Dünya Edebiyatı-Eski Yunan Edebiyatı

Yunan edebiyatı birkaç dönemde incelenebilir:
I Dönem (MÖ IX - VII yy)
MÖ IX-VIII yüzyıllarda Homeros ve Hesiodos gibi iki büyük şair yetiştirmiş olan Yunan edebiyatının en önemli türü şiirdir Şiirler vezinli, ancak kafiyesizdir Şiir türleri içinde de en çok görülen destan (epik şiir) dır Destan nedir? Bir milletin ortak tarihinde önemli izler bırakan savaş, doğal afet , türeyiş, ölüm ,büyük başarı ya da yenilgileri ve bu olaylarda önemli rol oynamış büyük kahramanların hayatlarını manzum hikâyeler hâlinde anlatan metinlere destan de-nirUlusların ortak bilinçlerinde yaşayan destanlarda olay ve kişiler genellikle mitolojik ve menkıbevî nitelikte olağanüstü bir karaktere sahiptir Homeros , MÖ IX yüzyılda yaşamış, Hem Yunan edebiyatının hem de dünya ede-biyatının en büyük destan şairlerinden biridir İzmir'de doğmuş ve İonia bölgesinde yaşamıştır İlyada ve Odysseia adlı iki destanı vardır Bu destanlar , Yunanlıların temel kültürel kaynakları arasında yer alır İlyada destanında, Yunanlıların Troia'lılarla 10 yıl savaşıp, sonunda onları yenmeleri anlatılır Odysseia destanında ise İthaka adasının kralı olan Odysseus'un 10 yıl süren Troia Savaşı dönüşünde yolda karşılaştığı olaylar ve ülkesine döndüğünde kendisinin yokluğunda olan bitenler anlatılır Bu destanlarda mitolojik tanrıların insanlarla olan değişik ilişki biçimlerine , insanların ve tanrıların duygu , düşünce , hayal , özlem , tutku , öfke , kin ve sevinçlerine , olağanüstü ve tarihsel birtakım olaylara yer verilir Hesiodos MÖVIII yüzyılda Askra kasabasında yaşamıştır Didaktik (eğitici-öğretici) şiir türünün kurucularındandır Şiirleriyle halka adaletli davranma , iyilik yapma , çok çalışma gibi olumlu değerleri aşılamaya , öğüt vermeye çalışmıştır Hesiodos'un İşler ve Günahlar , Theogonia adlı iki eseri vardır

