Samsun - Trabzon - Erzurum Turu

1Gün SAMSUN, FATSA
Samsun havaalanı karşılama, Samsun Arkeoloji ve Atatürk Müzeleri Gezisi, Fatsa'ya hareket, akşam yemeği ve geceleme Fatsa'da
2Gün ORDU, GIRESUN, TRABZON
Kahvaltı ve Ordu Boztepe'den Ordu'nun panoramik görüntüsü, Trabzon'a hareket, Giresun'da Kale gezisi ve Şehrin panoramik görüntüsü, Akçaabat'ta Körfez Restaurant'ta meşhur köfte menülü öğle yemeği, Sera Gölü gezisi ve Trabzon Ayasofya Müzesi, Atatürk Köşkü, Kale, Ortahisar Fatih Camii ve Boztepe gezileri, akşam yemeği ve geceleme Trabzon'da
3Gün TRABZON, SUMELA MANASTIRI, ZİGANA, KARACA MAĞARASI
Kahvaltı ve Sumala Manastırı'na hareket, Altyndere Milli Parkynda bulunan Manastırın gezilmesinden sonra, Coşandere Restaurantta öğle yemeği, Zigana Geçidi yoluyla Gümüşhane şehir turu, Karaca Mağarası gezisi, Trabzon'a dönüş ve serbest zaman, akşam yemeği ve geceleme Trabzon'da
4 Gün DEMİRKAPI YAYLASI, BUZUL GÖLLERİ
Kahvalty ve Uzungöl'e hareket, Uzungöl'de yürüyüşler ve çevre gezileri, öğle yemeği sonrası Demirkapı yaylasında bulunan buzul gölleri ( Balıklıgöl, Aygır Gölü ) gezisi, akşam yemeği ve geceleme Uzungöl'de
5 Gün RİZE, FIRTINA VADİSİ, AYDER YAYLASI
Kahvalty ve Rize'ye hareket, Rize'de Botanik Parkı gezisi, Fırtına deresi ve Çamlyhemşin'de tarihi taş kemer köprülerde fotosafari, Osmanlı Restaurantta öğle yemeği, Tar Deresinde Göksu şelalesi yürüyüşü, Ayder yaylasyna varış ve gezintiler, akşam yemeği ve geceleme Ayder Yaylasında
6Gün AYDER, HOPA
Kahvalty ve serbest zaman, kaplycalardan faydalanma imkany, öğlen üzeri Hopa'ya hareket, Çayeli Hüsrev Resraurant'ta meşhur kuru fasulye menülü öğle yemeği, Sarp sınır kapysyndan Gürcistan'a bir bakış, akşam yemeği ve geceleme Hopa'da
7 Gün ARTVİN, ERZURUM
Kahvalty ve Erzurum'a hareket, Artvin'de Çoruh nehri üzerinde barajlaryn görülmesi, Yusufeli'de İşhan Kilisesi, Sukavuşumu restaurant'ta öğle yemeği, Tortum Şelalesi ve Öşk-Vank kilisesi gezileri ve Erzurum'a varış, akşam yemeği ve geceleme Erzurum'da
8 Gün ERZURUM
Kahvaltı ve Erzurum şehir turu; Çifte Minareli Medrese, Ulu Cami, Üç Kümbetler, Kale ve Yakutiye Medresesi gezileri, tarihi Erzurum Evleri restaurantta öğle yemeği ve Erzurum Havaalanına transfer ve vedalaşma

KÜLTÜR TURİZM SEYAHAT VE TİC LTD ŞTİ
Gazipaşa Caddesi, Saruhan İş Merkezi, Kat:1, Daire:4
61030, Trabzon, TÜRKİYE
Karadeniz VD No 605 042 4182
Telefon
: +90(462) 322 11 22

322 23 33
Faks
: 322 11 25
E-Mail
: info@thalassatourscom

Trabzon Kiliseleri

Trabzon kiliseleri mimari yapısı ve bezemeleri diğer Bizans kiliselerinden ilk görüşte ayrılmaktadır Trabzon ve çevresindeki kiliseler genellikle yumuşak, muntazam kesilmiş taş duvarları ile farklı bir görünüme sahiptirler Coğrafi yakınlıkları nedeniyle de hem mimari, hem de bezemelerinden ötürü daha çok Kafkasya’ya yakınlık göstermektedirler Bununla beraber, tek sahanlı veya kapalı Yunan Haç plân tipini benimseyişlerinden de Kafkasya’dan ayrılmışlardır Bu plân düzenlerinde mimari elemanların nispetleri açısından ortaya bazı yenilikler de koymaktan geri kalmamışlardır Özellikle Trabzon kiliselerinin apsid ekseninde uzanmaları yapıya daha ince bir görünüm kazandırmıştır Bunun yanı sıra kubbe kasnağının dışarıdan köşeli oluşu da yöreye has bir özelliktir Bizans kiliselerinde en ve boy arasında fazla bir uzama olmamasına karşılık bu düzensizlik Trabzon kiliselerinde kendini açıkça göstermektedir

