeniliklerden sonra girmiş bir kelimedir Konuşmak ve karar vermek için toplanma anlamına gelmektedir Mütareke sonrası Osmanlı Devleti'nin bölgede varlığı sona erdiğinden, büyük devletlerin himayesinde, bölgeyi Ermenistan'a dahil etme çabaları başladı Bölgede ezici bir çoğunluğa sahip olan Türk-Müslüman halk, Wilson ilkeleri doğrultusunda oluşacak fiilî bir durumu engellemek wwwforumacilcom amacıyla Kars, Batum, Ardahan, Oltu ve Doğubayezid'i içerisine alacak olan bağımsız bir Türk Devleti kurma çabalarının içerisine girdiler, işte Kars Millî islâm Şurası, Oltu islâm Şurası ile I ve II Ardahan Kongreleri, bu sürecin çok önemli parçalarıdır Mütareke sonrası Kars'taki aydınlar bir araya gelerek Kars Milli İslâm Şurası'm teşkil ettiler 5 Kasım 1918 ile 19 Nisan 1919 tarihleri arasında çalışmalarını sürdüren bu yerel hükümet, kısa da olsa millî varlığımızın orta*ya konması açısından önemlidir, ingilizlerin destekleyeceği bir Ermeni devletini oluşturacak gelişme*lerin önüne geçmek isteyen Kars ve Ardahanlı aydınlarca 5 Kasım 1918'de "Kars Millî İslâm Şurası Mer-kez-i Umumisi" teşekkül ettirildi Daha sonra çalışmalarını hızlandıran şura 18 Ocak 1919'da "Cenub-i Garbi Kafim Hükümeti Muvakkata-i Milliyesf adını aldı 19 Nisan'da ingilizler tarafından bu hüküme*te son verilerek kurucuları ve ileri gelenleri Malta'ya sürgüne yollandı Kars'ta olduğu gibi Ardahan'da da Milli Kuruluşlar göze çarpmaktadır "Ardahan Milli İslam Şura*sı" bir avuç vatansever aydının gayretleriyle kurulmuş ve Kars ile aynı paralelde hareket etmiştir Kars'ın faaliyetlerine ingilizlerce son verilmesi üzerine Gürcüler de harekete geçerek, Ardahan Milli İslam Şurası'nı 26 Nisan 1919'da askeri yöntemlerle dağıttılar

