Devamlı Yerleşmeler Nedir

Devamlı yerleşmeler nedir

Beşeri coğrafya bakımından “insanın herhangi bir bölgeyi yurt edinmesi,orada sürekli yaşamasıdır”Bu tanımlama ile asıl göz önünde tutulanlar sedanter hayat süren, yani köyde veya şehirde oturmakta olan insanlardırBununla beraber, yerleşme konusuna göçebe halkı da dahil etmek gerekirÇünkü, yeri belli bir evi olmamasına ve durmadan yer değiştirmelerine rağmen, göçebeler yine de belli bir bölgenin sınırlar içinde kalırlarKendilerinin malı olan veya kendilerinin malı saydıkları meralarda hayvanlarını beslerler

Bunların yanında yerleşme olayının taşıdığı çok geniş bir anlam da vardır;av peşinde dolaşan yahut meyve toplamakla geçinen ilkel gezici insanların topladıklarını yemek, dinlenmek ve özellikle gece vakti sığınmak üzere, en azından bir gece de olsa, tabi halde buldukları yahut yaptıkları barınaklar gibi, göçebe çoban kavimlerin daha uzun zaman bir yerde kalan çadır toplulukları, mevsimlerin seyrine uyarak yer değiştiren ,yazın yaylaya-dağa çıkan, kışın ovaya inen yarı göçebelerin yılın bir kısmında oturduklar ve çeşitli isimlerle adlandırdıkları ova, dağ ve yayla eğreti yerleşmeleri;nihayet tek, ayrı kendi başına olan mesken, çiftlik,küçük köy, köy, kasaba ve şehir, geçici yahut devamlı, toplu yahut dağınık, büyük yahut küçük bütün bu yerleşmeler, yerleşme tesisleri;tek ev ve ev toplulukları yerleşme olayı kavramına girebilir

İnsan öteden beri, ihtiyacının tamamına yakınını topraktan karşılamıştırBu yüzden toprağa çok bağlıdırOrada yerleşir, bulunduğu uygarlığın ona kazandırdığı olanaklar derecesinde çevresine uyar ve topraktan yaralanırGörülüyor ki “yerleşme” toplum hayatının ilk belirtisidir



İlk insanlar için yerleşme çok ilkel bir olaydıMağarada, ağaç kovuklarında yaşadılarFakat yüzyıllar geçtikçe büyük gelişmeler olduDemek ki, bugün görülen türlü yerleşme şekilleri uzun bir tarihi gelişimin sonucudurYerleşmenin ilk adımı olan evden başlayarak büyük kente kadar başlıca tipleri gözden geçirelim;

EV VE EV ŞEKİLLERİ

Coğrafi Çevre

Ev geçici bir olaydırDeğil köylerde, büyük şehirlerde rastladığımız en eski evlerin bile ilk yapılış tarihi nihayet birkaç yüzyıldan geriye gitmezdenilebilir ki, evler bunları yapan yahut yaptıran insanlar gibi, kısa ömürlü, geçici olaylardır; yapıldıktan bir müddet sonra yıkılır yerine yenileri yapılır

Bununla birlikte zaman zaman yenileşen bu olayların genel karakterinde, belki de diğer bütün beşeri coğrafya olaylarından daha fazla bir devamlılık, değişmeyen bir takım şeyler görülürUzun bir gelişim ve geçmişin izlerini taşıyan bu şekillerin devamında gelenek ve görenek hiç şüphesiz büyük bir rol oynamaktadırFakat gelenek görenek ve diğer psikolojik,etnik, tarihi, ekonomik faktörlerin yanında, bölgeye göre değişen ve her bölgenin karakteristiğini teşkil eden evlerin temel şekillerinde coğrafi faktörlerin etkisi de büyüktür ve inkar edilemeyecek kadar da meydandadır

Yeryüzünde coğrafi çevreye açıkça uyan pek çok ev örnekleri bulunabilirKuzey Kutup bölgesinde Eskimoların kar kulübeleri,çöl ve kuru steplerde göçebe çobanların çadırları yahut çiftçilerin düz damlı toprak evleri, orman bölgelerindeki ahşap evler, bataklık sahanlarında ve göl kenarlarında kazıklar üzerine yapılan evler bunların en iyi örnekleridir

Ev Şekilleri

A)Doğal Sığınaklar

İlk insanlar ev ihtiyaçlarını doğal sığınaklarla karşıladılarMağaralar, ağaç kavukları vb gibiPaleolitik dönemi insanı bu tip sığınaklarda yaşadıNeolitikte, mağaranın yanı başında başka ev şekilleri de ortaya çıktı:Kazıklar üzerine kurulmuş, çalı ve dallardan yapılmış evler gibi