Genellikle Trabzon kiliseleri kubbesiz bazilika, kubbeli dört payeli veya sütunlu, dört duvar üzerine kubbeli olmak üzere üç ana mimari grupta toplanmaktadırlar

Hagios Eugenios Kilisesi (Yeni Cuma Cami) (Merkez)



Kiliseye ismini veren Trabzon’un kurtarıcı ve koruyucu Azizi Eugenios, III yüzyılda yaşamış Trabzonlu bir Hıristiyan azizdir Kaya kovuğunda keşiş hayatı yaşayan Aziz Eugenios’un paganizm inancı ile çatıştığı ve bu yüzden de ölümünden sonra aziz ilân edildiği söylenmektedir

İmparator Diocletianus (MS285–305) zamanında Trabzon’da da Hıristiyanlığın yayılmasıyla ilgili hareketler başlamıştı Boztepe’deki bir mabede Eugenios ile arkadaşları MS281’de saldırıda bulunarak Mithros’un heykelini tepeden aşağıya atarak kırmışlardır Bunun üzerine Romalılar Eugenios ve arkadaşlarını yakalayarak, işkence edip öldürmüşlerdir Eugenios’un arkadaşları da onun cesedini doğduğu evin yanı başına gömmüşlerdir

İmparator Alexios Kommenos (1204–1222) Trabzon’da ayrı bir devlet kurduktan sonra Eugenius’u baş aziz ilân etmiş ve gömüldüğü yere Hagios Eugenios Kilisesini yaptırmıştır Aziz Eugenios’un kafatasını altınla kaplatmış, üzerini değerli taşlarla süslemiş ve kilisenin güney nefi absidine gümüşten bir lahit içerisinde yerleştirmiştir Trabzon’un Osmanlılar tarafından fethinden önce kilisenin önde gelenleri Aziz Eugenios’un kemikleri mermer bir blok içerisine koyarak binanın altına gömmüşlerdir Gümüş lahdin ne olduğu bugün bilinmemektedir Aziz Eugenios Trabzon azizleri arasında son derece büyük saygı gören bir kişidir Selçuklular 1228’de bu kiliseye yakın bir yerde ordugâh kurarak şehri kuşatmışlardı Ancak hücumlar şiddetli bir kasırga ile engellenmiş, bu durum Aziz Eugenios’un manevi gücüne bağlanmıştır Trabzon sikkelerinin bir yüzünde imparatorun, diğer yüzünde ise Aziz Eugenios’un resmi bulunmaktadır Şehir surlarının kuzeyinde, kule yanındaki şapelde İmparator IAleksios ve diğer imparator freskleri arasında Aziz Eugenios’un asker elbiseleri giymiş freski bulunuyordu

Aziz Eugenios Kilisesi, günümüze son derece iyi bir durumda gelmiştir Kapalı Yunan haçı plânında olup, 16 köşeli bir kasnak üzerine oturan kubbe altı paye ile desteklenmiştir Ne var ki, batı yönündeki giriş son devirlerde yapılan ilavelerle özelliğinden uzaklaşmıştır Doğu cephesinin ortasında biri büyük, ikisi küçük olmak üzere üç bölümlü apsidi yer alıyordu Yan apsidler birer pencereli ve yuvarlak olmalarına karşılık orta apsid beş köşeli olup, üç yüzünde üçer penceresi vardır Ana apsidin pencere hizasından geçen bir friz bu bölümü ikiye ayırmıştır Osmanlı döneminde buraya bir kapı açılmış ve üzerine de bir kitabe yerleştirilmiştir

Kuzey cephesindeki bazı izler burada birkaç devrin birbirini izlediğine işaret etmektedir Burada bazilikaya ait duvarlar, sonradan yapılan kapalı Yunan haçı planlı kilisenin kemerli, beşik tonozlu iki payeli bölümü ile Osmanlı döneminde yapılan minare bu cepheyi oldukça değiştirmiştir