ARDAHAN KONGRELERİ

Kongre kelimesi, batı kökenlidir "Toplantı" anlamına gelmektedir 1918 Mondros Mütareke-si'nden sonra istanbul ve vatanın birçok yerinde "hukuku" korumak amacıyla sık sık millî toplantılar yapılmıştır 5 Kasım 1918'de Kars'ta îslâm Şurası meydana getirilmiş ve 14 Kasım 1918'de bir kongre toplanmıştı Bunu Ahıska, Ahılkelek ve Ardahan kongreleri izledi Ahıska ve Ahılkelek'in Gürcüler-ce işgalinden sonra Millî Kongre, Japonya'ya başvurarak tanınmak istedi Batum'un İngilizlerce işga*linden sonra I Ardahan Kongresi çalışmaları başladı Böylece Türkiye'deki kongreler edebiyatında, Ardahan, öncelikli yerini almış oldu Ardahan kongreleri daha sonra yapılacak olan Erzurum ve özel*likle Sivas Kongresi'ne önemli bir örnek teşkil etmiştir Kurtuluşa, bağımsızlığa ve Cumhuriyete gi*den yolun temelini atmıştır I Ardahan Kongresi 3-5 Ocak 1919'da toplanmıştır Başkanlığını III Tümen Komutanı Halit (Karsıalan) Bey yapmıştır Halit Bey, Enver Paşa komutasındaki I Kafkas Ordusu'nda bulunmuş de*ğerli bir komutandı Kongredeki diğer üyeler ise şunlardı: Cafer (Erçıkan) Bey, Dr Hakkı Cenap, Dr Fuat Sabit, Dr Abidin (Ağacıkolu), Filibeli Hilmi, Arif Bey, Rasim (Acar), Cafer Bey (Bu zat aslen Er*zurumlu olup eski Teşkilât-ı Mahsusa mensuplarındandı ve Ebulhindili Cafer diye tanınırdı Özellik*le Ermenilerin korkulu rüyası idi) Dr Fuat Sabit, İttihatçıların Erzurum'daki kilit isimlerindendi Arif Bey Orduda Baytarlıkta bulun*muş bir yarbaydı Ardahan Kaymakamı Rasim (Acar) Bey, ise yörede köklü bir aile olan Hamşioğul-larına mensuptu Kongre, Rasim Bey'in konağında toplandı Bu konak, bugün Ardahan İl Sağlık Müdürlüğü olarak hizmet vermektedir Kongreye katılan üyeler tecrübeli kimselerdi Ardahan ve çevresinde meydana gelecek oldu bitti-lere karşı kesinlikle direnme kararında olan kimselerdi I Ardahan Kongresi 3-5 Aralık 1919 günleri arasında devam etti ve Kongrede şu önemli karalar alındı: 1 Mondros'ta dikte ettirilen kararlara uyulmamalıdır 2 Eldeki silâhlar teslim edilmeyecektir Hatta yeni bir mücadele için her çare denenerek yenidensilahlanmaya gidilecektir 3 Ahıska ve Elviye-i Selâse (Kars, Ardahan, Batum) düşman işgalinden yeni kurtulmuştur Buralar hiçbir şekilde terk edilmemelidir Anavatan için Boğazlar son derece elzemdir Limanlar ve demiryol*ları düşman kontrolüne bırakılmamalıdır Zafere ulaşıncaya kadar yılgınlık gösterilmemelidir Her*kesin uyum içerisinde çalışması gerekmektedir Ardahan bir süre sonra I Kongrede alınan karar gereği II Kongreye ev sahipliği yapmaya hazır*lanmaya başladı 7-9 Ocak 1919'da daha geniş bir katılımla II Ardahan Kongresi toplandı İlk Kong*reye katılanların yanında Ahıska, Çıldır, Oltu, Kars, Ahılkelek, Kağızman ile Şüregel'den gelen davet*li delegeler, bu tarih öncesinde hazır bulundular Kongrenin reisi yine Halit Beydir II Ardahan Kongresi'ne katılan birçok önemli davetlinin başında Şura Hükümeti Cumhurbaşkanı Cihangirzade İbrahim Bey gelmektedir II Ardahan Kongresi çalışmaları, ilkine göre daha wwwforumacilcom kapsamlı idi İngiliz ve Ermeni tehdidinin baş*lamak üzere olduğu bir sırada Doğuda başka bir deyişle Elviye-i Selase'de çıkan en cesur ses olma özelliğine sahiptir Bu Kongrede alınan karalar ise şunlardır: 1 Güneybatı Geçici Millî Kafkas Hükümeti kurulmalıdır Bunun için Millî Şura temsilcilerinin se*çip göndereceği delegelerle Kars'ta Büyük Kongre toplanması sağlanmalıdır 2 İngilizler, Mütareke hükümleri içerisine alınmıştır Ordudaki silâhlar halka dağıtılmalıdır Gür*cü ve Ermeniler asla memleket içerisine sokulmamalıdır Trabzon'da İstikbal ve İkbal, Batum'da Sa-day-ı Millet ve Erzurum'da Albayrak gibi milli yayınlar çıkarılmalıdır 3 Eldeki silahlar kesinlikle teslim edilmeyecek, III Tümen 1914 sınırları gerisine çekilecek, Gü*neybatı Kafkasya Hükümeti'ne her türlü önderlik Halit Bey tarafından yapılacaktır 4Vakit kaybetmeden Milli Şura Hükümeti ile temas ile temas kurulmalıdırBu bölgelerden gelecek temsilciler ile II Ardahan Kongresi toplanmalıdır I ve II Ardahan Kongreleri, Doğu Anadolu Kongreler grubu içerisinde yer almaktadır Burada ve sonra Kars'taki toplantı son derece önemlidir Bir müddet sonra da Erzurum'da önce vilâyet ve son*ra da Mustafa Kemal Paşa'nın katıldığı büyük kongre toplanacaktır Böylece, Ardahan'da başlatılan Hukuk savaşı bütün doğuyu içine alacaktır Gürcüler yukarıda da belirtildiği gibi Ardahan istikametinde ilerleyerek 20 Nisan 1919'da Arda*han'ı işgal ettiler Kongre sonrasında oluşan Şurayı da dağıttılar Ayrıca Gürcüler Ardahan civarında*ki Seyduran ve Dikan köyleriyle, Göle'deki Arpaşen köyünü tahrip ettiler Ardahan ve havalisinde 1000 kadar insanı katlettiler Bu olaylar olduğu sırada İngilizler Kars'a girerek 13 Nisan 1919'da Millî Şura Hükümeti'ne son verdiler İngilizlerin delaletiyle Gürcü ordusu Kura ırmağının sol tarafını işgal ederken, şehrin sağ yakada kalan kesimi de Ermenilere verildi Yöre halkı Ermeni ve Gürcülerin arasında kalmıştı

ARDAHAN'IN MUTASARRIFLIK YAPILMASI (1921)

