Basmacı Hareketi Nedir

Basmacı hareketi nedir

Basmacılık:

Bugünkü Ortaasya Cumhuriyetleri’nin bağımsızlık savaşımı, asal biçimini yirminci yüzyılın başlarında alır Tüm Ortaasya topluluklarında başlayan bu karşıt-Bolşevik devinimin adı Basmacı Hareketi’dir Aslında ulusal toplumculuk’un / milli sosyalizm’in en büyük savunucusu olan Mir Seyit Sultangaliyev’in de ışığı olan bu devinim yenilgiyle sonuçlanır Bağımsızlıklar yetmiş yıl ertelenir

Sizlere, ne yazık ki, ülke insanımızın pek de bilmediği Basmacı Hareketi’nden kısaca söz etmek istiyorum

Ulusal özerklik girişimlerinin, Sovyetler tarafından tıpkı domino taşları gibi yıkılması, Türkistan bağımsızlık ateşini söndüremez Rus ve Sovyet karşıtları silahlanıp bağımsızlık için dağlara çıkar Bu bağımsızlık devinimi, Ruslar tarafından dünyaya önemsiz bir olay gibi; Basmacılık / Basan-haydutluk edenlerin devinimi olarak tanıtılmaya çalışılır



Türkistan’daki bu ayaklanmanın asal gücü köylülerdir Sonrasında küçük tecimen ve sanatkârlar, din adamlarıyla yenilikçiler de katılır

Fakat ayaklanma, önderleri olmasına karşın, merkezi örgütlenmeden yoksundu 1918 yazına değin, devinimin önderliğini Ergaş Korbaşı yapar Sonrasında Mir Muhammed Beg Hacı Koşakoğlu denetiminde sekiz bölge komutanlığı kurularak örgüt genişletilmeye çalışılır

Ulusal başkaldırıyı yöneten güçler, Kasım 1919’a değin Fergana’nın büyük bir kısmını denetim altına alırlar

Sovyet yöneticileri, bunun karşısında önce beş kişilik bir başkaldırı yarkurulu, sonrasında üç kişilik Fergana Cephesi kurarak, Basmacıları bastıracak önlemler almaya çalışır Bu yarkurullar ve Kızıl Ordu başarısız olunca Fergana’da askeri yönetim oluşturulur Bu bölgeden sonra Buhara ve Hive’de hızla yayılan Basmacılık Hareketi’ni, Ruslar, eskiden olduğu gibi kısa sürede bastıracaklarını sanar Ancak, karşıtına daha da kitlesel duruma dönüştüğü gibi Buhara ve Harezm üzerine gönderilen Sovyet birlikleri de başarısız olur

Cüneyd Han ve diğerlerinin Harezm’de başladığı silahlı savaşımları bütün hızıyla sürer Buhara’da ise Ulusalcı Yenilikçiler’in önderliğinde Sovyetlere karşı savaşım başlar Bundan ötürü, üç merkezde gelişen başkaldırı, Sovyetlerin Türkistan’da varlığını tehlikeye sokar Bunun için 3 Eylül 1919’da Türkistan Cephesi’ni açar Cephe komutanlığına Frunze atanır 22 Şubat 19920’de Taşkent’e gelerek Ulusal başkaldırıyı bastıracak tasarımlar yapmaya başlar

Yeterli sayıda silah olmayışı Türkistan halklarının işlerini zorlaştırır, Kızıl Ordu karşısında ağır kayıplar verir Yetke eksikliğini gidermek üzere Fergana’da 24 Eylül 1919’da Mehmed Emin Beğ başkanlığında Fergana Hükümeti kurulur Silah yardımı için Afganistan’a ve İngilizlere elçiler gönderilir ise de, bir sonuç alınamaz Ayrıca hükümetin oluşumuna karşın başkaldırıyı yöneten önderler arasında birlik sağlanamaz Üstelik kabilecilik ve bölgecilik de işe girince; hedefe varmada yol alınamaz

Tam bu sırada Enver Paşa’nın Türkistan’da görülmesi ve önderliği olurlaması, savaşıma yeni bir yön verir

