Anlatım Biçimleri - Anlatım Biçimleri Ve Örnekleri

Anlatım Biçimleri - Anlatım Biçimleri ve Örnekleri

Anlatım Biçimleri:

Anlatım Biçimleri : Bir düşünceyi, bir duyguyu, bir tasarıyı, bir olayı sözle ya da yazıyla ifade etmeye anlatım denir

Birbirinden farklı konuları, olayları, gözlem ve izlenimleri anlatırken kullanılan yöntemlere ise anlatım biçimi denir

Açıklayıcı Anlatım : Bu anlatım biçiminde temel amaç, okura herhangi bir konu üzerinde bilgi verme, iyice anlaşılmayan ya da yanlış anlaşılan bir sözü, bir düşünceyi açıklığa kavuşturmaktır Bu anlatım biçiminde temel amaç bilgi vermek olduğu için belirtilen yargı tartışılmaz; konuyla ilgili karşıt görüşlere yer verilmez Anlatım oldukça ciddi, kuru ve öğreticidir

Açıklamanın yapılabilmesi, bir bilginin tam ve eksiksiz olarak verilmesi için tanımlamalardan, örneklemelerden, karşılaştırmalardan ve sayısal verilerden yararlanılır

Fıkra, makale, deneme, gezi, eleştiri, röportaj gibi yazı türlerinde açıklayıcı anlatım biçimi yoğun olarak görülür

Örnek :

Çağdaş eğitim, bireyi bilgi ile donatmaktan çok, ona kendi kendine bilgi edinme yollarını öğretmeyi amaçlar Bireyde, sağlıklı düşünme, doğru anlama, toplum içinde türlü durumlara olumlu uyum sağlayabilme yeteneklerinin geliştirilmesini ister Sağlıklı düşünme, öncelikle dilin işleyiş düzeninin kavranmasına bağlıdır Bu sebeple kişinin eğitimi ile ana dili arasında doğrudan bir bağlantı vardır

Tartışmacı Anlatım : Bu anlatım biçiminde birbirine karşıt düşünceleri, bir konuyla ilgili kanıları değiştirmek, çürütmek ya da onların yerine yenisini koymak amaçlanır

Tartışmacı anlatımda yazar, inandırıcılığı sağlayabilmek için ciddi ve ağırbaşlı bir anlatım yerine sohbete varan rahat bir anlatım kullanır Yazarın sık sık sorular sorup bunlara yanıtlar vermesi, bu anlatımın ayırt edici bir başka özelliğidir

Tartışmacı anlatım, bilimsel inceleme ve araştırmaya dayalı yapıtlar başta olmak üzere eleştiri, fıkra, deneme, makale, röportaj gibi yazı türlerinde de sık sık rastlanan bir anlatım biçimidir

Örnek :

Gene bir eski özlemdir, gidiyor Yeniye kötü kötü bakıyorlar, mana yokmuş, güzel değilmiş, düşünmekten, çalışmaktan kaçınan kimselerin ne yaptıklarını bilmeden ortaya attıkları şeylermiş Geçmişin büyük eserlerini inceleyip de onlardan örnek almalıymışız Oysa ki asıl, yeni zordur; yeninin manasını anlamak, güzelliğini duymak zordur Bunun için alışkanlıklarımızı aşmak, dikkatimizi işletmek gerekir

Betimleyici Anlatım : Varlıkların kendilerine özgü ayırıcı niteliklerini, bu niteliklerin duyu organlarımız üzerindeki etki ve izlenimlerini görünür kılmaya, onları sözcükler aracılığıyla resimlendirmeye betimleme denir

Bir anlatımın betimlemelere dayandırılması ve betimlemenin amaç olarak kullanılması ile oluşturulan anlatım biçimine betimleyici anlatım denir

Betimlemede, görme, işitme, tatma, dokunma ve koklama duyularına yönelik bir anlatım vardır Herhangi bir varlığın, nesnenin, olayın veya çevrenin, duyu organlarımız üzerinde bıraktığı izlenimler belirli bir plana göre okura aktarılır

Betimleyici anlatım biçimi, amacına göre iki çeşittir:

Açıklayıcı Betimleme : Bu tür betimlemelerde amaç bilgi vermektir Betimlenen varlık yada nesne tanıtıcı ve ayırıcı özellikleriyle nesnel bir tutumla okura aktarılır

