Kayaç Nedir-Kayaç Nasıl Oluşur-Kayaç Çeşitleri

Kayaç nedir

Kayaç Nasıl Oluşur

Kayaç Çeşitleri

Kayaç, mineral topluluklara verilen isim Çeşitli mineralleri veya taş parçacıklarının veya tek bir mineralin fazla sayıda birikmesinden meydana gelir

Granit ve bazalt çeşitli minerallerdeki kum taşı, değişik kum tanelerinden, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır

Kayaçların oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan bir çeşit belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri bu çeşit kayaç üzerinde izlenmiştir Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır

Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, çöllerde ve denizlerin değişik bölgelerinde farklı tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla bütün yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı düzende oluşmuştur

Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir Böylece kayaçlar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar

Tortul kayaçlar Su ve rüzgâr yeryüzünü değiştirebilir Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, küçük kayaçları taşır Bu partiküller farklı yerlerde yerleşirler Buralarda, küçük parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp, daha büyük kayaçları meydana getirirler Bu kayaçlar, genellikle suda oluşur ve magmatik kayaçlardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaçlar, birçok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir

Parçalı kayaçlar: Bu kayaçlar rüzgâr ve su gibi mekanik etkilerle; kayaçların kırılarak, taşınması veya küçük parçaların, başka yerlerde toplanmasıyla oluşur Kum taşı, çakıl taşı bunun örnekleridir Buharlaşma: Su, sadece kayaçları kırarak küçük parçaları taşımaz Ayrıca su, birçok minerallerin üzerinden akarken, onları çözer Daha sonra, su buharlaştığında, bu mineraller, burada kalarak kayaçları oluşturur Pamukkale, bu tipin iyi bir örneğidir

Organik Kayaçlar: Suda yaşayan birçok organizmalar, kabuğa sahiptir Bu organizmalar, öldüğünde, geride kabukları kalır Bu kabuklar, birikerek kayaçları oluşturur Taş kömürü ve linyit bunun örnekleridir

Kimyasal Kayaçlar: Su buharlaştığında, içindeki mineraller çökelerek birikir Fakat bazı mineraller, su buharlaşmadan çökelebilir Her madde, suda çözünebilirliğe sahiptir Sudaki bir maddenin varlığı, diğer bir maddenin çözülebilirliğini etkileyebilir Bir mineral, saf suda çözünebilir olduğu halde, deniz suyunda çözünemez olabilir Tuz ve diğer mineraller, başka minerallerin çözünürlüğünü düşürür Bu nedenle, tatlı suda çözülmeyen mineraller, denizlere ulaşarak denize karışır Yeraltı akımları, bu işlemi hızlandırır Bu mineraller, tabakaların tabanına çökelir Daha büyük ağır partiküller, alt tabakaları, daha hafif partiküller ise, üst tabakaları oluşturur Su basıncı, kayaç oluşum sürecini hızlandırır Bir tortul kayaç, yukarıdaki kayaç sınıflarından, birden fazlasına ait olabilir

Örneğin, bir kayaç, organik esaslı olduğu halde, denizde kimyasal işlemle oluşabilir

Kırıntılı tortul kayaçlar

Çeşitli büyüklükteki taş ve mineral parçalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını çökelmeleriyle meydana gelen taneli kayaçlardır Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle çimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu çimentolu kayaçlar kum taşı, kireç taşı gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından çimentosuz tortul kayaçlar oluşur

Kırıntılı tortul kayaçlar tane çapı 2 mm’den büyük ve çakıl, moloz, konglomera gibi kayaçlardır 2 mm’den 0,2 mm’ye kadar olan kısma kum, karışık kum, kumtaşı, kuvarsit, gibi kayaçlardır Tane çapı 0,2 mm’den 0,02 m^’ye kadar olan kısım mil ondan daha küçükler genellikle mil+kil şeklinde geçer

organik tortullar çeşitli bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun zaman eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar En uzun sürede oluşan kayaçlardan biridir Özellikle bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar

