Süspansiyon Kavram Ve Ayarlari Motosiklet Dünyası

SÜSPANSİYON KAVRAMLARI… Motosiklet Dünyası

Ne, nerede, ne işe yarar:

Çatal(fork) Rebound(geri sekme) Dampingi(sönümlemesi):

Genellikle çatalın en tepesinde yer alır Preload ayarlayıcısının tam merkezindedir Çatal basıldıktan sonra tekrar açılımını kontrol eder Vidasını içe çevirmek sıkı ve hızlı bir açılım dışa çevirim ise yumuşak ve daha yavaş bir açılım sağlar Ayarlamada tornavida kullanınız Tamamen içe doğru sıkın ve sonra dışa doğru çevirirken klik seslerini dinleyin Dışa ilk klik en sıkı ayar, onuncu klik en yumuşak ayardır

Eğer ayar yapma mekanizması yoksa daha ağır bir yağ kullanarak da ayar yapabilirsiniz Gine çatalların içindeki yayları daha sert yaylarla değiştirerek de ayar yapabilirsiniz

Çatal Preloadı(ön yüklemesi):

Çatalın tam tepesindedir ve anahtarla ayarlanabilir Preload ön çatal yayının normal durumundan bastırılma miktarıdır Fazla preload daha fazla yayların bastırılması demektir Çatallar daha sertleşir Preload ayar seviyeleri yüzükler veya işaretler vasıtasıyla görülebilir Beş kademeli ayar yapılıyorsa beş işaret vardır ve ilki en yumuşak ayarı gösterir Preload ayarı ön çatal sertliğini en fark edilir bir oranda değiştirir ve tabi sert frende de motorun kafasının dalma miktarını

Preload(Ön Yükleme):

Çatal ve şok yaylarının hareket mesafelerini uzatıp kısaltma ayarıdır Yere bastırılarak yada bıraktırılarak yayların sertlik derecesini ayarlarsınız Ön çatal önyükleme ayar yeri çatal tüpünün üstündeki büyük somundur Ön rebound(geri sekme) ayarı bu somunun döndüğü milin üst merkezindedir Bu ayar düzgün bir tornavidayla yapılır

Rebound Dampingi(Geri Sekme Sönümlemesi):

Yaylarınız bir engelle sıkıştırıldığında lastiklerin yerle temasının kesilmeden bu yayların ne süratle geri sekeceğinin, hareketi telafi edeceğinin ayarlanmasıdırÇok fazla olursa çukurun dibine uzamayıp sıkılı kalacağı için lastiğin yerle teması kesilecektir Çok fazla olursa yay hızla açılarak motoru güçle yukarı iterek sürücüye kopuk bir his verecektir Geri sekme sönümlemesi lastiğin yerle temasında büyük rol oynayarak tutunma konusunda size güven verecektir Arka ön yükleme ayarı yayın üzerindeki yakanın özel yarım ay ağızlı aletle döndürülmesi ile yapılır Arka yükselme araya parça konarak da yapılabilmektedir

Trail(Ön Lastiğin Yerle Temas Mesafesi):

Bu mesafe motorun dönüş kabiliyetini tayin eder Kısa trail çabuk dönüş az dengedir, uzun trail dönüşü ağırlaştıracak(zorlaştıracak) ama denge fazlalaşacaktır Ön lastiğin çapını değiştirerek trailin mesafesini değiştirebilirsiniz Rake açısı büyürse trail de büyür(Chopper motorlardaki gibi) Sürüş yüksekliğinin değişmesi de trail mesafesini değiştirir Ağırlığınızı öne verirseniz trail büyür

Sürüş yüksekliği şasenin duruşunu(geometrisini) değiştirir Arkayı kaldırırsanız motoru öne verirsiniz ve bu dengeyi azaltır ama hızlı dönüşlere imkan verir çünkü bu duruşta rake açısı azalmış ve buna paralel olarak trail de azalmıştır Önü kaldırır arkayı indirirseniz traili uzar denge artar ve dönüşler ağırlaşır Önü üçlü klapeler üzerinde kaldırıp indirebilirsiniz arkayı ise şoku uzatıp kısaltarak değiştirebilirsiniz Arka reboundu şokun altından ayarlarsınız Bazı şokların aynı zamanda yükseklik ayarları da var