Sanatsal Betimleme : Bu betimlemede temel amaç, izlenim kazandırmaktır Anlatımda, genel ayrıntılardan, ayırıcı ayrıntılara doğru gidilir Kısaca gözlemlenen varlık ya da nesnenin anlatıcı üzerinde bıraktığı etki yansıtılır

Örnek :

Burada müthiş karasinek vardı Hele kebapçının bulunduğu yerde Bir dükkanda ve etrafında bu kadar sinek olmasının bir hikmeti vardır, elbette

Öyküleyici Anlatım : Tasarlanan, gözlemlenen ya da yaşanan bir olayı yer, zaman ve kişi kavramlarına bağlayarak anlatan anlatım biçimine öyküleme denir O halde öykülemede dört temel kavram bulunur:

Öykülemede, konuyu geliştiren olgu ya da olgular vardır ki buna olay denir

Öykülemede, olayın geçtiği çevre ya da yer kavramı bulunur

Olayın akışı içinde aklımızda yarattığımız kavram, zaman öğesini oluşturur

Olayın içinde yer alan veya bu olayı yaratan öğelere kişi adı verilir

İki farklı öyküleme biçimi vardır:

Açıklayıcı Öyküleme : Birtakım bilgileri zamansal oluşuma (kronolojiye) göre anlatan ve sanatsal bir kaygının güdülmediği bir öyküleme biçimidir Temel amaç herhangi bir şeyi tarihsel gelişimi içinde okura aktarmak, bu konuda onu bilgilendirmektir

Sanatsal Öyküleme : Bu öykülemede bilgilendirme amacı yoktur Temel amaç bir olay anlatıp okuru o olayın içine çekmek, onun içinde yaşatıp okuru duygulandırmaktır Öykü, roman gibi yazınsal türlerin kullanıldığı öykülemeye sanatsal öyküleme denir

Örnek :

Hamdi amcamı en son 1960-1961 yıllarında gördüm Bir iş nedeniyle Ankara'ya gelmişti Beni görmeden gitmeyi içine sindirememiş, telefon edip geleceğini söylemişti Tıpkı çocukluğumda babamı beklediğim gibi, camdan cama koşup gelişini bekledim Uzun yıllar sonra birbirimizi görüp konuşacaktık Amca yeğen birbirimize sarıldık Hem sevinçten hem de annemi babamı anımsayıp ağladık Çocuklarımı kucağına aldı Onları öpüp öpüp sevdi Kardeşim Leman Hanım, bunları görseydi, dedi O gün onu son görüşüm oldu Öldüğünü duyduğum zaman ne yapacağımı şaşırdım

Düşünceyi Geliştirme Yolları (Anlatımda Başvurulan Yollar) : Bir düşüncenin, bir konunun, bir açıklamanın tam olarak anlatılabilmesi için yararlanılan yönteme "düşünceyi geliştirme yolu" ya da "anlatımda başvurulan yol" adı verilir Bir paragrafta düşünceyi geliştirme yollarından yalnız biri kullanılabileceği gibi, bunların birkaçı da kullanılabilir

Düşünceyi Geliştirme Yolları :

Tanımlama : Bir varlığın, bir nesnenin ya da bir kavramın özel ve değişmez niteliklerini sıralayarak onu tanıtmaktır Tanımlama, genellikle, paragrafın giriş bölümünde yer alır Gelişme ve sonuç bölümlerinde tanımlamalara pek rastlanmaz Tanımlama, daha çok açıklayıcı ve tartışmacı anlatım biçimlerinde kullanılan bir düşünceyi geliştirme yoludur

Örnek :

Roman, insanların başından geçen ya da geçebilecek türdeki olayları yer ve zaman belirterek anlatan uzun yazı türüdür Yazarın üstün bilgisi, sağlam gözlemi, duygusu romanın başarılı olmasını sağlayan en önemli etkendir

Örnekleme : Genellikle soyut bir düşünceyi ya da kavramı somutlamak; onu görünür, bilinir kılmak için bir yapıtı, bir kişiyi, bir olayı paragrafa aktarmaya örnekleme denir Örnekleme, düşünceyi somut kılacağı için onun hem daha kolay anlaşılmasını, hem de inandırıcılık kazanmasını sağlar Örnek olarak verilen şey, anlatımı somutlayacak nitelikte genel ve bilinir bir şey olmalıdır Örnekler, bir paragrafın daha çok gelişme bölümünde yer alır Çünkü bu bölümde konu açılacak ve ona somutluk ve inandırıcılık kazandırılacaktır

