Entüisyonizm Nedir Entüisyonizm Hakkında

Entüisyonizm Nedir Entüisyonizm Hakkında

Bu düşünüşün en önde gelen temsilcisi Fransız düşünür Henry Bergson'dur (1859-1941)

Bergson'a göre yaşam, sürekli değişim gösteren bir süreçtir Zaman da yaşamla birlikte değişim gösterir Yaşamın bu değişimi yaratıcı bir atılımdır Yaratıcı atılım (Hayat hamlesi), bütün canlı varlıklardaki iç kuvvettir Bu kuvvet, yaratıcılık özelliğiyle sürekli yeni türler ve yeni cinsler meydana getirir Yaratıcı atılım, her canlıya sıçramalı hayat veren tanrısal güçtür Tanrı, bitip tükenmeyen bir hayattır, sonsuz eylem ve özgürlüktür

Zekâ, sürekli yaşam değişimini kavrayamaz Zekâ, duruk ve eylemsiz maddeyi kavrayıp bilebilir Sezgi, kavradığı madde bilgisinden ve pozitif bilimlerin sağladığı bilgiden farklı bir bilgidir İnsan böyle bir bilgiye, varlığın iç gelişimini, iç dinamiğini sağlayarak ulaşabilir

Bergson'un sezgici görüşü, Ortaçağ'da İslam düşünürü Gazali tarafından da benzer biçimde dile getirilmiştir Gazali'ye göre insan, "Kalp Gözü" ile her şeyi bilebilir Bu ise ancak içsel temizlenme ve arınmayla mümkün olabilir

Entüisyonizm Hakkında Bilgi



Entüistyonist filozoflara göre,rasyonel bilgi nesnenin gerçek özünü veremez Sezgiye önem veren düşünürler, rasyonel bilginin uygulama ve eylem için önem taşıdığını kabul ederFakat akla dayanan bilgi, onlara göre sezgisel bilginin tamlığından ve kesinliğinden yoksundur

Bu anlayış ortaçağda büyük İslam Filozofu Gazalinin felsefesinde görülür ayrıca 19 yy da Hegel rasyonalizmine tepki olarak Bergson’un felsefesinde ortaya çıkmıştır

Gâzali (1058-1111):Gazali bilim ve felsefeye kuşku ile bakmış,bunların tutarsızlıklarla dolu olduğunu savunmuştur

O’na göre insan bilgi yolunda duyulardan da akıldan da yararlanabilir fakat bu yetiler insana gerçek varlığın bilgisini veremezZira,gerçek ve kesin bilgi,sezgi yolu ile elde edilirBu bilgi türü insanın gönlüne yüce ve manevi bir algı olarak iner

Gâzali’ye göre insanda iki göz ya da iki akıl vardırBirincisi fiziki göz yada akıldırİnsan bununla maddi dünyaya yönelir ve bir takım bilgilere ulaşırBu göz bilim ve felsefeyi kuran akıl gözüdür (akıldır) insan için yeterli değildir

İkincisi ise kalp gözüdürKalp gözü manevi olduğu için insan kalbin manevi sezgisiyle gerçekleri bütün açıklığıyla kavrarVar olan her şey sezgi yoluyla aracısız ve bütün açıklığıyla aynadaki gibi görünürİnsanın kalp gözünü gereği gibi kullanabilmesi için onu temizlemesi yani arzularının baskısından kurtulması gerekirKalp gözü açılan kimse bilim ve felsefe yoluyla kavrayamadıklarını da açık seçik kavrar

Henri Bergson (1859-1941): O’na göre gerçeklik hayattır,süredirBunu sadece sezgi kavrayabilirHer şey değişip geliştiği için gelecek geçmişin aynı olamazBu nedenle var olmak olgunlaşmaktırGerçeklikteki bu yaratıcı evrimi yalnızca sezgi anlayabilir

Bergson bu nedenle materyalizm ve rasyonalizme karşı çıkarBergson’a göre bilmenin birbirinden ayrı iki yolu vardır:

1- Bilimlerde geçerli olan analitik;Mekan kavramını temel alan bilme tarzıdır Gerçekliğin statik olduğu düşünülürBilimler varlığı parçalara ayırarak(analiz) bölüm bölüm inceledikleri için varlığın özüne nüfuz edemez

2- Varlığın özüne nüfuz eden sezgi;Zamanı süreyi temel alan bilme türüdürGerçekliğin bizzat kendisini bilme imkanı verirSezgi dile getirilemez ancak yaşanırBir nota başka bir nota içinde kaybolurken biz musikinin akışına kendimizi bırakırızBöylece süre,zaman,gelişme dinamik olarak statik olan mekanın üstüne çıkmıştır