Çatal(fork) Kompresyon(sıkıştırma) Dampingi(sönümlemesi):

Şayet motorunuzda bu ayar varsa çatalın dibinde yer alır Bu motorunuz bir kütleye çarptığında çatalın kompresyonunu kontrol eder İçe çevirin sıkı ve yavaş bir kompresyon alırsınız, dışa çevirirseniz yumuşak ve hızlı kompresyon alırsınız Tornavida kullanın İçe tam çevirin ve sonra dışa çevirirken klik seslerini dinleyin On kademeli ayar varsa on klik sesi olacaktır İlk klik en sıkı ve son klik en yumuşak ayardır Sıkışma sönülmesi yaylanmanın ana vurma tepkisini kontrol eder Tekerlek vurmanın etkisiyle yukarı doğru zorlandığında sıkıştırma devresi yayın ne hızla sıkışacağını kontrol eder Buda yayın aşırı seyahat etmesini engeller veya sıkışmanın dibe vurmasını Sönümlemenin şiddetinin dizginlenmesi akışkanın bazı kısıtlamalardan geçmeye zorlanmasıyla elde edilir Sönümleme gücü akışkanın hareket hızıyla belirlenir Sıkışma seyahat mesafesiyle değil Ön sıkıştırma sönümlemesi(kompresyon dampingi) çatalın altından yapılır

Tüm motorlarda bu ayarlar yoktur Bazılarında bu bölümün ayarı rebound dampingine bağlanmıştır

Arka(rear) Kompresyon(sıkıştırma) Dampingi(sönümlemesi):

Ön çatalların aksine arka şokun üzerindedir ayar yeri Resimde yeri tüpün direk bağlantı gösterilmektedir Başka bir bağlanma şekli hortumla olup ve tüpü selenin altına yerleştirilmiş olabilir veya arka şokun biraz üstünde ve yanına doğru olabilir Arka kompresyon sönümlemesi ayarı genellikle şokun üzerinde yada tüp haznenin üzerindedir

Sıkıştırma Sönümlemesi(Kompresyon Dampingi):

Motora sertlik yada düzgünlük hissini verir Bir çukura vurduğunuzda çatal yada şok darbeyi emerek çabuk telafi edemiyorsa sıkıdır ve çukurun yüzüne çarparak yükselen teker tüm darbenin şokunu şaseye aktarır Sizde bunu hissedersiniz Sıkıştırma sönülmesi az ise gaz vermek ve fren yapmalar 64 Chevrolet Impala düzgünlüğündedir(sarsıntıları hissettirmeyen)

Dibe Vurmak:

Dibe vurmak geri sekmenin tersidir Yük yayı sıkıştırarak dibe doğru basar ve yük kalktığında amortisörlerin içindeki yaylar tüpleri geri sektirir

Kartuş Tip Çatal:

Kartuş tipi çatallar daha karışık mekanizmaya sahiptir Yağı çatal gövdesinde mevcut geri sekme pistonlarının yüzeyinde monteli bükme kamalarından hareket ettirirler Kamalar çok düşük süratlerde geri sekme kontrolüne izin verir halbuki yüksek sürat kamaları daha fazla sekme yapar ve sabit ağzı geri sekme miline göre daha az yüksek geri sekmesine sebep olur Sonuçta fren yapınca daha az dalmayla eş zamanlı olarak köşeli engellere çarpınca şaseye daha az etki yollanmasıdır Süspansiyon hareketleri havadan izole edilmiştir

Mil Tipi Çatal:

Sönümleme milli çatalı(damping rod fork) basit bir mekanizmadır Tüp deki delikler vasıtasıyla geri sekme sönümlemesini aşırı kademeli bir sönümleme eğrisi ile verir Tekerlek dikey olarak ne kadar hızlı hareket ederse o kadar fazla yağ deliklerden geçer Bu tip sönümleme milli çatallar çok yavaş sürat sönülmesi ve iyi yüksek sürat sönülmesi sağlar Sürüş karakteristiği frende aşırı ön çatal dalması ve köşeli engellere çarpınca hidrolik kilitlemesidir Yağ viskozitesini değiştirmek yada deliklerin ölçüsünü değiştirmek tüm hız bandını etkiler

Çatal Yağ Seviyesi:

Çatal yağ seviyesi yay takılmadan evvel tam sıkıştırma yaparak ölçülür Çatallarda olması gerekli hava miktarını ayarlamak için kullanılır Havayı sıkıştırmak yağı yay gibi hareket ettirir, yağ seviyesini yükseltir böylece havaya kalan yeri azaltır Yayın hareketi boyunca bu işlem artan oranda gerçekleşir Yağ seviyesini azaltmak dipteki gücü düşürür Daha ardışık bir oran verir

Uyarı: Ön çatalın, preloadın, reboundun ve basınç ayarlarının – ne yaptığınızı tam bilmiyorsanız – birbirlerine eşit yada eşite yakın oranda yapılması gereklidir Daima sağ ve sol çatalın tam eşit ayarlandığından emin olun

Not: Çatal önde, şok arka taraftadır Arkada çift amortisör varsa(eski sistem) duo shock, tek amortisör varsa(yeni sistem) mono shock olarak geçer Duo şoklarda arka salıncağın neredeyse ortasından tutturulan süspansiyon, yaylanma ve şoku emmede aşırı yük almaktadır Ve unsprung weight denilen yayların altından yere kadar olan motor kısmının ağırlığı bu sistemde oldukça fazladır 80 li yıllarda sıkça kullanılmıştır İyi sonuçlar alınmamıştır İlk yapılan mono şoklar da terk edilerek şu an linkli mono şoklar kullanılmaktadır Bu sistemde süspansiyon kovanı alt bağlantıya ikinci bir kaldıraç gibi bağlanarak salıncağın hareketine uyumlu bir dikey hareketle süspansiyon açısının hep optimumda kalması sağlanıyor Bundan daha ileri bir sistem olan paraleverler BMWlerde kullanılmaktadır

SÜSPANSİYON PROBLEMLERİ

honda cbr 125

ÖN ÇATAL…

Çatal Yağ Seviyesi:

Çok Düşük: Çatallar sert frende veya büyük çarpmalarda en düşük seviyeye iniyor

Çok Yüksek: Ön teker çarpmalarda sıçrıyor

Sıkıştırma Sönümlemesi:

Çok fazla: İçe dönüş zor, geniş dönüş açısı yapıyor

Ön teker çarpmalarda sıçrıyor

Düz hatta fren sırasında çatallar sarsılıyor

Küçük çarpmalarda ön taraf çok sert hissediliyor

Yeterli değil: Çatallar çok hızlı dalıyor, muhtemelen en alt seviyeye iniyor

Sert frende arka öne gelmeye çalışıyor

Geri sekme sönümlemesi eksikliğindeki gibi ön taraf lapa gibi yumuşak ve yarı belirsiz bir his veriyor

Geri sekme Sönümlemesi:

Çok fazla: Ön taraf viraj çıkışlarında takırdıyor

Çatal sık kasis darbesi yapan yollardaki alt seviyede toplanıp kalıyor(sarıyor)

Ön kasisli viraj çıkışlarında sert gaz verildiğinde kıpırdanmaya veya kafa sarsıntısına(salınışına) başlıyor

Çatallar altta toplanıp kaldığı(sardığı) için çok sert gidiş

Kafi değil: S virajlar boyunca aşırı dikey iniş çıkış eylemleri

Virajlarda ön taraf titriyor(takırdamıyor)