Örnek :

Kültür, bir toplumun yaşama biçiminde, davranışlarında belirginleşir, giyinişine, yiyip içmesine, çalışmasına, hatta jestlerine yansır Bir Türk 'hayır' anlamında başını yukarı kaldırır Amerikan kültüründe ise aynı amaç için baş iki yana hareket ettirilir İki erkeğim kol kola girip gezmesine Anglosakson ülkelerinde rastlayamazsınız

Karşılaştırma : Nesneler, kavramlar, olay ya da durumlar arasındaki benzerlik veya farklılıkların dile getirilmesidir Dolayısıyla karşılaştırma, yalnızca iki kavram arasındaki karşıtlıkları gösterme değildir Benzerlikleri gösterirken de karşılaştırmalardan yararlanılabilir Böylece sözü edilen kavram daha görünür, daha somut bir özellik kazanmış olur

Örnek :

Hayvanların koşullanmaya ve denem yanılma etkinliğine dayanan öğrenmeleri yanında, insan öğrenmesinin ayrı bir niteliği vardır İnsanın her öğreniş aşaması bedence belirli bir olgunlaşmayı gerektirir Söz gelimi; konuşmayı öğrenmek yalnız ses çıkarmak değildir

Benzetme : Bir durumu, bir kavramı açıklarken bilinen ve ondan daha etkin benzerinden yararlanmaya benzetme denir

Örnek :

Boş bırakılmış topraklar, gübreli ve bereketli ise, yüz bin çeşit otla dolar Yararlı olabilmeleri için onlara kazma vuruyor, işe yarar tohumlar ekiyoruz Ruhlar da böyledir Onları bir fikirle uğraştırıp dizginlerini tutmazsanız, uçsuz bucaksız bir hayal dünyasında başıboş, öteye beriye dolaşıp dururlar Bir amaca bağlanmayan ruh, yolunu yitirir

Tanık Gösterme : Anlatma somutluk ve inandırıcılık kazandırmak amacıyla başkalarının düşünce ve sözlerinden yararlanmaya tanık gösterme denir Ancak tanık gösterilen kişi, bilinen ve kabul gören bir özellikte olmalıdır Yoksa sıradan bir insanın tanık gösterilmesi, düşünceyi inandırıcı kılmaktan uzak düşer

Tanık olarak seçilen, kişi değil de bir söz ise bu, tırnak içine alınarak verilmelidir Ayrıca hem kişi adı kullanılıp hem de onun konuyla ilgili sözleri verilecekse, bu sözler tırnak içine alınmalıdır

Örnek :

Jan Paul Sartre şöyle der: "İnsan bazı şeyleri söylemeyi seçtiği için yazardır" Bu görüşe katılmamak mümkün mü? Söz sanatçısı dediğin, herkesin söylemek isteyip de söyleyemediği sözleri, kendine özgü biçimler arasından seçerek söyleyivermeli ve okuyucuya : "Benim söylemek istediğimden daha güzel" dedirtmeli

İlişki Kurma: Paragrafta ortaya konan düşüncenin açıklanması için, herhangi bir durumun ya da olayın ortaya çıkışını, onun nedenini geçmişte olan bir başka duruma veya olaya dayandırarak açıklamaktır Bu anlatım yolunda geçmişteki bir olay anımsatılarak asıl anlatılmak istenen daha net ve inandırıcı bir biçimde ortaya konmuş olur

Örnek :

Ben, hasta ruhları ve sinirli insanları daima yüzlerinin tebessümlü olup olmamasıyla teşhis ederim Sinirli adamların yüzleri gülmez Tebessümden mahrum bir çehre gördüğüm zaman, derhal bunun bir sinir hastasına ait olduğunu anlarım Tebessüm, ruhun sağlamlığı kadar, saadetin de müjdecisidir

Sayısal Verilerden Yararlanma : Bir düşünceyi aktarabilmek için anlatılmak istenen nesnenin ya da kavramın nicelik özelliklerinden yararlanmadır Bu düşünceyi geliştirme yolu, daha çok tekniğe ve istatistiğe dayalı bilgilerin anlatımında kullanılır