Bizans dönemine ait narteks de bugün büyük ölçüde özelliğinden uzaklaşmıştır Fallmerayer’in XIX yüzyıl başında gördüğü freskler bugün yerinde yoktur İmparator IAleksios Komnenos’tan, İmparator III Aleksios Komnenos’a kadar tahta geçen imparatorların portreleri narteksin yıkılmış olmasından günümüze ulaşamamıştır Kilisenin tümü yumuşak bir kalker taşından yapılmıştır Cephe süslemesinde Bizanslıların çok fazla uyguladıkları tuğla bezeme dekorasyonu burada görülmektedir Trabzon kiliselerinin esas süslemesi olan tıraşlanmış taş burada da karşımıza çıkmaktadır

Trabzon’un Rus istilası sırasında ortaya çıkarılan mozaik döşemesinin üzeri kapatılmış bulunmaktadır DTalbot Rice’nin sözünü ettiği, kubbe altına rastlayan bu mozaik kare çerçeveler içerisine alınmış 3 m Çapında bir daire ve iç içe 12 daireden oluşmuştur Bunun yanı sıra köşelerde kare ve daireler arasında yine yuvarlak motifler dikkati çekiyordu

Trabzon’un Fatih Sultan Mehmet tarafından fethinden sonra camiye çevrilmiş, kuzeyine bir giriş kapısı ile minare eklenmiştir Ayrıca kilisenin büyük apsisinde bir giriş daha açılmıştır Bugün barok üslupta olan bir mihrap eklenmiş ve yanına da son derece ahşap minber konulmuştur Bu eklerden başka iç mekân kalem işleri ile süslenmiştir Pandantiflerde görülen yazıları Hattat Hafız Hasan Rıfat yazmıştır

Trabzon Ayasofyası (Merkez)

Manuel (1238–1263) zamanında yapılmıştır Geç Bizans kiliselerinin en iyi örneklerinden biri olan bu yapıdan Evliya Çelebi (1648), Pitton de Tournefort (1701), Hamilton (1836), CTexier (1864), Trabzonlu Şakir Şevket (1878), Lynch (1893) ve DWinfield (1985) gibi araştırmacılar söz etmişlerdir Timur zamanında Trabzon’dan geçen İspanyol elçisi Clavijo da gezi notlarında bu kiliseye değinmiş ve bazı ilginç noktalar üzerinde durmuştur:

“Ayin esnasında bir kitap kullanılmamaktadır Sonra Ayasofya’nın istisnası ile kiliselerin birinde çan yoktur Ayin yapılırken mühim kısımlarına işaret eden bir tahtaya vurulmaktadır Bütün papazlar evlidirler Ama bunlar yalnız bir kere evlenirler ve mutlaka bir bakire alırlar Papazın zevcesi ölünce papaz bir daha evlenmez”

Ayasofya Kilisesi merkezi plandan oluşan, yüksek kasnaklı kubbesi, dairevi, çokgen apsidleri, portikleri ve taş süslemeleri, freskleri ile ilginç bir yapıdır

Son derece güzel bir işçilik gösteren kilisenin ilk yapıldığı yıllarda manastır olarak kullanıldığı, güney yönündeki bazı duvar kalıntılarından anlaşılmaktadır Ayrıca burada küçük basamaklı merdivenlerle inilen, büyük bir olasılıkla bir gürcü prensine ait olduğu sanılan mezar odası vardır

Kuzey, batı ve güneyden üç ayrı girişi olan kilise, ayrı bir atrium ile nartekse sahiptir Narteksin güneyinde, iki yanında bazı mezarlar yer almaktadır Üç nefli plân düzeninde nefler ayrı ayrı apsidlerle sonuçlanmakta olup, bunlardan yandakiler yuvarlak, ortadaki beş köşelidir Orta mekân oldukça büyük ölçüde, dört mermer sütunun taşıdığı pandantifli, onikigen kasnaklı yüksek bir kubbe ile örtülmüştür Kubbenin dışında kalan bölümlerin üzerleri içten tonoz, dıştan kiremit kaplıdır Yapının batısından demir merdivenlerle kadınlar bölümüne çıkılmaktadır


Kiliseden ayrı olarak, 1427 yılında yapılan çan kulesini Minas Bızıskyan şöyle anlatmaktadır:

“Kule iki katlıdır Taş merdivenlerden çıktığımız birinci kat, ayin masası ile üç adım genişliğinde ve her tarafı resimlerle süslü ufak bir şapeldir Fallmerayer, kulenin doğudaki dış duvarlar üzerinde doğuya has elbiseler giymiş ve taç takmış üç kişinin freskini görmüştür”

