Dünya Edebiyatı-Romanya Edebiyatı

Rumen Dili :
1 — Traklarla Romalıların kaynaşmasından husule gelen Rumen li*sanında Traklar bir iz bırakmamıştır Rumen lisanının esasını teşkil eden Iâtince klâsik edebî lâtince olmayıp vülger halk Iâtincesidir Tabii bu esas dil, Rumen milletinin asırlardan beri münasebette bulunduğu mil*letlerin lisanlarının tesiri altında kalmıştır Bundan dolayı Cermen, Slav, Ellen, Macar ve Türk kökünden kelimeleri de ihtiva eder

Edebiyat:
Romen edebiyatının inkişafının ilk âmillerinden biri Fransız edebi*yatının tesiridir Avrupa devletlerinin ve Babıalinin fenerli siyasî mümes*silleri ile 1789 daki büyük Fransız inkılâbı büyük bir rol oynamıştır Aynı zamanda Athanese Hrisopol gibi rum şairleri vasıtasiyle Neo-Anacre-entique edebiyatının da tesiri görülür Bu tesirler altında inki*şaf eden şairler şunlardır: Ienachitsa Vacaresco (Yanıkıtsai Vıkıresku-1740-1798) lanco Vacaresco (Yanku Vıkıresco (Yanku Vıkıresku 1792-1863) ve Costachi Conachi (Kostaki Konaki 1777-1849), Vasile Carlova (Vasile Kırleve 1809-1831) Fransız ediplerinden (Volney) in tesiri altın*da kalmıştır

Lâtinist Mektebi:

Bu mekted etrafına toplananlar daha çok Usan meseleleriyle meşgul olmuşlardır bu okul Transilvanyada inkişaf etmiştir Bunlar 1700 de Or*todoks kilisesinden ayrılarak Greko-Katolik kilisesine iltihak eden Romenlerdendir Bu okulun mühim şahısları şunlardır: Samuil Micu,Petru Maior (Mayor) bu yazarlar Romen milletinin Lâtin ırkına mensup olduğunu ispat etmete çalışmışlardır Tarihçi ve halkçı Akımı:
Bu cereyana mensup müellifler Dacia Literara mecmuası etrafında toplananlardır Bu akımın nazariyecisi Mihail Kogalniceanu (Mihal Kagilniçanu) dur Bu zat bazı eserlerinde Rus tarihçilerinden N Karam*ana nin tesiri görünür Bu mühim cereyanlarda en mühim yer alanlar şunlardır: Grigore Alexandrescu (Grigore Aieksandresko 1810-1885), Volney, La Martine nin tesiri altındadır, Costache Negruzzi (1808-1868), Nicolae Balceseo Nikolay Bılçesku (1819-1852), Aleco Russo (Aleku Russo 1819-1859), Nicolae Filimon (Nikolaye Filimon 1819-1865) zikre lâyıktır

Dimitrio Bolintineanu (Dimitriye Bolintineanu 1819-1872), bazı eser*lerinde Andre Chenier'i takîid etmiştir "Florile Bosforului = Boğaziçi çiçekleri,, nde V Hugonun Les Orientales'in tesiri altında yazılmıştır

Vasile Alecsandri (Vasile Alexsandr) 1821-1890 eserlerini halk ede*biyatı tesiri altında yazmıştır Zamanının en büyük şairi idi ve bir çok şairler onun tesiri altında kalmıştır Bazı eserlerinde V Hugo'nun te*sirinden kurtulamamıştır 1878 de Cantecul gintei latine şiirleriyle Montpellier de panromanik konkurunda birincilik almış ve bu vesile ile mem*leketinde kutlulanmıştır Bogdan Petriceico Hasdeu (Bogdan Petriçeyku Hasden) 1838 -1907, rumenlerin Cantemin (1674 - 1723) den sonra ikinci önemli müellifidir En mühim eseri filolojik mevzulu (Etymologicum Majr num Romania) dır Bu eser rumenceden rumenceye büyük kamusun ilk teşebbüstür Bu büyük eseri hayatında bitiremediği için rumen akade*misi başka filologlara devam ettirmek mecburiyetinde kalmıştır Alexandru Odovesco (Aleksandru Odebesku) 1834 -1895 Pseuudo Kynagetikos ese*riyle tanınmıştır

Junimea Akımı:

Tit Maioresco (Tit Mayoresku) 1840 -1917) nun idaresindeki Convorbiri literare (Edebî muhavereler) mecmuası etrafında toplanan müellifler bu cereyana aittir Mayoresku, kendi zamanındaki edebiyatın "esası olmayan boş şeklini, tenkit etmiştir- Bu mecmuada belli başlı olan rumen*lerin en büyük millî şairleri Mihai Eminesco (Mihai Eminesku) [1850-1889] eserlerinde halk edebiyatını tanıdığı gibi Schopenhauer'in tesiri altında kalmıştır Rumen edebiyatının en büyük şahsiyetlerindendir ve rumen şairlerinin ekserisi onun tesiri altına girmişlerdir Bunlardan en mühimleri: Alexandru Vlahutsa (Aleksandru Vlahutas, 1859-1919), Cheorghe Cosbuc (George Kosbuk) dur Hatıralariyle meşhur olan lon Creanga (Yon Krângi 1837 -1889) nın eserleriyle Boutiere gibi ecnebiler de alâkadar olmuşlardır Nicolas Gane (1838 -1916, lon Slavici (Yoan Slaviç) (1848 -1925), Ioan Bratesco Voineşti (Yoan Britesku Voyneşti) bu ceryanın belli başlı hikayecileridir lon Luca Caragiale (Yok Luka Karcale, 1852 -1912) rumenlerin en meşhur dramaturgudur Bir fırtına gecesi, Konu Leonida reaksiyonla karşı karşıya, Koybolan mektup komedileri, İftira dramı ve Paskalya mumu psikolojik hikâyesi zikre lâyiktir Barbu Ştcfanesco Dalavrancea (Barbu Ştefınesku - Delavrança 1858 -1918) Gün hatırken, Fırtına ve sabah yıldızı tarihî piyeslerin müellifidir Duiliu Zam-fircMco (D Zamfiresku 1858-1922) romanlarıyla şöhret bulmuştur Meselâ: Tanase Scatiu,,