Örnek :

Öğrencilerin çalışırken ara verip dinlenmeleri gerektiğini düşünenlerdenim Mola verilmeden yapılan uzun soluklu bir çalışma, verimi düşürür Ellişer kişiden oluşan iki ayrı gruba yüz soruluk bir test uygulanır Grubun biri, testi hiç ara vermeden yanıtlarken, diğer gruba elli sorudan sonra 15 dakikalık dinlenme verilir Dinlenme almayan grubun başarısı, alan grubun başarısından % 30 düşük çıkar

ANLATIM BİÇİMLERİ ve DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI

Çeşitli amaçlara yönelik olarak gerçekleştirilen anlatımın etkileyici olması için çeşitli yöntemlere başvurulurİşte,anlatımı gerçekleştirirken başvurulan bu yöntemlere “anlatım biçimleri” diyoruz

Anlatım biçimlerini şöyle sıralayabiliriz:

1)Açıklayıcı Anlatım,

2)Öyküleyici Anlatım (Hikaye Etme)

3)Betimleyici Anlatım (Tasvir Etme)

4)Tartışmacı Anlatım

A)AÇIKLAYICI ANLATIM:

Herhangi bir konu hakkında bilgiler vermek,bir şeyler öğretmek amacına yönelik anlatım biçimidir

ÖRNEK:Memduh Şevket Esendal öykülerini sade ve temiz bir Türkçe’yle yazmış,öykücülükte Çehov tarzını benimsemiştirOnun öykülerini okuyanlar eserin içinde kendilerini,çevrelerini ve hayatta karşılaştıkları kişileri bulur gibi olurlarEsendal,günlük hayatı iyimser bir hava içinde verirÖykülerindeki olaylar son derece basittir

B)TARTIŞMACI ANLATIM:

Okuyucuyu veya dinleyiciyi istenilen davranış ve düşünce biçimine yöneltmek amacıyla başvurulan bir anlatım biçimidirBu anlatım biçimiyle okuyucunun sahip olduğu düşüncenin

değiştirilmesi amaçlanırYani amaç düşünce ve konularda değişiklik yapmaktır

ÖRNEK:Edebiyat metninin dili günlük iletişim dilinden bütün bütüne ayrıymış gibi görülegelmiştir bizdeİstiareli, aktarmalı, doğallıktan uzak bir dil olarak düşünülmüştür hepEdebiyat sözcüğü;süslü püslü, özentili, abartmalı ve boş sözler yığını gibi bir anlam kazanmıştır bu yüzdenBunu da,edebiyat dilini günlük dilden apayrı gören bir anlayışa bağlayabilirizOysa edebiyat dili günlük dilden tümüyle kopuk bir dil değildirGündelik dilin güzel, duygusal bir doku içinde yeniden düzenlenimidir bir bakıma

C)ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM:

Bu anlatımda amaç;olayı okuyucunun gözü önünde canlandırmak,anlatmak istenileni bir olay içerisinde vermektirÖyküleyici anlatımda olaylar oluş haline uygun olarak bir dizi halinde verilirse birbirine bağlanırÖyküleme, tasarlanan ya da yaşanan bir olayın anlatımıdırRoman, hikaye ve masalların anlatımı öyküleyici anlatım biçimindedir

ÖRNEK:Ağır adamlarla kahveye girdi HasanOlanları düşündü bir süreOtursam mı oturmasam mı diye bir tereddüt geçirdiSonra oturdu bir köşeye isteksizBabadan kalma tütün tabakasını çıkardı,kalınca bir sigara sardıÖyle dalmıştı ki masasına konan çay bardağının sesi bile dikkatini çekmemişti

D)BETİMLEYİCİ ANLATIM (TASVİR ETME):

Betimleme en yalın biçimiyle sözcüklerle resim çizme işidirVarlıkların niteliklerini,bu varlıkların duyularımız üzerinde uyandırdıkları izlenimleri belirtmektirBetimleme nesnelerin, varlıkların, belirgin özelliklerini tanıtıp göz önünde canlandırmaktırBu anlatımda okuyucunun çeşitli duyularına seslenilerek anlatılan varlıkla ilgili izlenim kazanılması amaçlanırBu amacın gerçekleşmesi için titiz bir gözlem gerekirGözlem sırasında ayırt edici özelliklerin anlatılmasına özen gösterilir

