Bilgi Türk Dil Kurumu Nedir? Amaçları Nelerdir?

Türk Dil Kurumu nedir? Amaçları nelerdir?

TÜRK DİL KURUMU

Her şeyden önce dil, kişiler arasında en etkin, en doğal ve sürekli iletişim aracıdır Aynı zamanda bilimsel, dinsel ya da felsefeye ilişkin her türlü düşüncenin de taşıyıcısıdır Öte yandan kültürü oluşturan en önemli öğe olduğu gibi, kültürü elde etmenin, öğrenmenin araçlarından biri niteliğini de taşımaktadır Bütün bunların dışında da dil, toplumu, ulusu oluşturan ve ulusallığı sağlayan ana etkenlerden biri olarak da önem taşımaktadır

Türkçe, yeryüzünde konuşulan dillerin ayrıldığı 5 büyük gruptan Ural-Altay-Dilleri arasında yer almaktadır Dil sınıflamasında göze çarpan en belirgin nokta, Türk dilinin, Türklerin İslamiyet’i kabulden sonra en çok etkilendiği Arapça ve Farsça ile köken bakımından hiçbir yakınlığı bulunmamaktadır Dolayısıyla Avrupa’da konuşulan dillerin, kendi gruplarında bulunan Latince ile olan akrabalıklarına benzer bir yakınlığı Türkçe Arapça ve Farsça arasında kurmaya olanak yoktur

Hangi kökende gelirlerse gelsinler, dillerin başlangıçtaki niteliklerini, söz varlıklarını olduğu gibi sürdüremedikleri görülmektedir Çünkü dil de her kültür öğesi gibi zamanla değişime uğramak durumundadır Bu değişim, toplumdan kaynaklanan gereksinmeler ve yönlendirmeler ile diller arasındaki etkileşim ve ilişkide bulunulan toplumlarda geçerli olan dillerin etkisinden kaynaklanır

Türkçe’nin, tarihin ilk dönemlerinden başlayarak Türklerin konuştukları bir dil olduğu bilinmektedir Ancak buna ilişkin belgelerin yokluğu o dönemlerdeki dilin özelliği ve söz varlığı üzerinde fazla bilgi edinmemize olanak bırakmamaktadır Türkçe’ye ilişkin ilk yazılı belge 581’de Soğotça yazılmış Bugut yazıtıdır VII Yüzyılda yazılmış Orhon Yazıtları ise, Türkçe’nin oldukça gelişmiş bir yazı dili düzeyinde olduğunu göstermektedir

Türklerin o yüzyıldan başlayarak İslamiyet’e girmeleri, dili de, iki yabancı dilin Arapça ve Farsça’nın etkisi altına sokmuştur İslamiyet’i kabul ettikten sonra kurulan Türk devletlerinde bilim ve ibadet dili olarak Arapça, sanat dili olarak da Farsça kullanılmaya başlanmıştır Çok geçmeden resmi yazışmalarda da Arapça ve Farsça’nın yeğlenmesi, büyük çoğunluğunu oluşturan halkın okuyamadığı, anlayamadığı bir resmi dil sorununu da doğurmuştur

Anadolu’daki Arapça ve Farsça baskısı, Osmanlı Devleti’nde üç alanda geçerli dil olarak Türkçe’nin kullanılması resmi dil sorununu belirli ölçüde gidermişti: sarayda, divanda ve şer’i mahkemelerde Türkçe kullanılması bilimsel yapıtlardan bir kısmının Türkçe yazılmasını da desteklemişti Ne var ki bu durum XVIyüzyıl ortalarına kadar sürmüş, o dönemde dilde yeniden bir ikiliğe yönelinmişti Osmanlıca denen Türkçe-Arapça-Farsça karışımı yapay dil yazı dili yaratılırken Türkçe ikinci plana itilmiş ve üstelik “ayağı çarıklı kaba Türkler”in konuştuğu dil olarak aşağılanmıştı