Kimyasal tortul kayaçlar

Dolgun eriyiklerden çökelme sonucu meydana gelirler Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, deniz kıyılarındaki kireçli ve demirli oolitler, kapalı göllerin kenarlarındaki tuz oluşumları su kaynakları etrafındaki traverten oluşumları %35′i kadar kireç taşları oluşturur Kireç taşları yapı taşı, stabilize malzeme, kireç yapımında ve döşemecilikte, çelik sanayiinde ve ilaç sanayiinde kullanılır…

Magmatik kayaçlar

Erimiş halde bulunan bir silikat hamuru durumunda olan mağmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaş yavaş veya yeryüzünde aniden soğuması ile oluşurlar Bu kayaçlar genel olarak kristallerde oluşmuş kütle halindeki kayaçlardırBu tür kayaçlar dünya üzerinde çok fazla değildir

Plutonik kayaçlar (Derinlik kayaçları)

Bunlar yalnızca kristallerde oluşmuş, iri kristalli kayaçlardır Granit örnek verilebilir Mağmanın soğuması ve katılaşması yavaş yavaş meydana geldiği için tam kristalli kayaçlardır

Volkanik kayaçlar (Yüzey kayaçları)

Bu kayaçlara yüzey kayaçları da denir Bunlar yarı kristalli çoğu kez gözle görülebilen çeşitli kristaller, kristal olmayan genellikle camsı hamur içinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar Andezit ve bazalt örnek verilebilir

Damar kayaçlar

Derinlik kayaçları ile yüzey kayaçları arasında bir geçiş safhasını oluşturur Mikro kristallerdir Diğer kayaçların yarık ve çatlaklarında yer alır genellikle içeriği silikatlerden oluşur

Başkalaşım kayaçları

Tortul veya magmatik kayaçların sıcaklık, basınç, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar genellikle kristallerin şiştozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karateristiktirler Metomorfizma yer kabuğunun derinliklerinde hüküm süren fiziksel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaçlarda meydana gelen transformasyonu olayıdır Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınç altında dengeli durumdadırlar Eğer sıcaklık ve basınç değerlerinde bir artma veya değişme olmuşsa mineralde de değişme olur Mineral aynı kimyasal bileşimde başka bir duyarlı minerallere dönüşür

Kayaç Nedir

Kayaç Nedir, Kayaç Ne Demek, Kayaç Anlamı, Kayaç Hakkında Bilgi, Kayaç Özellikleri, Kayaç Nasıl, Kayaçlar hakkında bilgi, Kayaçlar nasıl oluşur, Kayaçlar nasıl meydana gelir, Kayaçların luşması ile ilgili bilgi,

Kayaç, mineral topluluklara verilen isim Çeşitli mineralleri veya taş parçacıklarının veya tek bir mineralin fazla sayıda birikmesinden meydana gelir

Granit ve bazalt çeşitli minerallerdeki kum taşı, değişik kum tanelerinden, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır

Kayaçların oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan bir çeşit belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri bu çeşit kayaç üzerinde izlenmiştir Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır

Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, çöllerde ve denizlerin değişik bölgelerinde farklı tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla bütün yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı düzende oluşmuştur

Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir Böylece kayaçlar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar

Tortul kayaçlar Su ve rüzgâr yeryüzünü değiştirebilir Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, küçük kayaçları taşır Bu partiküller farklı yerlerde yerleşirler Buralarda, küçük parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp, daha büyük kayaçları meydana getirirler Bu kayaçlar, genellikle suda oluşur ve magmatik kayaçlardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaçlar, birçok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir

1 Magmatik kayaçlar

2 Tortul kayaçlar

3 Metamorfik kayaçlar

1- MAGMATİK KAYAÇLAR

Bu kayaçlar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler Yer kabuğunun yaklaşık olarak % 65′ini oluştururlar Kökenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayaç veya katılaşım kayaçları adı verilir