Şu olay çok ilginçtiroğal mağaralar bugün de dünyanın geniş bir kısmında ev olarak kullanılmaktadırKalker, kum taşı, püskürük tüf, lös gibi kolay işlenir kayalar içinde insan tabiatın daha önce hazırladığı bir kovuğu biraz daha geliştirip düzenleyerek ev haline getiriyorBu yer altı evleri sadece fakir geri kalmış ülkelerde değil, bazı ileri ülkelerde de görülmektedir-İTALYA,FRANSA gibi-Yeter ki,iskana uygun doğal mağara yahut oyulmaya ve işlenmeye uygun,hava ile temas ettiğinde sertleşen tabakalar bulunsun

Türkiye’de Doğu,Güneydoğu,Güney ve özellikle de Orta Anadolu’nun Ürgüp Bölgesi mağara meskenleri bunlara iyi birer örnek olarak gösterilebilirÜrgüp Bölgesi,volkan tüflerine oyulmuş mağara meskenleri, eski devirlerden kalma kiliseler ve sanat eserleri ile dünyanın en ilgi çekici bölgelerinden biridirTürkiye’de yine savaş ve istila ya da güvenliğin tehlikede olduğu dönemlerde volkanik tüflerle oluşturulmuş dikkate değer mağara tiplerine Burdur Yöresinde de rastlanmaktadırTürkiye dışında İspanya’da özellikle güney eyaletlerinde halen meskun mağaralar mevcutturAndalusia (Endülüs) da Granada Bölgesinde 3000 nüfusu aşan bir kasaba halkı Pliyosen devrine ait konglomeralarda oyulmuş mağaralarda yaşamaktadırFransa’da da Loire ve Dordogne Bölgelerinde vadiler üzerinde yükselen kalker yamaçlarda oyulmuş bugün kısmen meskun, kısmen mahzen ve depo olarak kullanılan birçok mağara yerleşimlerine rastlanırAfrika’da Tunus’un Güneyinde, Matmata Bölgesinde yumuşak kum taşından oyulmuş7-8 metre derinlikte, dikkate değer yerleşmeler görülürİnsan yapısı meskun mağaralara diğer bir güzel örneklerine de Kuzey Çin’de Lös Sahasında rastlanmaktadır ki bu mağaralar çok eski zamanlardan beri bulunmaktadırAyrıca Sumatra’da bazı kabileler hala ağaç kabuklarında yaşamaktadır

Sonuç olarak görülüyor ki;doğal halde ya da jeolojik şartların elverişli bulunduğu yerlerde tamamıyla insan tarafından oyulmuş ya da az çok değiştirilmiş mağara yerleşimler bitin insanlık tarihi boyunca her zaman kullanılmış olduğu gibi halen de yeryüzünde yaygındır

B)Dal ve Yapraklarla Yapılmış Kulübeler

En ilkel ev şeklidirYan yana toprağa çakılı dallarla bir paravana meydana getirilirBu dallar bir esas direğe doğru eğilir ve karşı karşıya kurulan iki paravana birbirine doğru eğilerek üst uçları bağlanırBu tip evler Seylan, Andama Adaları ve Brezilya yerlileri tarafından halen kullanılmaktadır

C)Çadır:

Göçebe evlerin en yaygın ve en mükemmel tipi,çöl ve steplerde çobanların, dayandıkları kaynak ve sürdükleri yaşam tarzına uygun olarak kullandıkları çadırdırHepsinde de yer değiştirmek esas olmakla beraber,göçebelerin yaşayışları arasında farklılıklar vardırBu yüzden çadır adı altında toplanan bu evlerin şekilleri hep birbirine benzemezBu fark bir yandan çadırın yapıldığı malzemeden, bir yandan da şekli ve kullanışından doğarGöçebenin hayat birliği yaptığı hayvan hangisi ise, çadır ondan sağlanan malzeme ile yapılırHatta Sibirya’nın bazı bölgelerinde olduğu gibi ağaç kabuklarından da yararlanılır

Asıl olarak çadırın esas malzemesi hayvan yününden dokunan keçedirSoğuk çöllerde yün ve keçi kılı, sıcak çöllerde ise, daha çok deve tüyünden dokunan keçe,Orta Asya’da Türk ve Moğolların çadırları, çadırın en eski ve mükemmel tipidirKuzey Kutbu Tundra Kuşağında yaşayan Laponlar, Samoyetler, Tunguzlar ve Eskimolar da yazın ren geyiği derisinden yaptıkları çadırlarda yaşarlar