Samanatorul Akımı:

Büyük rumen alimi Nicola lorga (N Yorga 1971-1941) etrafında toplanan müelliflerden ibarettir Bu cereyanın pıştarlarından meşhur romancı Mihai Sadoveanu (M Sadoveanu) Şahinler sülâlesi, Jideri kardeşler beyaz menba romanlariyle meşhurdur Bu cereyanın değerli şairleri: Stefan O Josif (S O Yosef) 1875-1913, Panait Cerna (P Çerna, 1881-1913), Octavian Goga (1881-1940) dır

Bugünkü Edebiyat:

Tradisyonalist lirik şairler: Cicinat Pavelesco (1872-1934), bu şair epigramlariyle şöhret bulmuştur Gheorghe Toparceanu (G Topirçanu) 1890 mizah muharrirlerindendir Bolintinaeanu, Goga, Pavelesku gibi mü*elliflerin eserlerini parodi etmiştir Mühim eserleri: Orijinal Parodiler, Acıbademler, Tutrakan harbi hâtıraları

Modernist lirik şairler: Aîexandru Macedonschi (1854-1940), lon Minulescu, Lucian Blaga, Tudor Arghezi

Hikayeciler: Gala Galaction, Jean Bart pşödonimi altında, Eugeniu Botez (1874-1933) [1], Panait Istrati (1884-1935)-

Romancılar: Liviu Rebreanu, (lon, Asılmışlar Romanı, ihtilâl, Adem ve Havva, Jar, CulAndra), Cezar Petresco (Calea Victoriei, La Paradis General, Kral Dromichctin Definesi, Siyah Altın, Fantazik Senfoni), LTedoruanu (Ia Metleleni, Iorelei), romanlarile şöhret bulmuşlardır

C Stere (1865-1936) İhtilâlin arifesinde romanları ile şöhret bulmuşlardır

Dramcılar: Caton Teodorian, Mihail Sorbul, Victor Eftimiu

Kritikler: Costantin Dobrogeanu - Gherea, psodonimi altında Solo-mon Katz (Nikitici) (1855-1920) Rusyalı bir yahudidir

Gheorghe Bogdan - Duica (Duyka) (1866-1934) Mihail Dragomiresca, Eugen Lovinescu

Yazıları bizi ilgilendiren Rumen yazarları:

Demetrius Cantemir: (Kantemir) 1674-1723:

Cantemir Buğdan Beyi iken 1711 de Purut harbinde Ruslara iltica etmiş 1716 da Hammer - PurgstalPın tarihinden sonra kıymetini kaybe*den ve bir çok lisana çevrilen "Istoria inerementorum atque decremen-torum aulae otomanice,, isminde "Osmanlı İmparatorluğunun büyüme ve inhitat tarihi,, ni lâtince yazmıştır

lenachita Vacarescu (1740-1798)

"lstoria otomaneasca a prea puternicilor şi marilor imparate,, (Os*manlı Tarihi) ni neşretmiştir Kantemir Türkleri Avrupaya, Vacarescu ise Romenlere tanıtmıştır

İon Ghica (Gika) 1816-1897:

Sisam Valiliğinde de bulunan bu zatın hâtıraları bizi ilgilendirir

M Eminescu (1850-1889)

"Scrisoarea treia,, (Üçüncü mektup) unda Hammer den naklen Şey Udebâli'nin gördüğü rüyadan bahseder Sultan Yıldırım Bayezıt ile bir Rumen Voyvodu (= Bey) eserin kahramanlarıdır

N Gane 1838-1916)

Bazı hikâyeleri bizi ilgilendirir Meselâ: "Piatra Lui Osman,, (Os*man'ın taşı)

Duiliu Zamfirescu (1858-1922)

"İn razboiu» (Harbde) Romanın mevzuu 1877 Pilsvne harbinden alınmıştır

G Coşbuc (Koşbuk) (1866-1918)

Bazı şiirlerini (Gazel) tarzında yazmıştır "Cantece de vitejie» (Kah*ramanlık türküleri) "Povestea unei coroane de oteI„ (Bir çelik tacın hikâyesi,, 1877 Gazi Osman Paşa harbinden - Rumenlerin de bu harbe iştiraki dolayısile - ilham alınarak yazılmıştır

Prof N İorga (1871-1939)

"Die Ceschichte des osmanischen Reiehes,, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi eserinin yazanıdır

N Batzaria 1874

Aslen Makedonyalı olup Osmanlı devleti nazırlarındandır

"Spovedanii de Cadane,,, (Kadın İtirafları), "'Turcoaicele, (Türk ka*dınları), "İn inchisorile turceşti,, (Türk zindanlarında), "Sarmana Leila,, (Zavallı Leylâ) eserlerile biz Türkleri rumen efkârına küçük gösterme gayesini takip etmiştir

Bu eserlerin Rumen edebiyatı içinde hiç bir edebî kıymeti yoktur

İngilterede Lord Byron, Fransada V Hugo'nun eserlerinde olduğu gibi bütün Balkan edebiyatı Türkler aleyhine neşriyatla doludur

*
Alıntı