II Dönem (MÖ VII - VI yy)
MÖ VI yy da yaşamış olan Sappho, bu dönemin ünlü ozanlarındandır Midilli adasında doğmuş, genç kızların eğitimi için çalışmıştır; zengin bir ailenin kızıdır170 parçadan oluşan şiirlerinde en çok aşk temasını işlemiştir Yunan edebiyatının önde gelen lirik şairlerindendir MÖ VI yyda yaşamış olan Aisopos (Ezop) , Anadolu'da Phrigia'da doğmuş ,Mısır , Asya , Yunanistan'a seyahatler yapmış; tanrı Apollon'a karşı geldiği için uçuruma yuvarlanarak öldürülmüştür Gezdiği Doğu ülkelerinden öğrendiklerinden , gözlemlerinden edindiği materyallerle düzyazı tarzında fabl (masal) lar yazmıştır Tek eserinin adı Fabllar olup fabl türünün kurucusudurFabl nedir?Kişileri insan gibi konuşup davranan hayvan , bitki ve cansız varlıklardan olu-şan, kıssadan hisse çıkarıp ders vermeyi amaçlayan masaldan kısa öykülere denir Bu dönemin diğer önemli şairleri arasında Alkalos (MÖ VII yy) ve Anakreon (MÖ VI yy) sayılabilir
III Dönem (MÖ VII - VI yy)
Yunan edebiyatı en parlak ürünlerini MÖ V-IV yüzyıllarda vermiştir Aiskhylos (MÖ 525-456) , dönemin en büyük tragedya şairidir İlk defa, tragedyanın aktör sayısını ikiye çıkararak, koro yerine diyaloğu ön plâna geçirmiştir Maske,aktörün yüzünü saklayan bir alet olmaktan çıkıp, onun karakterini de yansıtır olmuştur Eserlerinde tanrıların belirleyici gücüne önem vermiş; dünyayı ve insanları tanrıların, olması gerektiği gibi, iyi bir şekilde yönettiği , tanrılara isyan edenlerin cezalandırılması gerektiği tezini savunarak, yerleşik düzeni , gelenekleri ve toplum ahlâkını benimsemiştir Ona göre insanlar tanrılar tarafından belirlenen alınyazılarını kabullenmek zorundadırlar Ele geçen yedi tragedyası şunlardır : Yalvaran Kızlar Persler, Thebai'ye Karşı Yediler , Zincire Vurulmuş Prometheus, Oresteia trilogia , Agamemnon , Kheephoroi , Eeumenides
Sophokles (MÖ 495-406) de tragedyayı geliştirerek oyuncu sayısını 3'e , korodaki şarkıcıların sayısını da 12'den 15'e çıkarmış; trilogia denilen üçleme yazma biçimini kaldırmıştır Aiskhylos'un tragedyalarında insanlar tanrılara boyun eğmek zorunda iken, Sophokles'in eserlerinde insanlar alınyazıları ve tanrılarla mücadele ederler Ancak sonunda yenilen insanlar olur Elde Kral Oidipus , Oidipus Kolonos'ta ,Antigone , Aias , Elektra , Trakhisli Kadınlar ve Philoktetes adlı yedi eseri bulunmaktadırÜçüncü büyük tragedya şairi olan Euripides (MÖ 480-406) , insan-tanrı mücadelesi yerine insanın kendi kendisiyle olan mücadelesine yer vermiştir İnsan kendi ihtiraslarıyla mücadele hâlindedir , ancak yenik çıkar Başlıca eserleri şunlardır : Medeia , Hippolytos , İphigeneia Aulis'te , phigeneia Tauris'te , Orestes , Elektra , Hekabe , Andromakheİlk büyük komedya şairi Aristophanes (MÖ 445-385) 'tir Aristophanes, gelenekçi bir anlayışa sahip olup sanat , siyaset ve felsefe alanlarında yapılan yeniliklere ve yenilikçilere saldırmıştır En önemli komedileri : Atlılar , Eşek Arıları , Kuşlar , Kurbağalar , Bulutlar , Barış , Lysistrate

IV Dönem (MÖ III - II yy)
Büyük kütüphanelerin , meşhur sanatçı ve bilginlerin bulunduğu İskenderiye, "İskenderiye Çağı" da denen bu döneme damgasını vurmuştur Pastoral nazım türünün kurucusu olan Theokritos (MÖ III yy) yazdığı kısa şiirlerinde doğa sevgisini işlemiştir Şiirlerine Eidyllia (kısa şiirler) adı verilmiştir Pek çok ülke gezmiş olan Herodotos (MÖ 482-425) , tarih türünün kurucusu olup ,Tarih adlı eserinde gezdiği ülkeler ve halkları hakkında bilgi vermiştir Hitabet türünde Demosthenes (MÖ 385-322); felsefede ise Sokrates (MÖ 470-399) , Eflatun (MÖ429-347) ve Aristoteles (MÖ 384-322) dönemin önde gelen isimlerin-dendir
V Dönem (MÖ II-MSII yy)
"Yunan-Lâtin Çağı" adı verilen Roma egemenliğinin sürdüğü bu dönemde en önemli yazar , biyografi yazarı olan Plutarkhos (46-120)'tur Paralel Hayatlar adlı eserinde eski Yunan kültürünü canlandırmaya , ahlâk ve insanlık dersi vermeye çalışmıştır
HOMEROS

Eski Yunan edebiyatının ilk ürünleri sayılan "İlyada" ve "Odysseia " adlı destanları derlemiştir "İlyada" destanında,Yunanlılann, Truvalılarla savaşıp, onları yenmeleri anlatılırYunanca bu destanda eski Yunanlıların gelenek ve görenekleri, felsefi inançları ve Çanakkale yöresinin tarihi coğrafyası hakkında önemli bilgiler vardır " Odysseia " destanın da ise Truva'nın yıkılışından sonra, yurduna dönmek için yola çıkan Odysseus'un on yıl süren yolculuğu sırasında başından geçen olaylar anlatılır
AİSOPOS