GMillet bu fresklerin büyük olasılıkla İmparator IAleksios (1417–1429) ve onun oğlu Alexander ve baldızına ait olduğu düşüncesindedir
Trabzon kiliseleri arasında Ayasofya, en zengin bezemeye sahip olanıdır Güney girişindeki taş bezemeler Bizans sanatının yanı sıra Selçuklu sanatı izlerini de taşımaktadır Özellikle batı yönündeki mihrapların mukarnaslı bölümleri, sütun başlıkları İslâm üslubunu hatırlatmaktadır Bunun yanı sıra kuzey cephedeki alınlık üzerindeki geometrik kompozisyonlar, madalyonlar XIII yüzyıl Selçuk taş işçiliği ile çok yakın benzerlikler göstermektedir Özellikle güney cephe, yapının en gösterişli kabartmalarının yer aldığı bölümdür Burada kabartma olarak insanın yaratılışı tasvir edilmiştir Cennet ile Havva’nın yaratılışı, Âdem’in meşhur elmayı Havva’dan alışı, cenneti sembolize eden ağaçlar, meleğin cennet kapısındaki tembihleri, cennetten kovulma, pişmanlık ve Habil’in Kabil’i öldürmesi burada görülmektedir Güney cephenin kilit taşı üzerinde de Komnenosların sembolü olan tek başlı kartal motifine yer verilmiştir Ayrıca bu cephenin alınlıktaki sütun başlıklarına yakın yerler kentavroslar, grifonlar, sırt sırta güvercinler, içerisi dairelerle doldurulmuş kare panolar, ay, yıldız ve bitkisel bezemelerle süslenmiştir

Günümüze son derece iyi korunarak gelebilen bu resimlerin Bizans Paleologos döneminin en erken örnekleri olarak tanımlanmışlardır Özellikle burada İncil’den alınma konulara yer verilmiştir Kubbe’de Pantokrator İsa, onun altında melekler korosu ve yazıt kuşağı dikkati çekmektedir Bu kuşağın altında dizi halinde meleklerin yer aldığı bir friz, pencere aralarında oniki aziz tasvirleri yer almaktadır Pandantiflerde ise değişik görünümlere yer verilmiştir

Kilise ana koridorun batısında, son akşam yemeği, Hz İsa’nın ayaklarının yıkanma sahnesi, bahçedeki can çekişme sahneleri resmedilmiştir Kuzey koridorun doğusunda, Zacharius’un öldürülmesi, dört aziz tasviri, ana mekânın (Naos) doğu kemerinde ortada Hzİsa, madalyon içerisinde iki aziz, güneyde Aziz Anna’nın yalvarışı, bir çocukla birlikte Meryem görülmektedir Kemerlerde göğe yükseliş, Meryem, pandantiflerde StLuke ve İsa’nın doğuşu, StMark, Baptism, StMatthev, İsa’nın çarmıha gerilişi, StIohannes ve Anastasis sahneleri resmedilmiştir Kilisenin batı duvarında, kıyametten önceki hesap günü, Peter’in inkârı; kuzey duvarında çarmıha geriliş, Anastasis, StSimon, StSabas, StAnthony, StEuthemios, StTheodosis ile ilgili freskler vardır Ana mekânın (Naos) kuzeyinde de Thomas’ın şüphesi, İsa’nın Tiber gölü kıyısında görünüşü, Naos’un güneyinde Havariler, kuzeyinde balık ve ekmek mucizesi, su yüzünde yürüyen İsa’nın rüzgârı durduruşu, Peter’in kaynanasının şifa buluşu resmedilmiştir Güneyde Baptism, Hzİsa Siloum havuzunda körün gözlerini açılışı, İsa’nın mabetteki doktorla konuşması, Cana’nın düğün şenliği ve kötünün iyileşmesi sahneleri duvarları süslemiştir

Narteks’in batısında Jacobs’un rüyası, Jacobs’un meleklerle verdiği uğraş, Moses ve yanan çalılar, acılar içerisinde Job, peygamber Gideon Jesse’nin ağacı, sahnenin inkârı, muharip azizler, Abraham’ın misafirperverliği sahneleri bulunmaktadır

Trabzon Ayasofyası’nın Trabzon’un fethinden sonra camiye çevrildiği söylenmektedir Ancak son yıllardaki araştırmalar Ayasofya’nın, Sultan III Murad zamanında Trabzon Beylerbeyi Ali Bey’in girişimleriyle camiye 1670 tarihinde çevrildiğini ortaya koymuştur Mabet 1864’te Bursalı Rıza Efendi’nin teşvikleriyle onarılmıştır IDünya Savaşı sırasında depo ile askeri hastane olarak kullanılmışsa da sonradan yeniden cami olmuştur Edinburg Üniversitesi ile Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce bir kez daha onarılan yapı 1964 yılında müze haline getirilmiştir