Ardahan anavatana katıldıktan sonra, 7 Temmuz 1921 tarih ve 133 sayılı kanunla, vilâyet ile kaza arasında bir yönetim olan Mutasarrıflık haline getirildi Eylül 1924'te Reis-i Cumhur Mustafa Kemal Paşa yanında eşi Latife Hanım olduğu halde Karade*

niz gezisine çıkmıştı Bu sırada merkez üssü Erzurum olan deprem felâketi nedeniyle gezisini kese*

rek Erzurum'a geldi 7 Ekim 1924 günü Kars'a gelen Mustafa Kemal Paşa, olağanüstü bir coşkuyla

karşılandı Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa gezi programına Ardahan'ı da almıştı Fakat tam

bu sırada çıkan Musul-Kerkük hadiseleri Gazi'nin Programını tamamlamasına engel oldu O sebeple

Mustafa Kemal Paşa, Başvekil İsmet Paşa'ya şu telgrafı göndermişti:

_ " Başvekil İsmet Paşa Hazretlerine Kars Vilâyeti kazaları ve Ardahan Vilâyeti, davet ve arz-ı tazimat için Kars'a hususi heyetler göndermişlerdi Bütün serhat vilayetlerimizi görmeye, vaktin müsait olmadığına pek müteessirim 06101924 Salı, MKemal" Çok fazla istemesine rağmen mühim yurt sorunları nedeniyle Gazi Paşanın Ardahan ziyareti böy*lece gerçekleşememiş oldu

KURTULUŞ VE ŞANLI BAYRAĞIMIZA KAVUŞMA (23 ŞUBAT 1921)

Ardahan, uzun zamandan beri beklediği kurtuluş ve şanlı bayrağı*mıza kavuşma hülyasını 23 Şubat 1321 günü gerçekleştirdi Gürcü bir*liklerinin şehri boşaltmasının ardın*dan, öğleden sonra Yüzbaşı Osman Bey'in komutasındaki Türk birlikleri şehre girdi Halkın içten karşılaması, Allah'a yapılan şükürler, kesilen kurbanlar çok güzel bir havayı wwwfrmsinsinet aksettiriyordu Ardahan'a Türk Bayrağı çekildi TBMM, Doğu Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir Pa*şa'ya bir teşekkür telgrafı çekti Fevzi Paşa da Kazım Karabekir Paşa'ya çektiği telgrafta "Ardahan ve Artvin 'i kurtaran Şark Ordumuzun kahraman komutanlarım ve askerlerini tebrik ederim" diyordu24 Şubat 1921'de Ardahan Livası adına Hamşioğlu Celal ve İsa, ileri gelenlerden Mehmet Ali ve Karaman imzalarını taşıyan bir telgraf Kâzım Paşa'ya teşekkür olarak gönderildi Aynı mealde bir telg*raf da TBMM'ne gönderildi

Şark Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir Paşa 24-26 Ekim tarihleri arasında Ardahan'ı ziyaret et*miş, beraberindeki heyete Ermeni ve Rusların burada yaptıkları kıyımları anlatmıştır

ARDAHAN'IN KAZA HALİNE GETİRİLİŞİ

1926'ya kadar vilâyet statüsünde bulunan Ardahan 30 Mayıs 1926 tarih ve 877 sayılı kanun ile ka*za haline dönüştürüldü Bu karar 26 Haziran 1926 tarih ve 404 numaralı Resmî Ceride'de ilan edil*miştir 877 numaralı kanun "Teşkilat-ı Mülkiye" kanunu adını taşımaktadır Bu kanunun Ardahan'ı il*gilendiren 1 numaralı cetveli şöyledir "İsimleri belirtilen 1 numaralı cetvelde yazılı olan Üsküdar, Beyoğlu, Ardahan, Çatalca, Gelibolu, Genç, Er*gani, Siverek, Kozan, Muş ve Dersim kazaya çevrilmiştir" ARDAHAN'IN İL OLMASI (1992) Ardahan, yarım yüzyıldan fazla, tam 66 yıl Kars iline bağlı bir ilçe olarak yer aldı 27 Mayıs 1992 ta*rih ve 3806 sayılı kanun ile tekrar 1921'deki gibi bir İl haline getirildi Ardahan'ın Bakanlar Kurulu Kararıyla il yapıldığı 3806 sayılı kanunun 1 Maddesi şöyledir: Madde 1- Kars iline bağlı Ardahan ilçe merkezi olmak ve ekli (13) sayılı listede adları yazılı ilçe, bucak, kasaba ve köyler bağlanmak wwwfrmsinsinet suretiyle Ardahan adı ile "İL" kurulmuştur