Göçebe evin en yaygın ve en mükemmel tipi olan çadır tipi ev, ziraat ve yerleşik hayatın başlamasıyla birlikte ortadan kalkar;yerine birçok ara şekilleriyle biraz daha sağlam, daha sabit, fakat kolaylıkla yapılan ahşap, kerpiç veya taş evler geçerMemleketimizde mevsimlere bağlı olarak yer değiştiren, yazın yaylaya-dağa çıkan, kışın ovalara inen yarı göçebe çiftçi-çobanların kerpiç, taş ve ağaçtan yaptıkları eğriti evler asıl sedanter çiftçi eve doğru giden ara tip evler sayılabilirbu evler arasında özellikle meşe dallarından kısa bir zamanda meydana getirilen çadır şeklindeki güz kulübeleri esasen çadırdan çok farklı değildirBu kulübeler çabuk ve kolaylıkla yapılmaktadırBugün çiftçilerin bir mücadele sahası olan aşağı Mezapotamya’da Fırat ve Dicle kıyılarında görülen ve kamışlardan yapılan yarı üstüvane şeklindeki meskenler de ara tip sayılabilirBunların yapılması ve bozulması çadır kurmak ve bozmaktan daha fazla zaman almazKuzey Afrika’nın kerpiçten inşa edilen ve otla örtülen gurbileri bir günde yapılmaktadırAfrika’da Çat gölü çevresinde yarı göçebe bir hayat süren kabilelerin hasırdan yaptıkları yarı silindir şeklindeki kulübeler, şekilleri itibariyle de evden ziyade çadıra yakınlaşır
Böylece göçebe evin en iyi ve en yaygın tipi ve göçebe çobanın evi olan çadır ile gerçek anlamıyla çiftçinin sabit evi arasında çevre şartları ve güdülen hayat tarzına göre değişen bir çok ortaya gelme şekilleri vardır
D)Toprak , Kerpiç ve Tuğla Evler:
Daha çok kurak ve yarı kurak bölgelerde, yani ağaçtan yoksun yerlerde rastlanırKilli topraklar ev yapımına en elverişli olanlarıdırDaha dayanıklı olması için samanla veya iri kumla karıştırılır, tuğla biçiminde kalıplar haline konularak güneşte kurutulur(kerpiç)
En yaygın olduğu bölge,Kuzey Afrika, Arap Yarımadası, İran, Afganistan, İç Asya ve Çin’dirNil vadisinde de bu tip evlerin türlü şekillerine rastlanırAnadolu’nun kerpiç evleri de bu gruptandır
Evin duvarları ve iç bölmeleri, yani esas gövdesi topraktırÇatı yerine göre ağaç, toprak, saman ve saz gibi maddelerle örtülüdür
Pişirilmiş toprak yani tuğladan yapılmış evler de bu gruptandırÖzellikle Batı Avrupa’da;Britanya adalarında bu malzeme çok yaygındırTuğla yapımı aslında bir endüstri konusudurBu yüzden oldukça zengin ülkelerin veya bölgelerin malıdırAyrıca da Eskimoların “igloo” adı verilen kar evlerini de bu gruba almak gerekir
E)Ağaç-ahşap-Evler:
Doğal yayılış alanı orman bölgeleridirFakat ormanların coğrafi yayılışları son yüzyıllarda insan eliyle çok değişmiştirBu evlerin en yaygın olduğu bölgeler, orman örtüsünün bugün de yoğun olduğu orta kuşağın kuzey kesimidir
Ahşap evlerin daha çok Eski Dünyanın tropikal ve ekvator ormanlarında; Afrika,Asya ve Okyanusya kıtalarında yayıldığını görüyoruzAfrika’nın ekvatoral orman sahasında ağaç ve diğer bitkilerden yapılan çok çeşitli ev ve kulübelere rastlanmaktadırOrman içi sahalardaki kulübeler hemen hemen daima daire şeklindedirOrman kenarlarında ise, kulübeler koni şeklini alırAyrıca Kongo Ormanlarında kulübe yapımında kullanılan ahşap malzeme ve kulübeleri yapan etnik gruba göre kulübelerin şekli çok değişiktir
Güney ve güneydoğu Asya’nın ekvatoral orman sahalarında ahşap kulübeler çok daha çeşitlenirBunlar arsında önce Malaka,Sumatra, Borneo ve Yeni Gine ilkel kavimlerinin barındıkları dal ve yapraklardan oluşan paravana şeklindeki basit kulübeler en çok rastlanan şekli meydana getirirBu bölgede ekvatoral ormanların çok sıklaştığı yerlerde arı kovanı şeklinde yuvarlak kulübelere de rastlanmaktadırBununla birlikte Güney ve Güneydoğu Asya tropikal orman sahaları, özellikle Çin Hindi, Bornoe,Clebes, Moluk ve Filipin adalarının karakteristik mesken tipini kazıkları üstünde yapılan ahşap meskenler teşkil eder