StSavas Mağara Kiliseleri (Maşatlık) (Merkez)

Trabzon Esentepe Mahallesi’nin Boztepe yamaçlarında yer alan StSavas Mağara kiliseleri Kapadokya üslubunda, tamamen kayaya oyularak yapılmışlardır Giriş kısımları taş duvarlarla örülerek daha da kuvvetlendirilmiş, Komnenoslar zamanında (1204–1461) bir süre hapishane olarak kullanılmışlardır

Kaynaklardan Halkidonta ruhani meclisi üyelerinden Kapadokya rahibinin MS451’de burada yaşadığı, Rahip StSava’nın girişimleriyle kiliselerin manastıra dönüştürüldüğü öğrenilmiştir

Mağara kiliseleri doğu, batı ve kuzey olmak üzere üç ana grupta toplanmışlardır Bunlardan doğudakinin bugün yıkılmış taş merdivenli bir girişi vardı Burası tamamen kaya içerisine oyularak genişliğine yayılmış bir mağaradır Rutubetten büyük zarar gördüğünden 1411 tarihli fresklerin az da olsa yalnızca izleri seçilebilmektedir Batıdaki kiliseye ince taşlardan yapılmış, duvara bağlı bir merdivenden çıkılmaktadır Kuzeyden içerisine girilen mağara tek bir pencere ile aydınlanmakta, batısındaki vaftiz kuyusu dikkati çekmektedir Bu kilisenin de freskleri bozulmuş olmasına rağmen tavandaki Hz İsa ve havarileri açıkça görülmektedir Kuzeydeki kiliseye ise, vadinin altından güneydeki kaya oyuğundan girilmektedir Kayalara son derece muntazam oyulmuş olan bu mabedin absid ile denize bakan balkonun ilginç bir görünümü vardır Bu kilisenin de duvarları fresklerle bezenmişse de bunlar da rutubetten etkilendiğinden çok güç seçilebilmektedirler

Küçük Ayvasıl Kilisesi (StAnna Kilisesi) (Merkez)



VII yüzyılda yapıldığı sanılan kilise üç nefli, üç absidli bir bazilikadır GMillet bu kilisenin XIV-XV yüzyıllarda cenazelerde kullanıldığını ileri sürmüştür Güneydeki giriş kapısı üzerinde İmparator Basileus I tarafından MS884–885 yıllarında onarıldığı yazılmıştır Ayrıca burada yatar durumdaki bir melek ile ayakta duran, kalkanlı ve mızraklı bir muhafız kabartması kiliseye ayrı bir özellik vermiştir

StAndrea Kilisesi (Molla Nakip Cami) (Merkez)

Trabzon Pazarkapı Mahallesi’nde küçük bir yapı olan bu kilise, Aziz Andrea’ya ithaf edilmiş, fetihten sonra da camiye çevrilerek Molla Nakip Camisi ismini almıştır

Aziz Andrea, İmparator Diocletianus zamanında (MS284–305) Trabzon’a gelmiş, Kemerkaya Mahallesi’nde bir mağarada yaşayarak Hıristiyanlığı yaymaya çalışmıştır Aziz Andrea Hzİsa’nın oniki havarisinden biri olup, Trabzon kiliselerinin çoğu Ona ithaf edilmiştir

X-XI yüzyıllara tarihlendirilen bu kilise üç nefli bir bazilikadır Yapıda tuğla ve moloz taş kullanılmış, üst örtüde beşik tonozdan yararlanılmıştır Yapılan incelemelerde iç kısımlarının fresko ve mozaik olmadığı anlaşılmıştır

StPhilip Kilisesi (Kudrettin Cami) (Merkez)

Trabzon Esentepe Mahallesi’ndeki bu kiliseyi İmparator IIIAleksios Komnenos’un kızı Anna Komnenos (1341-1342) Hıristiyan azizlerden StPhilip’in anısına yaptırmıştır

Dikdörtgen plânlı, tek nefli yapının üzeri tonoz örtülüdür Yalnızca absidin üzerinde kasnaklı yuvarlak bir kubbe vardır Abside yakın bölüm Kafkas üslubunda, onikigen kasnaklı kubbe ile kapatılmıştır Kilise 1665 yılına kadar kullanılmış, bundan sonra camiye çevrilmiş, 1968–1969 onarımında da yıkılarak yeni baştan yapılmıştır