Yazı ili ile konuşma dili arasındaki ayrılık giderek artarken, kültürel ve toplumsal gereksinmeler XIXyüzyılda dilin önemini ve dilde çözülmesi gereken büyük sorunlar bulunduğunu ortaya çıkarmıştı Tanzimat döneminde değişim zorunluluğu nedeniyle öğretim yönünden çağın çok gerisinde kalmış olan medreseler dışında yeni okullar açmak ve dış dünyadaki bilimsel gelişmeleri içeren yapıtları Türkçe’ye çevirmek yoluna gidilmişti Ancak açılan meslek okullarında okutulacak nitelikte terkçe kitaplar bulunmadığı ve zengin bir dil sayılan Osmanlıca’nın çevirilerde bilimsel terimleri karşılamaktan uzak olduğu görülmüştü Bu yüzden 1827’de açılan Tıbbiyede öğretimin Fransızca yapılması öngörülmüştü

Gerçekten de karma Osmanlıca bir bilim dili olamamış, yalnızca bir yazım ve şiir dili olarak kalmıştı Yabancı yapıtların çevirilerine girişildiğinde o dildeki kavramların ve terimlerin Osmanlıca’da karşılıkları bulunamamıştı Bu durumda yeni sözcükler türetme zorunluluğu duyulmuştu Ancak bu türetmelerde Türkçe’nin değil de Arapça’nın söz varlığından yararlanılması, Osmanlıca’ya yeni terimler kazandırırken dile bir dizi yeni Arapça sözcüğün girmesine de neden olmuştu

Yazı dilinin aldığı biçim ve içerik, yalnız öz dilleri Türkçe olmayan Osmanlı uyrukluların değil, imparatorluğun kurucusu Türklerin bile devlet dairelerinde işlerini gördürmelerini ve yürürlüğe konulan yasaları, verilen kararları anlamalarını olanaksız kılmıştır İşte bu ortam içimde yüzyılın sonlarına doğru dildeki ikiliği olabildiğince azaltmak gerektiği anlayışı yerleşmeye başlamıştır

İmparatorluktan ulusal devlete geçildikten sonra ulusal bütünlüğü sağlamak ve çağı yakalamak için dil sorununu da çözmek artık kaçınılmaz olmuştu Bunun için izlenecek yollar da belliydi Ya yasal bir düzenlemeye baş vurulabilir, ya da sorunu belli bir sürede çözüme ulaştırabilecek bir örgütlenme sağlamak gerekiyordu Henüz Cumhuriyet ilan edilmemişken, 23 Ağustos 1923’te TBMM’ne verilen Türkçe Kanunu adını taşıyan bir yasa önerisinde, her türlü yazışmanın Türkçe yapılması zorunlu tutuluyor, yabancı sözcükler kullananların da cezalandırılmaları isteniyordu

Ancak dil konusunda bağlayıcı bir yasa çıkarmanın hukuk kurallarıyla bağdaşmadığı düşünülerek bu öneri kabul edilmemişti Böylece bir örgüt kurma yöntemi tek çıkar yol olarak ortaya çıkmıştı

Dil konularıyla uğraşacak bir kurul oluşturulması, 1926’da Milli Eğitim Bakanlığı kuruluş yasası görüşülürken gündeme gelmişti Yeni Türk abecesinin saptanması için kurulan Alfabe Komisyonu’na aynı zamanda Dil Heyeti adı verilmişti Bununla abecenin dil çalışmalarına geçişte ilk aşama olduğu anlatılmak istenilmişti Gerçekte de Dil Kurulu yeni abeceyi saptadıktan sonra dağıtılmamış, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanarak dil çalışmalarını sürdürmesi istenmişti Kurul öncelikle bir Yazım Kılavuzu yayımlamış, arkasında bir Türkçe sözlük hazırlamaya koyulmuştu Ancak bu kurulun çalışmalarının politikacılar tarafından eleştirilmesi ve kurulun iş göremez hale gelmesi sonucu yeni ve bağımsız bir örgütün kurulması yoluna gidilmiştir

Türk Tarih Kurumu’nun başarılı çalışmaları da dikkate alınarak Atatürk’ün önerisiyle ona benzer bir dil derneğinin kurulması uygun görülmüştü 12 Temmuz 1932’de hepsi de milletvekili olan dört ünlü yazar ve düşünürün başvurusuyla Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmuştur Derneğin amacı; Türk dilini incelemek ve elde edeceği sonuçları yayıp yaygınlaştırmak olarak belirtilmiştir