ÖRNEK:Eski bir taş köPage Rankingü geçildikten sonra fakir mahallelere giriliyor ve sefalet,bütün dehşeti ve çirkinliğiyle başlıyorduOrtalarından akan çirkin sularında yarı çıplak çocuklarla çamurdan köpekler, eğri büğrü sokaklar… Tezekten, çamurdan yapılmış yarı yarıya toprağa gömülmüş penceresiz kulübeler…

DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI

Bir yazıda ileriye sürülen görüş ve düşüncenin inandırıcılığını sağlamak amacıyla yazar çeşitli yollara başvururDüşünceyi geliştirmek için başvurulan yöntemler şunlardır:

1)TANIMLAMA:

Bir kavrama ya da olayın belirgin özellikleriyle tanıtılmasına tanımlama denirTanım kısaca “nedir” sorusuna verilen cevaptır

ÖRNEK:İnsan vücudunun en küçük yapı taşına hücre denir(Nesnel)

*Yiğitlik, kahramanlık, savaş temalarını işleyen şiirlere epik şiir denir(Nesnel)

*Yaşam, güçlükleri yenebilme sanatıdır(Öznel)

*Toros dağlarının etekleri Akdeniz’den başlar(Değil)

2)ÖRNEKLENDİRME:

İleriye sürülen soyut düşüncenin somutlaştırılması yöntemidirSöylenmek istenilenin okuyucunun kafasında canlandırılmasını sağlayan bir yöntemdir

ÖRNEK:

Genç Kalemler hareketi,edebiyatımıza özellikle dil konusunda yepyeni bir anlayışı getirmiştirTürkçe kendi benliğine yavaş yavaş dönmeye başlamış;halk,aydınların yazdıklarını anlar duruma gelmiştir1911’li yıllarda yazan Ömer Seyfettin’i, Ziya Gökalp’i açıp okuyun, severek, anlayarak okursunuz yazdıklarınıSözcükler, tamlamalar…hep anlayacağınız biçimdedir

3)KARŞILAŞTIRMA:

Karşılaştırmada iki varlık, iki kavram ya da iki şey arasındaki benzerlik ve karşıtlıklardan yararlanma söz konusudurBenzerliklerin ya da karşıtlıkların ortaya konması karşılaştırma ile olur

ÖRNEK:Özge Ali’ye göre daha çalışkandır

*En çok sevdiğim arkadaşım sensin

*Eski şiir hayali öğeleri yeni şiir ise somut öğeleri içerir

4)TANIK GÖSTERME(ALINTI YAPMA):

Anlatılmak istenilen düşüncenin başkalarının görüşlerinden,sözlerinden yararlanarak açıklanması yoludurBaşkalarının aynı konuda söylediği sözler yazı içerisinde alıntı olarak gösterilirTanık olarak düşüncesine başvurulan kişinin, konusunda uzman güvenilir olması gerekir

ÖRNEK:Mutluluk, aslında herkesin çok yakınındaİsteyen herkes, her an mutlu olabilirFizolof Sokrates: “Bir kitap, bir çiçek, bir kuş…ne büyük saadet!” derken bunu anlatmıyor mu?

5)SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA

düşünceyi inandırıcı kılmanın yollarından biri de sayısal verilerden yararlanmadırİnsanlar okuduklarının sayılarla desteklendiğini görürlerse yazıyı daha da inandırıcı bulurlar

ÖRNEK:Ada pazarı Şeker Fabrikası 1953’te işletmeye açıldı Kuruluşta günde 1800 ton olan pancar işleme kapasitesi 1980’de 6000 tona çıkarıldı Bu büyük bir gelişme

sağolun başarılarınızın devamını dilerim, biraz daha yazılar eklense sperrr olurdu

Açıklayıcı Anlatım [değiştir]

Okuyucuya bilgi vermek, okuyucuyu bir konuda aydınlatmak, bir konuyu açıklamak, bir şey öğretmek amacıyla kullanılan anlatım biçimine açıklayıcı anlatım denir Açıklayıcı anlatım genellikle makale, deneme, sohbet, fıkra, eleştiri gibi eser türlerinde kullanılır Başlıca özellikleri şunlardır:

Genellikle nesnel anlatım kullanılır

Sanatlı söyleyişlere yer verilmez

Dili yalın ve anlaşılırdır

Daha çok düşünce yazıları, bilimsel yazılar, ders kitapları, ansiklopedilerde rastlanılır

Örnek: “Evrende sayısız gök cisminin oluşturduğu kümelere galaksi; çevresine ısı ve ışık yayan gök cisimlerine ise yıldız denir Güneş bir yıldızdır Bir galakside yer alan yıldızlardan bazılarının bir araya gelerek oluşturduğu gruplara ise sistem denir Dünya Samanyolu Galaksisi’nde bulunan Güneş Sistemi’nde yer alır”

Betimleyici Anlatım [değiştir]

Canlı ve cansız varlıkları en ince ayrıntılarına kadar anlatma sanatına tasvir (betimleme) denir Çevremizde gördüğümüz her şey betimlenebilir Betimleyici anlatımın genel özelliklerinden bazıları şunlardır:

Betimlemelerde görsellik vardır Genellikle görülen varlıklar betimlenir

Betimlemelerde görmenin dışında koklama, tatma, duyma, dokunma gibi diğer duyulardan da yararlanılabilir

Betimleyici anlatımın kullanıldığı yazılarda niteleyici sözcüklere sıkça rastlanılır

Betimleyici anlatımı kullanan bir yazar ayrıntılara çok dikkat eder ve varlıkları birbirlerinden ayıran özelliklere bolca yer verir

Örnek: “Çoban Mehmet ile evlenecek olan Zehra, insanın rüyasına girse korkutacak kadar acayip bir mahluk, bir nevi delidir Kına renginde çalı gibi sert, karmakarışık saçları, balmumu gibi renksiz yüzünde yine o renkte çilleri, daracık alnı ile bir hizada korkunç gözleri vardır” Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu

Betimleyici anlatım yazarın anlatıma kendi duygu ve düşüncelerini katıp katmamasına göre izlenimsel ve nesnel (açıklayıcı betimleme) olmak üzere ikiye ayrılır:

İzlenimsel Betimleme [değiştir]

Yazarın kendi duygu ve düşüncelerini de içeren betimleme türüdür Öznel bir anlatıma sahiptir İçerdiği yargıların doğruluğu kişiden kişiye değişebilir Edebi eserlerin birçoğunda da izlenimsel betimleme kullanılır Çünkü yazarlar genellikle gördüklerine kendi yorumlarını da katarlar

Örnek: "Eylül sabahının bu kapanık ve serin gününde bahçenin bütün ağaçları durgun ve karanlık Havuzların suları, bulutlu gökyüzünün yansımalarıyla kirli bir katran rengindeNeşesiz fıskiyeler havada tutunamıyor Derinden derine, perişan kuş feryatları, bin tempoda hayvan bağırmaları duyuluyor İnsan daha kapıdan girerken bir gurbet ve ıstırap bahçesinin eşiğine ayak bastığını anlıyor” (Ahmet Haşim, Bize Göre)

Nesnel Betimleme (Açıklayıcı Betimleme) [değiştir]

Yazarın kendi duygu ve düşüncelerini içermeyen betimlemelerdir Bu tür bir betimleme yazmakta olan bir yazar anlatıma kendi duygularını katmamaya, yani objektif kalmaya titizlik gösterir

Örnek: “Numaralı maroken koltukları yataklı vagon gibi önceden kiralanan lüks otokarlardan minimini kaptıkaçtılara kadar son derece zengin çeşitler Kamyonlar vardır ki İstanbul’daki benzin kamyonları gibi alçak kenarlı bir tekneden ibarettir Yalnız bunlara teneke yerine insan oturtulacağından içlerine bir miktar arkalıksız kahve iskemlesi konmuş, dört köşesine dikilen dört sırığa da bir tente çekilivermiştir” (R Nuri Güntekin, Anadolu Notları)

İnsanları anlatan betimlemelere portre denir İnsanın dış görünüşünü anlatan betimlemelere fiziki portre; insanın iç dünyasını, ruhsal yapısını, karakterini anlatan portrelere de ruhsal portre denir Ruhsal portrelerde görsel ayrıntılar bulunmaz Ruhsal portreler kişilerin görülebilen özelliklerinden çok karakterlerini betimlerler