StJohn Kilisesi (Sotha Kilisesi) (Merkez)

1306’da Theodora Tzanichites ve Gregory Kamachenos tarafından yaptırılmıştır Metropolitan Constantinos da (1830–1879) 1856 yılında orijinal durumuna uygun biçimde yenilenmiştir

Oldukça geniş bir arsa üzerinde, bazilika tipindeki yapı, Ayasofya ve StEugenios kiliseleri ile plân bakımından çok yakın benzerlikler göstermektedir Üç nefli kilisenin kalın taş duvarları olup, kuzey, güney ve batı yönünde ayrı ayrı kapıları vardır Ana mekânı örten kubbe dört fil ayağınca taşınmakta, tonozlarla da desteklenmektedir Kubbe kasnağının duvarlarına açılan on iki pencere içerisinin aydınlanmasında büyük etken olmaktadır

Trabzon’un fethinden sonra bir süre cami olarak kullanılmış, askeri depo olmuştur Bugün Kuledibi İlkokulu olarak kullanılmaktadır

StElefterios Kilisesi (Hüsnü Köktuğ Cami) (Merkez)

Trabzon Çömlekçi Mahallesi’ndeki bu kilisenin XVyüzyılda Cenevizliler tarafından yapıldığı sanılmaktadır Üç nefli bazilika görünümündeki yapının, fil ayakları ve sütunlar ile desteklenen üst örtüsü tonozludur

Trabzon’un fethinden sonra, bir süre kilise olarak kullanılmış, 1923’de kendi haline terk edilmiştir Bundan sonra özel kişilerce depo yapılmış, 1953’de de Hüsnü Köktuğ isimli şahıs tarafından camiye dönüştürülmüştür

Santa Maria Kilisesi (Merkez)

Bu kilise, Sultan Abdülmecit’in fermanıyla Trabzon bölgesine gelen yabancıların ibadeti için 1869–1874 yıllarında yapılmıştır

Barok üslupta, bazilika plânında üç nefli bir yapıdır Bezeme yönünden son derece zengindir Özellikle 1874’de Tentula Giongiacomo’nun yapmış olduğu kutsal tasvir sahnesi görülmeye değer güzelliktedir Bunun yanı sıra kilisenin kuzey-batı ve güney duvarlarında StAndiev, ziyaretçi StPeter ve StEugenius’a ait resimler ilginç fresko örnekleridir Çar INikola tarafından Gürcistan’dan kovulan bir grup İtalyan beraberlerinde getirdikleri Meryem tablosunu bu kilisenin mihrabına asmışlardır Ortodoks Rumlarının yapımını engellemeye çalıştıkları bu kilise Trabzon’da ibadet edilen tek kilisedir

Santa Kiliseler Topluluğu

Buraya ulaşım Maçka-Sumela veya Asun-Yanbolu deresini izleyen Sincan-Mesahor yolundan sağlanabilmektedir

Trabzon’a uzaklığı 60–70 km olan Santa’da yerleşimin ilk defa ne zaman başladığı kesinlik kazanamamıştır Orta Çağda bir Rum sığınağı olduğu sanılan yörede XVII-XVIII yüzyıllarda büyük nüfuz artışı olmuştur XIX yüzyılda Santa büyük bir gelişim göstermiş, Rodopolis Başpiskoposunun yardımıyla 1863’te burada bir okul açılmıştır Bunu biri kız öğrencilere ait olmak üzere yedi okul daha izlemiştir Öte yandan bölgede, Zurnacil, Piştofli, İşhanlı, Binatlı, Çingallı, Goballi, Terzili gibi yerlere dağılmış, irili ufaklı bir takım kiliseler vardır Terzili’de StSheodor, Binatlı’da İlyas Peygamber, İşhanlı’da StKiryaki, Piştoflu’da StChristopher, Çokallı’da Çakallı Kilisesi ile Çingalı’da StKonstantinos ve StPetros kiliseleri bunların belli başlılarıdır Büyük bir olasılıkla 1860–1870 yıllarında yapılan bu kiliselerin hemen hepsi üç apsidli, üç nefli bazilika plânında olup, üst örtülerde beşik tonoz sistemleri uygulanmıştır Bunlar pencere çerçeveleri, kabartma haçlı kapıları ve çan kuleleri ile ilginç görünümlere sahiptirler

Panaghia Chrysokephaios Virgin (Altın Başlı Meryem) Kilisesi (Merkez)
(Fatih Cami-Orta Hisar Cami)