Bergson’a göre;insanda zeka ve içgüdü olmak üzere iki yeti vardırZeka evreni tanımamız için değil ona egemen olmamız için yaratılmıştırBu nedenle sadece madde aleminde geçerlidirHareketli olanı durdurarak bölümlere ayırıp incelerPozitif bilimler zekanın ürünüdür Oysa hareketli olan gerçeği tanımak için başka bir yetiye yani içgüdüye ihtiyaç vardır

İşte sezgi bu zeka ve içgüdünün bileşkesidir

Entüisyonizm, tümü idealist yapıda olarak, dört bilgi alanında gerçekleştirilmiştir: felsefe, ruhbilim, törebilim ve matematik

1) Felsefesel entüisyonizm: Fransız idealisti Henri Bergson’un öğretisi olarak Bergsonculuk adıyla da anılır Bergson’a göre gerçeği saltık ya da saltığı gerçek olarak kavramaya sezgi denir Gerçeği doğrudan doğruya kavratacak sezgiden başka hiçbir yol yoktur Çünkü gerçek, özdeksel doğa değil, ruhsal doğa, eş deyişle ruhsal yaşam ve tek sözle yaşamdır Yaşam evrenin kurtuluşuyla başlamıştır ve özdeğin tüm engellerine karşın yolunu açarak, onun durgunluğunu alt edip kimi yerde onu kımıldatarak akıp gitmektedir Bu kesintisiz, bölümsüz ve sürekli akışa Bergson süre demektedir

İşte bu sürenin bilgisini kavramak için bu süreyle birlikte yaşamak, onun içinde olmak ve onunla birlikte akmak gerekir ki bunu ne us ne de bilim gerçekleştirebilir Çünkü us ve bilim sinematografik olarak çalışırlar Bergson’a göre ussal ve bilimsel bilgi sinematografiktir

Bir film, ard arda dizilmiş durgun ve bölümsel resimlerden oluşur Us ve bilim, filmin akışını durdurarak bu resimleri tek tek incelerler ve birtakım bilgiler saptarlar Ne var ki akışın bizzat kendisini, eş deyişle yaşamı hiçbir zaman kavrayamazlar Demek ki us ve bilim, sadece durgun ve bölünebilir olan özdek üstünde bilgi edinebilirler Bergson’a göre zaman, uzay gibi özdeksel değildir Uzay özdekseldir, çünkü özdeksiz uzay ve uzaysız özdek (eş deyişle yer kaplamayan özdek) yoktur Oysa zamanı bölen, parçalayan, onu aylara ve yıllara ayıran us ve bilimdir

Us ve bilim, zamanı uzaya bağlamakla ( örneğin ay ayın, yıl dünyanın uzayda yer değiştirmesidir) onu özdekleştirmektedir Demek ki us ve bilim, hiçbir şeyi özdekleştirmeden inceleyemiyor

Yaşamsal akışın eş deyişle sürenin kavranmasıysa özdekleştirilmeden gerçekleştirilmelidir, çünkü “gerçek süre, daima zaman adı verilmiş olan şeydir” Bunu kavrayabilecek olansa sadece sezgidir Bergson’a göre sezgi, kendi bilincine varmış içgüdüdür Şöyle der: ” içgüdüyü söyletebilseydik, yaşamın bütün sırlarını çözerdik” Bilinç içgüdüde içkindir ve ruhsaldır Bundan ötürü de ruhsal yaşam akışını sadece o kavrayabilir

2) Ruhbilimsel entüisyonizm: William Hamilton ve İskoçyalılar tarafından geliştirilmiştir Hamilton’a göre bilinç, dış dünyayı, olduğu gibi ve araçsız olarak ( eş deyişle sezgiyle) kavrar ve us deneyüstü hakikatleri bize sezgi yoluyla tanıtır Hamilton’un sezgi deyiminden anladığı bir çeşit dinsel vahiydir

3) Törebilimsel Entüisyonizm: George Moore, David Ross, Charlie Broad, Alfred Ewing vb düşünürler tarafından geliştirilmiştir Bunlara göre iyilik, ödev vb gibi törebilimsel kavramlar apaçık, araçsız elde edilen ve ancak sezgiyle bilinebilen kavramlardır Ne toplumsal ne de doğasal yaşamdan çıkarsanamazlar Törebilimsel sezgiciliğin amacı, burjuva ahlâkının değişmezliğini savunmaktır

4) Matematiksel Entüisyonizm: Brower, Weyl, Heyting vb gibi düşünürlerce geliştirilmiştir Bunlara matematik, mantık, tanıtlama, mantıksal kesinlikle değil, doğrunun sezgisel olarak kavranmasıyla gerçekleştirilir Sezgi, bunların dilinde, düşüncelerdeki ayrılıkları saptama yeteneğidir Düşünmek demek sezmek demektir Mantık kurallarının uygulanabilir olup olmadıkları da sezgiyle saptanır