Edebiyat-Tatar-Kırım:Timur Ve Edige Destanları

Edige Destanı

Bu destanda XIII yüzyılda Hazar denizi kıyısında kurulan Altınordu Hanlığının XV yüzyılda Timurlular tarafından yıkılışı anlatılmaktadır
Destanın adı, Altınordu Hanı ve bu destanın kahramanı Edige Mirza Bahadır'a atfen verilmiştir Edige Mirza Bahadır'ın devletini ayakta tutabilmek için yaptığı büyük mücadeleler, ölümünden sonra XV yüzyılda destan haline getirilmiştir
1820'yılından itibaren yazıya geçirilen Edige destanının Kazak-Kırgız, Kırım, Nogay, Türkmen, Kara Kalpak, Başkırt olmak üzere altı rivâyeti tesbit edilmiştir Çeşitli Türk guruplar arasında Alp Er Tunga ve Oğuz Kağan gibi ilk Türk destanlarının izlerini taşıyan Türk kahramanlık dünya görüşünü temsil eden burada bahsi geçenler kadar yaygınlaşmamış ortak edebiyat geleneği içinde yer almamış pek çok başka destan örneği bulunmaktadır
Osmanlı sahasında destandan hikâyeye geçişte ara türler olarak da nitelendirilen çok tanınmış ve bir çok Türk topluluklarınca da bilinen Köroğlu örneği yanında daha sınırlı alanlarda tesbit edilen Danişmendname, Battalname gibi ilgi çekici örnekler de bulunmaktadır
Timur Destanı

Timur Destanı Moğol kültür dairesinde gelişen bir destandır Destanda Moğol hükümdarı Aksak Timur'un savaşları, diğer milletlerle ilişkileri anlatılmaktadır

Destandan bir bölüm:

Hindistan şehrinde Cengiz Han'ın oğlu Jaday Han hanlık eder idi Günlerden bir gün yatıyordu Kötü bir rüya gördü Korkup, sıçrayıp uyandı Bir müddet kaldı Falcıları, rüya tabircilerini topladı Dalağına baktırdı,anlattı

Falcılar, rüya tabircileri söylediler: "Ey Hanım! Dalağında öyle görünür ki, kendi ülkende, Almalık denilen köyde, bir kişiden korkunuz vardır O kişi, kırkıcı oğlu, kazancı oğlu, tavukçu oğlu, Taragay denilen kişidir" dediler "O Taragay'ın izi, nişanı odur ki, alnında beni var, sol gözünde akı vardır O Taragay'ın hatunu hamiledir Onun karnındaki çocuğundan ecelin, ölümün var",dediler

O ahmak kaderi tedbir ile bozmak istedi

Allah'ın takdiri nasıl bozulur Ondan sonra konuştular

"Bu hatunu öldürelim", diye "Karnını yaralım", dediler

Han söyledi: "Bu hatunun karnındaki çocuğunu öldürürseniz, o çocuğu çabuk öldürür! Anası ölmesin!", dedi

Ondan sonra o hatunu diz çöktürdüler, aklı başından gitti, ölecekti

Ondan birkaç gün sonra o zavallı diz çöktürülüp eğilen kadının gözü parladı, bir erkek evlat doğurdu

O oğlanı alıp baktıklarında, bir ayağı topal idi şöyle dediler: "Böyle eziyetten ölmedin, kurtulup doğdun, canın demir imiş", dediler O oğlanın adını bu sebepten dolayı Aksak Timur koydular

Aksak Timur'un babası, anası öldü Yetim kaldı Büyütmek ve bakmak için hiç kimse kalmadı Sonraları kendisi yürümeye başlayıp yiğit olduktan sonra, dışarı çıkıp altı yedi oğlan çocuk ile birleşip, her gün buzağı otlatırlardı

*
Alıntı