Ön taraf frenden sonra çok hızlı yukarı atım yapıyor

Düz gidişlerde akıcı bir his ama virajlarda çok pelte gibi ve zayıf traksiyon(yol tutuşu) hissedilir

Virajlara süratli olarak hafifçe dönünce önce motor balığımsı bir salınım yaptıktan yada debelendikten sonra düzeliyor

Sürüş Yüksekliği:

Çok alçak: Yüksek hızda dengeden yoksun

Viraj içine kolay dönüş

Çok yüksek: Viraj içine dönüş ağırlaşmış veya yüksek eforla olabiliyor

Yay oranları:

Çok yumuşak: Çatallar yumuşak dönüşlerde çok fazla sıkışıyor

Çatallar sert fren esnasında veya büyük darbelerde dibe iniyor

Kafa açıyor(normal dönüş açısını sağlaması gerekli didon baskısı hat dışına açılıma sebep oluyor)

Önün altta toplanmasına(sarmak, geri sekmenin iptali) sebep olabilir

Dönüşleri kolay yapıyor

Çok sert: Dönüş içine kaçıyor(dönüşü daraltıyor)

Viraj girişlerinde ön taraf kontrolden çıkıyor

Virajlarda çok sert

Virajdan çıkışlarda ön taraf takırdıyor

Motoru döndürmek zor

Fren altında iyi hissediliyor

Ön teker vuruşlarda(darbede) sekiyor

ARKA ŞOK…

Sıkışma Sönümlemesi:

Çok fazla: Şok çok sert ve katı ama çok fazla geri sekme sönülmesi kadar kötü değil

Hafif dalgalı yollarda fren yapınca arka teker sekiyor

Gazlama esnasında arka az bir miktar çöküyor

Kafi değil: Orta seviye çarpmalarda şoklar dibe iniyor

Gazlayınca arka çöküyor

Şoklar muhtemelen dibe gidiyor

Motor virajdan çıkarken geniş dönüyor(arka düşük, burun yüksek)

Geri sekme(açılma) Sönümlemesi:

Çok fazla: Arka teker küçük tümsekli dönüşlerde hopluyor bilhassa arka arkaya çok sık çok dalgalılarda

Hafif dalgalı(tümsekli) yollarda fren yapınca arka teker sekiyor

Arka seri şeklinde arka arkaya darbelerde çarpmalarda altta kalıyor(sarıyor)

Arka çok sert hissediliyor

Motor viraj çıkışlarında geniş dönüyor(arka düşük, burun yüksek)

Yeterli değil: Sert frende çok fazla yukarı tepiyor

Motor viraj çıkışlarında veya uzun süpürme tarzı dönüşlerde debeleniyor

Arka teker kasislerde sert gazlamalarda takırdıyor

Çok fazla şase girip çıkma hareketi

Sürüş Yüksekliği:

Çok alçak: Motor viraj çıkışlarında içe kapanıyor(kaçıyor)

Yön değiştirmek zor

Viraj çıkışlarında zayıf ön teker tutuşu

Çok yüksek: Yüksek süratte stabil ite(durağanlık, denge delik) yokluğu

Zayıf arka teker tutuşu

Ağır fren altında dengesiz

Yay Oranı:

Çok yumuşak: Sürüş yumuşak(akıcı)

Arka gaz verince çöküyor

Ön çok hafif hissediliyor

Çok sıkı: Viraj içine dönüşleri kolay

Sürüş çok sert

Zayıf arka teker yol tutuşu(traksiyon eksikliği)

Ek:

Esas 1: Yaylar motoru yukarıda tutar Motorun her sıkışmasının ardından yada çökmesinin ardından motoru önceden yüklenmiş ayar yüksekliğine geri getirmek yayın asli görevidir Yaylar süspansiyon sistemindeki taşıyıcı güç unsuru değildir Araya parça koyarak yada yayın kendisi değiştirilerek sürüş yüksekliği ve çöküş mesafesi ayarlanabilir ancak bunun dışında süspansiyonun yük taşıma kapasitesi değiştirilmesinde yayların bir fonksiyonu yoktur