3 Tartışmacı Anlatım

Herhangi bir alanda ileri sürülen bir görüşün yanlışlığını kanıtlamak, o tezi çürütmek veya değiştirmek amacıyla yazılan yazılarda kullanılan bir anlatım biçimidir Tartışmacı anlatımın genel özelliklerinden bazıları şunlardır:

Daha çok eleştiri, makale, deneme gibi düşünce yazılarında kullanılır

Ortaya atılan görüşler genellikle kanıtlanır

Yazının başında yazarın karşı çıktığı düşünce belirtilir Daha sonra yazar bu düşünceleri hangi yönden ve neden yanlış bulduğunu açıklar Sonra da bunları kanıtlarla desteklemeye çalışır

Gerek duyuluyorsa örnekler, bilirkişi raporları, konunun uzmanlarının sözleri, bilimsel araştırma sonuçları, sayısal veriler gibi kanıtlar gösterilerek okuyucu ikna edilmeye, inandırılmaya çalışılır

Devrik cümlelere de rastlanılabilir

Sohbet ve söyleşi gibi rahat, samimi bir dile sahiptir

Örnek: “Türkçenin kurallarına uygun olarak dikkatle türetilen güzel, yeni terimlere Türkçe yerine Öztürkçe diyerek bir ayrım yapmak, hele hele bu terimlere uydurmaca demek büyük bir hatadır Kaldı ki diğer Türk budunları [halkları, toplulukları] ile dil birliğimizi bozuyor diye, Türkçe terimlere karşı çıkanlar herhalde çoğu kez yanılmışlardır Çünkü o ‘yeni’ terimlerin bir çoğuna ya da benzerine Kazak, Özbek gibi Türk lehçelerinde rastladım” (O Sinanoğlu, Bye Bye Türkçe)

4 Öyküleyici Anlatım

Olayları bir akış halinde; yer, zaman, kişi ögeleri üzerine kurulmuş bir anlatım biçimidir Daha çok roman, hikâye, anı, gezi, biyografi, otobiyografi, tiyatro gibi eser türlerinde kullanılır Olay: eserde yer alan kişi ya da kişilerin yaptıkları işlerdir Olaylar olağanüstü olabileceği gibi günlük yaşantımızda sık sık karşılaştığımız türden de olabilir Olaylar yer, zaman ve kişilere bağlı olarak gerçekleşir Öyküleyici anlatımın genel özelliklerinden bazıları şunlardır:

Betimleyici anlatımdan farklı olarak zaman ve olay kavramlarına sahiptir Betimleyici anlatımdaki bir resim karesi gibi tek bir zamanın anlatılmasının aksine öyküleyici anlatımda zaman hareket halindedir ve gerçekleşen olaylar barındırır

Olaylar genellikle geçmiş zaman kullanılarak anlatılır; ancak şimdiki zaman kullanılmış anlatıma sahip eserler de vardır

Olaylar oluş sırasına göre anlatılır

Anlatılmak istenen düşünceler olayların içindedir

Örnek: “Yusuf’u çenesinin altından tuttu, başını yukarıya doğru kaldırdı Fakat Yusuf silkindi ve başını geri çekti Yavaş yavaş odanın bir köşesine çekildi Tahkikat bitip hiçbir iz bulunmadan kasabaya dönülürken Yusuf da beraberdi Köyden tedarik edilen küçük bir atın üzerinde dimdik duruyordu Yalnız gece, Kaymakam’ın evinde yatağa yatırıldığı zaman, kendini kaybetti ve iki gün ateşler içinde sayıkladı” (Sabahattin Ali, Kuyucaklı Yusuf)

“Kadın bir gözyaşı seline boğulur gibi ağlayıp dövünmeye başladı Kübra başını kaldırarak anasına baktı, fakat bir şey söylemeden ve en küçük bir harekette bulunmadan başını tekrar yorganların arasına soktu Bu sefer de onu teskine filan çalışmayarak susmasını bekledi Kadın biraz sonra gözlerini koltuğunun yenine silerek tekrar anlatmaya başladı İlk zamanlarda sözlerini hıçkırıklar kesiyor ve hiçbir şey anlaşılmıyordu” (Sabahattin Ali, Kuyucaklı Yusuf)

Teşekkür ederim güzel olmuş