Türk Dili Kurumu’nun üye sayısı Türk Tarih kurumu gibi sınırlı tutulmamıştı 26 Eylül 1932’de Dolmabahçe Sarayı’nda ilk genel kurula dileyen her Türk vatandaşının katılabileceği açıklanmıştı On gün süren ve 917 delegenin katıldığı bu kurultayda dilde devrim mi, evrim mi sorunu enine boyuna tartışılmış ve çoğunluk görüşü devrim üzerinde yoğunlaşmıştı Türk Dili Tetkik cemiyeti adı 1936’da toplanan III Kurultayda Atatürk’ün isteğiyle ve Türk Tarih Kurumu adına uygun olarak Türk dil Kurumu olarak değiştirilmiştir

Derneğin amacı, Türk dilini, ulusal kültürümüzün eksiksiz bir anlatım aracı durumuna getirmek ve ikinci olarak da Türk dilini, çağdaş uygarlığın önümüze getirdiği tüm gereksinmeleri karşılayacak bir yetkinliğe erdirmek olarak belirtilmiştir

Türk Dil Kurumu, Atatürk döneminde ve ondan sonra da çeşitli siyasal dalgalanmalara karşın çalışmalarını kuruluşunda saptanan amaçlar doğrultusunda sürdürmüştür Bunun sonucunda da konuşma dili yazı dili arasındaki uçurum giderilmiş, Türkçe, büyük oranda özleştirilmiş bir bilim ve kültür dili düzeyine çıkarılmıştır

Bu birinci kurultaydan sonra, yukarıda zikredilen kollar vasıtasıyla kurultayın tespit ettiği programın yönetim kurulu uygulanmaya başlanmıştır Ülkede bir dil seferberliği başladı Amaç,Türkçe’yi yabancı dillerin egemenliğinden kurtarmak;yeni kavramları karşılayacak bir kültür dili yaratmaktı

Bu amacı gerçekleştirmek için yapılan girişimlerin tümüne birden Dil Devrimi denildi Çalışmalar hızlandı Bir söz derleme kılavuzu hazırlandı Kurulan derleme örgütleri ile on dokuz ayda 30000 fişlik söz derlendi Türkçe, halkın diline yönetilmeye çalışıldı

İkinci dil kurultayı, birincisinden iki yıl sonra, 18-23 Ağustos 1934’de yine Dolmabahçe sarayında toplandı Bu kurultaya da yerli ve yabancı çok sayıda bilgin katıldı Kurultayda, Türkçe’nin dünya dilleri arasındaki yeri ele alındı

Bütün terimlerin Türkçe köklerden türetilmesi, türetilecek bu öz Türkçe kelimelerin de okul kitaplarına girmesi kararlaştırıldı Ancak, zorunlu hallerde batıda kullanılan bilimsel ve teknik terimlerin,yaşayan yabancı dillerden değil, bunların temeli olan eski dillerden alınarak fonetiğinin Türk gramerine tespitinin uygun görüldüğü bildirildi Birçok matematik terimleri okul kitaplarına bundan sonra girmiştir Yeni bu kurultayda,iki yıl içinde yapılan uygulamaların toplu bir değerlenmesi de yapıldı Eksiklik ve karışıklıklar üzerinde duruldu Bir yabancı kelime yerine önerilen değişik karşılıkların durumu görüşüldübuların hangisinin uygun olduğu gösterir bir kılavuz hazırlanması gereksinimi belirlendi Tarama Dergisi’ndeki Türkçe sözcükleri gözden geçirip Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu adıyla bir sözlük meydana getirildi Buna eş olarak bir de Türkçe’den Osmanlıca’ya Cep Kılavuzu hazırlandı bunlar o günler için oldukça yararlı sayılacak çalışmalardı Yazı dilinin Türkçeleşmesi gittikçe hızlanıyor ve yaygınlaşıyordu

İkinci kurultaydan sonra yine söz derleme ve gramer çalışmalarına devam edilmiş, bir yandan da kitap tarama ve folklor araştırmalarına girişilmiştir Yine bu yılın diğer önemli bir olayı da Soyadı Kanunu’nun çıkarılmasıdır Bu kanun, dil devriminin gelişimini etkilemiştir O zamanlar, alınacak soyadlarının Türkçe olmasına dikkat ediliyordu Bu durum çok sayıda öz Türkçe kelimenin ortaya çıkmasına yaradı Yine kurultayı takiben din dilini Türkçeleştirme çalışmaları başladı Türkçe’nin Arapça’nın etkisinde kalmasının başlıca nedenlerinden biri de ibadet dilinin Arapça olmasındandıibadet dilinde yapılacak değişiklik halkın Arapça ile olan zorunlu bağını ortadan kaldıracaktı Böylece de Arapça’nın Türkçe üzerindeki etkisi iyice zayıflayacaktı Ezanın Türkçeleştirilmesi, Kuran’ın Türkçe çevirisi bu düşüncenin ürünü olan uygulamalardır