Esas 2: Hidrolikler yani süspansiyonun içindeki akışkanlar gaz gibi sıkışmazlar Gaz sıkıştırılarak hacmi küçültülebilir ancak bu durumda gaz sıvıya dönüşür Sıvı hacmi ise küçültülemez yani sıkıştırılamaz En azından şu an için henüz böyle bir teknoloji bulunamamıştır Milin ucundaki vanalar yağın akış hareket hızını dolayısıyla da süspansiyonların sıkışma hızını belirler Vanalar küçükse hareket yavaş, büyükse hızlı olacaktır Buda iniş çıkış zamanının yavaş yada hızlı olmasını sağlayacaktır İki yönde de hem sıkışma hem de geri sekme için bu kural geçerlidir Bir çok modern motor çatallarının üzerine monteli ayarlayıcı düğmelerle bu vanaların ayarları yapılmaktadır Unutmayın sadece hız yani sıkışma ve geri sekme hızı ayarlanmaktadır

Esas 3: Hava yayı, süspansiyon kovanının üst köşesi ile yağ arasındaki hava miktarı motorun yük taşıma kapasitesini belirleyen unsurdur Yağ miktarının artırılıp eksilmesiyle hava yayının sertliği değiştirilir Yağ ağırlığı yada yağın kalitesi yada yağ geçiş vanalarının açıklık ayarları hava yayınının gücünü etkilemez Sadece yağın miktarı ve ikinci derecede de bulunduğunuz irtifa ve hava sıcaklığı hava yayının yük taşıma kapasitesini etkileyen unsurlardır Bu yüzden süspansiyona hava ekleme yapmayın Tüm ayarlarınızı mekanik anlamda halledin Basıncını gerektiğinde elle kaçırma yapabileceğiniz uygun vanalar kullanın Yayları sertleştirin bunun için ya araya alüminyum contalar koyun yada daha sert yaylar takın Çöküş miktarını değiştirmeyin

Özet: Geri sekme ayarı süspansiyonların geri dönüş hızının ayarıdır Sıkışma ayarı süspansiyonların hareket mesafelerinin ayarıdır Yük taşıma kapasitesini süspansiyonun içindeki hava yayı sağlar Süspansiyonun içindeki yağ miktarı ile bu ayarlanır Daha sert bir yayda aynı görevi görür İyi bir süspansiyon ayarının manası sizin güvenli bir şekilde akıcı, sarsmayan, yormayan bir sürüşe sahip olmanızın sağlanmış olması demektir

Arıza: her tarafa salınıyor

Çözüm: Süspansiyon çok yumuşak Preloadı(ön yükleme) artırın veya daha sert yaylar kullanın Sürüş yüksekliğini de mümkünse artırın

Arıza: Motor kasislerde kayıyor(sekiyor)

Çözüm: Kompresyon dampingini ve/veya önyüklemesini azaltın

Motor virajlarda sarsılıyor

Arka geri sekme dampingini artırın

Ön taraf viraj çıkışlarında ve kasislerde sarsılıyor

Çatal ön yüklemesini veya kompresyon(sıkıştırma) dampingini azaltın

Çatallar fren yapılınca titreşim yapıyor veya sarsılıyor

Kompresyon dampingini(sönümleme) veya önyüklemesini azaltın

Çatallar frenden sonra yukarı atım yapıyor

Ön rebound(geri sekme) dampingini(sönümlemesini) artırın

Çatallar çok hızlı dalıyor

Kompresyon dampingini artırın

Çatallar dibe vuruyor

Daha sert yay takın, hava aralığını azaltın ve daha fazla preload(ön yükleme) uygulayın

Arka fren yapınca yukarı atım yapıyor

Geri sekme sönümlemesini (rebound dampingini) artırın

Kasisli yollarda arka çöküyor

Geri sekme sönülmesini azaltın

Not: Sıkı zincir ayarı süspansiyonların çalışmasını engeller