2- TORTUL KAYAÇLAR

Tortul kayaçlar yeryüzünde çok görülen kayaçlardır Yer yüzeyinin yaklaşık olarak % 75′i tortul kayaçlardan müteşekkildir Yerkabuğunun ise % 8 kadarını oluştururlar Bunlar genellikle tabakalı olarak bulunurlar ve içerlerinde organizma kalıntıları (fosil) ihtiva ederlerTortul kayaçların büyük bir kısmı dış etmen ve süreçler tarafından yeryüzünün aşındırılması ve meydana gelen çeşitli büyüklükteki unsurların taşınarak çukur sahalarda (göl, deniz ve okyanus tabanları gibi) biriktirilmesi sonucu oluşmuşlardır Bu olaya genel anlamda tortullaşma (sedimentasyon) denir Biriken unsurlar önceleri boşluklu gevşek bir yapıya sahiptirler Fakat zamanla sıkışıp sertleşirler Diajenez adı verilen bu olayda basınç ve çimentolaşma esas rolü oynarlar Gerçekten, bir birikme sahasında, sonradan biriken unsurlar öncekiler üzerinde ağırlıkları vasıtasıyla basınç yaparlar Bu basınç sonucu unsurlar, aralarındaki boşlukların küçülmesi ve büyük ölçüde ortadan kalkmasıyla sıkışır ve sertleşirler

Çimentolaşmada ise, unsurlar arasındaki boşlukları dolduran suların içinde bulunan erimiş veya asılı haldeki maddeler kristalleşerek veya çökelerek unsurları birbirine bağlarlarTortul depoların veya kayaçların oluştukları ortamlar yerden yere farklılıklar gösterirler Bir tortul kayacın oluştuğu ortam şartlarının bütününe fasiyes denir Tortul kayaçlar bu ortam şartlarını gerek fiziksel ve kimyasal özellikleri ile ve gerekse içerdikleri hayvan ve bitki fosilleriyle aksettirirler Bu ise onların oluştukları devredeki ortam şartları hakkında bilgi edinmemizi sağlar

3 ana fasiyes grubu vardır:

a Kara fasiyesi: Akarsu, göl, rüzgâr, vs depolarını içerir

b Kıyı ve lagün fasiyesi: Kara fasiyesi ile deniz fasiyesi arasında geçiş tipini oluşturur Kıyılardaki akarsu ağızlarında biriken depolar bu fasiyese girerler

c Deniz fasiyesi: Deniz veya okyanusların tabanında biriken depolardan meydana gelir Üç kısma ayrılır; 0-200 metreler arasındaki depolar neritik fasiyesi, 200-1000 metreler arasındaki depolar batiyal fasiyesi ve 1000 metreden daha derindeki depolar da abisal fasiyesi teşkil eder

BAŞLICA TORTUL KAYAÇLAR

1- MEKANİK (KIRINTILI) TORTUL KAYAÇLAR

a- Çimentosuz Tortul Kayaçlar

- Bloklar ve Çakıllar

- Kumlar

- Siltler

- Killer

- Lös

b- Çimentolu Tortul Kayaçlar

- Konglomera

- Kumtaşı

- Silttaşı

- Kiltaşı

- Çamurtaşı

- Arjilit

- Şeyl

- Arkoz

- Grovak

- Detritik Kalker

2- ORGANİK TORTUL KAYAÇLAR

a- Silisli Organik Kayaçlar

- Diatomit

- Radyolarit

- Spongolit

b- Karbonatlı Organik Kayaçlar

- Tebeşir

- Resif Kalkeri

- Foraminiferli Kalker

- Lümaşel

c- Bitümlü Organik Kayaçlar

- Turba

- Linyit

- Taş Kömürü

- Antrasit

- Asfaltit

3- KİMYASAL TORTUL KAYAÇLAR

a- Karbonatlı Kimyasal Kayaçlar

- Kalker

- Dolomit

- Marn

- Traverten

- Oolitik Kalker

b- Evaporitler

- Jips

- Anhidrit

- Kaya Tuzu

c- Silisli Kimyasal Kayaçlar

- Sileks

- Gayzerit

- Çört

- Filint

- Jasp

3- METAMORFİK KAYAÇLAR

Bu kayaçlar totul yada volkanik kayaçların, yerin derinliklerinde yüksek basınç ve sıcaklık altında metamorfizmaya (başkalaşma) uğraması sonucunda oluşurlar Oluşumlarında metamorfizma etkili olduğu için bunlara metamorfik kayaç veya başkalaşım kayaçları adı verilir