Enver Paşa, Eylül 1920’de Bakü’deki, “Doğu Milletleri Kongresi”nde; yeterli bilgi sahibi olduğu Türkistan Başkaldırısı’nın, Buhara’ya vardığında çok kritik bir aşamada olduğunu görünce ivedilikle savaşıma başlar Büyük ordulara komuta eden Enver Paşa’nın başkaldırıya önder olarak katılması, tüm savaşımcılar tarafından sevinçle karşılanırken; başta Zeki Velidi, Buhara Emiri ile veziri ve bir kısım Sovyet yanlılarınca hoş karşılanmaz

Tüm karşıolumlara karşın, Orta Asya İslam Devleti kurmak ereği ile ki, tüm Türkistan sınırlarıdır bu, Sovyetlere karşı savaşımı başlatır 19 Mayıs 1922’de Sovyet hükümetine bir kesinuyarı / ültimatom vererek Kızıl Ordu’nun Türkistan’ı boşaltmasını ister Sovyetlerin Türkistan’dan çekilmeyeceği anlaşılınca, savaş başlar Top ve makineli tüfeklerden yoksun Enver Paşa’nın ordusunun ilk utkusu / zaferi Duşenbe’yi Ruslardan kurtarmak olur

Ama üstün silahlara sahip Rus ordusu, 15 Haziran 1922’de Türkistanlı diğer önderlerin yardım etmemesinden ötürü ikinci savaşta Enver Paşa’yı yenilgiye uğratır Buharalı önderlerin yardım istemini geri çevirmeleri, üstelik yardım etmek isteyen Afganlıları engellemeleri üzerine Enver Paşa, Duşenbe yakınlarındaki Belcuvan köyüne çekilir 4 Ağustos 1922’de ansızın Rusların baskınına uğrayıp makineli tüfek ateşiyle şehit olur Yirmibin savaşçının gözyaşları içinde toprağa verilir

Onun ölümü üzerine Türkistan Bağımsızlık Devinimleri zayıflar Diğer yönden Sovyetler, Türkistan’daki Kızıl Ordu birliklerini güçlendirir 1923 yazından 1924 yazına değin başkaldırıya katılanların bölgeleri işgal edilir Çarpışanların önemli bir kısmı kurşuna dizilir Çok azı da, İbrahim Bey önderliğinde Afganistan’a kaçar ve 30 Mart 1931’de vatanına dönerek yeniden savaşıma katılır 3–19 Nisan tarihleri arasında yapılan savaşları kaybedince, 23 Haziran 1931’de arkadaşları ile birlikte kurşuna dizilir

Sonrasında:

Sonrasındaki süreci hepimiz biliyoruz artık

Büyük Özbek Şair Çolpan, Enver Paşanın şehit edilmesi üzerine şu şiiri yazar

Feryadım boğsun dünyanın bütün varlığını;

Ümidim son ipini de koparıp atsın!

Gazaptan titreyen genç yiğidin

Dolmuş mermiler sinesine taş gibi,

Dağlarda özgürlük diye gezen bir geyiğin

Matemler inmiş kara gözlerine,

Deryalar, dalgalar titreten bir yiğit,

Yediği darbelerin kahrından yıkılıp kalmış,

Kurtuluş yıldızı sanki hiçliğe karışmış

Senin son canını da düşmanlar almış

Marmara boyları, Edirne yolu

Çatalca ovası, Boğaz geçidi,

Karpat dağları, Trablus çölleri

Güzel Selanik’in şirin bahçeleri

Şehitlerin yüzüne damlayan nurlar,

Bizi kan ağlattı bu kara haber

Berlin sokakları yiğidin birini

Dopdolu koynuna alıp sardı,

Tiflis’in havaları da bir kurtarıcı yiğidi

Kara kanlara boyayıp toprağa saldı

Tarihin rengini kanlarla karartıp dolduran

En son ümidinizi de kana boyadı o Belçivan

Ah nasıl uğursuz zamanlar gelmiş,

Feryadım dünyanın varlığını boğup öldürsün,

Kapkara bahtına şeytanlar gülsün!

ÇOLPAN