Az çok uzun, az çok sert kışların hüküm sürdüğü orta ve soğuk iklim bölgelerindeki ahşap evler, daha ziyade basit kulübeler şeklinde görünen tropikal toprak orman evlerinden çok farklıdırSoğuk ve ılıman bölgelerdeki ahşap evlerin soğuğu geçirmeyecek şekilde yapılması lazımdırEn önemli fark budur
Tropikal bölgelerde olduğu gibi, soğuk bölgelerde de ahşap evler ormanları izlerAncak ılıman bölgelerde ormanlar büyük ölçüde tahrip edilmiş ve ahşap ev yapımındaki eski kolaylık bugün artık kalmamıştırBununla birlikte ılıman ve soğuk bölgelerde ormanın henüz ayakta kaldığı her yerde;Avrupa-Asya kuzey ormanlarında(İsveç, Norveç,Finlandiya, Kuzey Rusya-Sibirya)ve dağlık bölge ormanlarında(Alpler,Piren eler,Massif Central,Vosges; Kara Orman, Südetler, Karpatlar,Balkanlar,Urall ar;Kafkaslar,Kuzey Anadolu),Kuzey Amerika’da kuzey ve Kaya Dağları Ormanlarında ahşap ev tutunmaktadır
Bugün dünyanın bazı bölgelerinde hala kullanılmakta olan kazıklar üzerine kurulmuş evleri de bu gruba sokmak lazımdırBu tip evler tarih öncesi devirlerde çok yaygındıGöl ve nehir kıyılarında bulunan bu insanlar, kendilerini emniyet altına almak amacıyla evlerini su içine çakılan kazıklar üzerine kurarlardı
Bu gruba suda yüzen evleri de katmak yerinde olurGüney Asya’da çok yaygın olan yüzen evler,büyük akarsularda liman şehirlerinin yanı başındaki koylarda adeta mahalleler meydana getirirPazar yerleri, çayhaneleri ile gerçekten yüzen bir mahalle meydana getiren bu evlerde Kanton, Hong Kong gibi büyük kentlerde yüz binlerce insan yaşar
F)Taş evler:
En yaygın yapı malzemesi taştırHatta bazı bölgelerde tek malzemedirBu tip evler bakımından en fazla göze çarpan bölge Akdeniz memleketleridir
Kum, çimento ve demir kullanılarak yapılan betonarme veya tamamen çelik bir iskelet halinde kurulan birçok katlı binalar kentlerin, hatta büyük kentlerin malıdırTabiatın ektilerini çok güzel yansıtan köy evlerinde bu malzemeyi göremeyiz
Taştan başka elverişli inşaat malzemesinin az bulunduğu yahut hiç bulunmadığı bölgeler arasında önce ağaç ve ev yapımında elverişli topraktan yoksun kurak bölgeler yani vahalar dışında kalan çöller gelir Çöllerde vahalar dışında yerleşik hayatın hüküm sürdüğü her yerde, özellikle dağlık bölgelerde evler genel olarak taştandırÖrneğin Büyük Sahranın dağlık bölgelerinde evler taştan, alçak ve damsızdır Yukarı Mısır’da da bir kısım evler taştan ve damsızdırYine Suriye’nin volkanik dağlık bölgelerinde hiç harç katmadan taştan inşa edilen meskenlere rastlanmaktadırBu evlerde duvar, kapı,dam hep taştandır
Yüksek dağlarda rüzgarlar şiddetli olduğu için taş evler basık yapılırDamlar levha haline getirilebilecek taş bulunursa taşla, bulunamadığı taktirde ağaç dalları ve çimenle örtülürTürkiye’de yüksek yayla ve dağlarda bu tip evler çok yaygındırAvrupa’da Alp ve diğer yüksek dağlarda da ormanların üst sınırı dışındaki dağ evleri böyledir
Başta da belirtildiği gibi Akdeniz çevresi coğrafyasında taştan yapılan evler geniş yer tutar
Sadece taştan yapılan en tipik köy ve kasaba evlerine Güney İtalya’da Apulia bölgesinde rastlanmaktadırBu bölgede truilli ve casella denilen evler tamamıyla taştan yapılmaktadır
Ayrıca Akdeniz bölgesinde diğer bazı bölgelerde olduğu gibi sadece taştan sağlanan yapı malzemeleri kullanılmazEv yapımında bazı diğer malzemelerden de yararlanılırBu durumda böyle taş evler Akdeniz coğrafyasında çok yaygındırÖrneğin Akdeniz memleketleri arasında yer alan yüksek yaylalar ve dağlar ülkesi Türkiye’de köylerin çoğunluğunda taş meskenler hakimdirGerçekten istatistiklere göre Türkiye’deki muhtarlıktan yarısına yakın bir oranda haneler taştandırTürkiye’de taş ev; başta Doğu Anadolu olmak üzere,Kuzey Anadolu’nun kıyı kuşağı dahil, hemen her bölgede çok yaygındırTürkiye yapı taşı itibariyle çok zengin bir memlekettir