Büyük bir olasılıkla Roma İmparatoru Konstantin’in (MS325–364) yeğeni Hannibalianos tarafından Roma dönemine ait bir mabedin bulunduğu yere yaptırılmıştır Komnenosların katedrali olarak nitelenen ve Hz Meryem’e ithaf edilen kiliseye buradaki bir ikonanın halesi altın olduğundan altın başlı ismi yakıştırılmıştır XVII yüzyıla gelinceye kadar Trabzon’la ilgili kaynaklarda bu kiliseden söz edilmemiştir

üzerine de bir top güllesi asılır

Hagios Michael Kilisesi (Akçaabat)

Trabzon ili Akçaabat ilçesi, Orta Mahalle Semtinde Hagios Michael Kilisesi’nin doğusunda bulunan bu kilise aynı ismi taşıdığı kilise ile birlikte yapılmıştır Geç dönemlerde onarılan bu kilise günümüzde depo olarak kullanılmaktadır

Kilise moloz taştan tek nefli, dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır Pencere kenarlarında apsiste tuğlaya yer verilmiştir Kilisenin güney cephesinden iki girişi olup, bunların üzerindeki tuğla bezemeler bütün yapıyı çepeçevre kuşatmaktadır Kilisenin üzeri beşik bir tonozla örtülmüştür Apsisin yanındaki duvarın üzerinde Deisis sahnesine ait olduğu sanılan fresk izleri görülmektedir

Günümüzde bu yapı evler arasında sıkışıp kalmıştır

Anayurt Köyü Kilisesi (Camisi) (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi, Anayurt Köyü’nde bulunan bu yapının ne zaman ve kimin tarafından yapıldığını belirten bir kitabe günümüze gelememiştir

Günümüzde cami olarak kullanılan bu kilise düzgün kesme taştan dikdörtgen planlı, bazilika tipinde üç nefli olarak yapılmıştır Naos içerisinde birbirlerine kemerlerle bağlanmış dört sütunla nefleri meydana getirmiştir Yapının üzeri kırma çatı ile örtülmüştür

Kilise camiye çevrildikten sonra batı yönündeki girişi kapatılmış, güneydoğu köşesine de tek şerefeli bir minare eklenmiştir

Gürgenağaç Köyü Kilisesi (Camisi) (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi, Gürgenağaç Köyü’nde bulunan bu kilisenin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir Yapı üslubundan XIX yüzyılda yapıldığı anlaşılmaktadır

Kilise düzgün kesme taştan, dikdörtgen planlı, bazilika düzeninde yapılmıştır Naos sütunlarla üç nefe ayrılmıştır Üzeri değişik zamanlarda farklı şekillerde örtülmüştür Tonoz örtülü üst örtünün bir bölümüne kubbe yapılmıştır Camiye dönüştürüldükten sonra batı yönündeki kapısı örülmüş, kuzeybatıda yeni bir giriş açılmıştır İç mekân sıvanmış olduğundan freskleri hakkında bir bilgi bulunmamaktadır

Oğulağaç Köyü Kilisesi (Camisi) (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi Şahinkaya Beldesi’ne bağlı Oğulağaç Köyü’nde bulunan bu kilise 1867 yılında yaptırılmıştır

Kilise eğimli bir arazide, kesme taştan, dikdörtgen olarak yapılmış bazilika planlıdır Üzeri kırma çatı ile örtülmüştür Camiye çevrildikten sonra giriş kapısı ve apsiste değişiklikler yapılmıştır Bununla beraber orijinal apsisi üç kademesi görülmektedir İç mekân camiye dönüştürüldükten sonra barok üslupta bezemelerle süslenmiştir

Yazlık Köyü Kilisesi (Küçük Livera Camisi) (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi Yazlık Köyü’nde bulunan bu kilise 1862 yılında yapılmıştır Kitabe yeri boş olmasına rağmen yapım tarihi kaynaklardan öğrenilmiştir

Kilise düzgün kesme taştan üç nefli bazilika plan düzenindedir Nefler dört sütunla birbirlerinden ayrılmış, bunların üzerine de kubbe oturtulmuştur Orta nefin dışında kalan iki yan nef beşik tonozla örtülmüştür Camiye çevrildikten sonra apsis önü örülmüş ve yan tarafına yeni bir mihrap yapılmıştır İç kısmında da bazı düzenlemeler yapılmıştır

Altındere Köyü Kilisesi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi Altındere Köyü’nde meyilli bir arazi üzerinde bulunan kilise 1876 yılında yapılmıştır