Bu kurultay sonrasının başlıca konularından biri de Türk dilinin eskiliğini kanıtlamak çabalarıdır Bu çaba esas itibariyle Türk tarihine karşı uzun yıllar süren kayıtsızlığa bir tepki olarak, milli bilinci kuvvetlendirmek amacıyla doğmuştur Türkçe kelimeleri, Arapça, Farsça dilleriyle açıklamak alışılageldik bir yöntemdi Adeta buna bir tepki olarak bir çok kelimenin Türkçe olabileceği kanıtlanma çabalarına girişilmiştir

Düzenlenen III Kurultaydan sonra bazı dilciler bu dönem için, dil devriminin ikinci evresi, ya da dil felsefesi adını vermişlerdir Bu kurultay esas olarak Güneş Dil Teorisi üzerinde durdu Aslında, Güneş Dil Teorisi özleşme ile ilgili değildir Ancak bir dilin nasıl doğup geliştiğini araştırmayı amaçlamaktadır Bu yolla, Türk dilinin eskiliği ve başka dillere kaynaklık ettiği görüşü savunulacaktır Yine bu teorinin doğuşunda, Türk milletinin çok eski bir millet olduğunu kanıtlama çabası ve isteğinin rol aldığı bir çeşit tepkiden doğduğu, daha doğrusu bir moral güç yaratılmak istenildiği açıktır Kısacası, bilimsel olmaktan, bir dil felsefesi geliştirmekten çok, politik bir içerik taşımaktadır ve o devrin tarih görüşünün de yansımasıdır

Kuram buna göre geliştirilir Bu kurama göre Türk dili tarihten önceki çağlarda var olan bir dil idi Bir çok sözcükler göçler yoluyla dünyaya yayılmıştır Bunun için Batı etimoloji sözlüklerinde kaynağı belirtilmeyen sözcükler Türkçe olabileceği varsayılmıştır Böylece dilimize giren bir çok yabancı kelimenin de Türkçe olduğu zamanla ortaya çıkacaktır Güneş Dil Teorisi aslında yukarıda belirtildiği gibi tarih felsefesinin, tarih görüşünün, dil konusundaki bir yansımasıdır; Milli dilin eskiliğini ve köklülüğünü belirtmeye çabalıyordu

Türk Dil Kurumu varlığını ve çalışmalarını, değişen siyasal koşullar ve dönemlerde, zaman zaman sert eleştirilere karşın 1982 yılına kadar sürdürdü Bu yıllar içinde giderek olgun bir kimliğe kavuşan Türk Dil Kurumu, dil ve edebiyat alanında çok sayıda eserler yayımladı Anıt eserler sayılacak Türk dilinin Derleme ve Tarama Sözlükleri, Türkçe Sözlük, Yazım Kavuzu, yetmiş kadar terim sözlüğü başta olmak üzere bilimsel bir çok eser yayımlamıştır Ulusal ve uluslar arası kongreler düzenlenmiş, edebiyat alanına, sosyal bilimlere katkılarda bulunmuş, Türk Dili Dergisi’ni yıllarca aksatmadan çıkartmış, Divan-ı Lügat-ı Türk ve benzeri bir çok eski Türkçe kaynağı yayımlamış bilimsel saygınlığı olan bir kuruluştu Türkçe’nin bugünkü düzeyine gelmesinde başlıca rolü oynamıştır Dernek statüsündeki bu kurumun maddi kaynağı, özel hukuk kurallarına göre düzenlenen Atatürk’ün vasiyetnamesinde kuruma bırakılmış gelir idi 1982 anayasasına konan bir hüküm ile bu kurum ve benzeri statüdeki Türk Tarih Kurumu’nun kaldırılması öngörülmüştür Daha sonra çıkartılan bir yasa ile bu kurum kapatılmış ve devlete bağlı resmi konumda, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu kurulmuştu