Fabl yazarı olarak tanınmış, fabllarında ibret dersi vermeye çalışmıştır Atinalıların "Ezop Masalları" diyerek söyleyegeldikleri, milattan önceye ait masallar onundur Toplumsal yaşamda aksayan yönleri, insanların yanlışlarını hayvanları konuşturarak dile getirdiği bu yapıtlarıyla özellikle Fransız sanatçı La Fontaine'i önemli ölçüde etkilemiştir
AİSKHYLOS

Tragedyada koro yerine diyalogu ön plana çıkarmıştır Tragedyalarında, tanrıların gücüne inanmış; dünyayı ve insanları, tanrıların, olması gerektiği gibi yönettiği, tanrılara isyan edenlerin cezalandırılması gerektiği tezini savunmuştur
Eserleri: Zincire Vurulmuş Prometheus, Persler, Yalvaran Kızlar, Agamemnon: Tragedya
SOPHOKLES

Tragedyalarında olanı değil, olması gerekeni yansıtmaya çalışmıştır Tragedyalarında insanlar, kaderleriyle ve tannlaria savaşmış; fakat yenilen insanlar olmuştur Tragedyada koronun önemini azaltmıştır
Eserleri: Aias, Antigone, Kral Oidipus, Elektra, Trakhis Kadınları, Oidlpus Kolonos'ta: Tragedya
EURİPİDES

Tragedyalannda, kadın rollerine önem vermiş; aşk ve insan-tanrı mücadelesi yerine insanın kendi kendisiyle olan mücadelesini işlemiştir Edebiyatın yanı sıra, felsefeyle de ilgilenmiş, tiyatroya konu, dekor ve sahne düzeni bakımından yenilikler getirmiştir
Eserleri: Helene, Hekabe, Medela, Alkestis, Elektra, Herakles, İphigenia, Fenikeli Kadınlar: Tragedya
ARİSTOPHANES

Toplumsal kesimler arasındaki çatışmaları konu edinen ince yergili, komedya türünde yapıtlar vermiş, komedyalarında güldürü gücünü en yüksek düzeyde tutmuştur Yapıtlarında, dilinin zenginliğinin yanında keskin alaycılığı ve iğneleyiciliği göze çarpar Gelenekçi bir anlayışa sahip olduğundan; komedyalarında, yapılan yeniliklere ve bu yenilikleri yapanlara karşı çıkmıştır

Eserleri: Eşekarıları, Kurbağalar, Kuşlar, Atlılar, Bulutlar, Barış: Komedya
PLATON (EFLATUN)

Sokrates'ten ders almış, onun etkisiyle politikaya girmiş bir düşünürdür Sokrates mahkûm edilince Sicilya'ya gitmiş; sonra tekrar Atina'ya dönmüştür Ahlak ve erdem üzerine birtakım düşünceler ortaya koymuş, bu düşüncelerini devlet-toplum-birey ilişkisi içinde açıklamıştır Hocası Sokrates gibi, sokaklarda ve pazaryerlerinde öğretim yapmak istemediğinden, kalabalıktan uzak bir yerde bir okul kurarak, seçkin öğ­renciler yetiştirmeyi amaçlamıştır Bunun için meşhur okulu Akademiyi kurmuştur Amacı, öğrencilerine bilgi aşkını aşılayarak, onları filozof bir yönetici olarak yetiştirmektir; bu yüzden ahlak ve siyasete ağırlık vermiştir Yapıtlarını diyalog biçiminde yazmıştır
Eserleri: Devlet, Diyaloglar: Düşünce
ARİSTOTELES

Yunanlı bilim adamı ve düşünürdür Platon'un Akademisi'nde okumuş ve orada hocalık yapmıştır Sonraları Platon'un idealarına karşı çıkmıştır Varlığın ne olduğunu araştırmış, yapıtlarında bu doğrultudaki düşüncelerini dile getirmiştir Ahlaki değerleri teminat altına alacak ve bilimsel doğruları ortaya koyacak bir kuram, bilime ve ahlaka hakkını verebilmek için, atomlar veya idealar benzeri gözle görülemeyen varlıkların var oluşunu ön plana çıkarmayan bir teori arayışı içinde olmuştur Felsefenin yanı sıra tıpla da ilgilenmiştir

Eserleri: Organon, Metafizik, Politika, Poetika, Nikomakhos'a Ahlak: Düşünce

*
Alıntı