Kesme taştan, dikdörtgen planlı, bazilika tipindeki kilisenin iç mekânı dört sütunla üç nefe ayrılmıştır Bunlardan orta nef, yan neflerden daha geniş olup, üzerleri içten beşik tonoz, dıştan kırma çatı ile örtülmüştür İç mekâna kuzey ve batı yönündeki kesme taş söveli kapılardan girilmektedir Kapıların üzerinde kabartma olarak işlenmiş vazolardan çıkan üzüm dalları ile bezeli süslemeler vardır

Kilise bir süre cami olarak kullanılmış bu nedenle de içerisi badanalanmıştır Ancak bu badananın altındaki izlerden, kilisenin fresklerle bezeli olduğu anlaşılmaktadır Özellikle apsiste Hz İsa, Hz Meryem ve Çocuk İsa fresklerinin izleri görülmektedir

Bağışlı Köyü Kilisesi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesine 18 km uzaklıktaki Bağışlı Köyü’nde bulunan bu kilisenin ne zaman yaptırıldığı bilinmemektedir Günümüze yalnızca beden duvarları ile ana apsisi gelebilmiştir

Kalıntılarından anlaşıldığına göre kuzey yönünde sivri kemerli bir girişi bulunmaktadır Bazilika planındaki kilisenin üzeri beşik tonozla örtülü idi

Verizana (Coşandere Köyü) Kilisesi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi Coşandere Köyü’nde bulunan kilisenin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir Günümüze harap durumdadır Kalıntılarından kilisenin dikdörtgen planlı, bazilika plan tipinde, üç apsis ve üç nefli olduğu anlaşılmaktadır

Çamlıdüz Köyü Kilisesi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi Çamlıdüz Köyü’nde bir kaya kütlesi üzerinde, çevreye hakim bir konumda yapılmış olan kilisenin yapım tarihi bilinmemektedir Bunu belirten herhangi bir kitabe günümüze gelememiştir

Kesme taştan, dikdörtgen planlı bazilika tipindeki kilisenin kuzey ve güney yönünde birer giriş kapısı bulunmaktadır Üst örtüyü duvara gömülü payelerin desteklediği içten beşik tonoz, dıştan da kırma bir çatı oluşturmaktadır Apsis yarım yuvarlak planlı olup, üzerinde bir mazgal pencere bulunmaktadır

Aşağı Temelli Köyü Kilisesi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi Esiroğlu Beldesi, Aşağı Temelli Köyü’nde bulunan bu kilisenin kesin yapım tarihi bilinmemektedir Yapı üslubundan XIX yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Kilise kesme taştan dikdörtgen planlı olup, ibadet mekânını dört taş paye üzerine oturan merkezi bir kubbe örtmektedir Bunun dışında kalan alanlar tonozla örtülüdür Kilisenin girişi kuzey yönünde olup, apsisi doğu yönündedir Ancak bir süre camiye çevrilen kilisenin güneyindeki mihrabı yıkılmıştır

Mintantoz (Ocaklı Köyü) Kilisesi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi, Ocaklı Köyü Aşağı Mahallesi’nde bulunan bu kilisenin yapım tarihi bilinmemektedir Büyük olasılıkla XIX yüzyılda yapılmıştır

Kilise düzgün kesme taştan dikdörtgen planlı bazilika üslubunda yapılmıştır İbadet mekânı üçerden altı sütun ile üç nefe ayrılmış, neflerin ortasında kasnaklı bir kubbe bulunuyordu Bu kubbe günümüze ulaşamamıştır Apsis üç yönlüdür Giriş kapısının çevresinde kabartma motifler bulunmaktadır Bunlar kanatlı ve kuyrukları ile birbirlerine dolanmış olan grifonlardır Bu grifonların ağızları içerisindeki kartuşlara haç ve ay şekilleri işlenmiştir Bunların üzerinde bulunan kitabelik yeri yazısızdır

Pahaghia Tzita Kilisesi (Dirlik Cami) (Sürmene)

Trabzon’un Sürmene İlçesi’nin Dirlik Köyü’ndeki bu kilise, Metropolitan Gobrie Latrovdakis zamanında (1889–1893) yapılmıştır

Üç nefli, üç absidli yapı Bizans bazilikaları üslubunun tipik bir örneğidir Gri blok taşların muntazam örülmesi ile ilginç bir görünüm kazanmıştır Dört sütunla desteklenen kubbe dışında kalan bölümler tonoz örtülüdür Günümüzde Dirlik Köyü Camisi olarak kullanılmaktadır