Devletler Coğrafyası - Portekiz

Devletler Coğrafyası - Portekiz

DEVLETİN ADI: Portekiz

BAŞŞEHRİ: Lizbon

YÜZÖLÇÜMÜ: 92082 km2

NÜFUSU: 10372000

RESMİ DİLİ: Portekizce

DİNİ: Hıristiyan

PARA BİRİMİ: Esküdo

Avrupa’nın güneybatı ucundaki İber Yarımadasında yer alan ve etrafı İspanya ve Atlas Okyanusu ile çevrili bir ülke 36°58’ ve 42°09’ kuzey enlemleriyle 6°11’ ve 9°30’ batı boylamları arasında kalan Portekiz’in kuzeyden güneye uzunluğu 560 km, genişliği de 215 km’dir Kuzey Atlantik’teki Azorlar ve Madeira Adalar grubu Portekiz’e dahildir

Tarihi

İlk çağlarda İber kabileleri (Lusitanienler) ile işgal edilen ülke, MÖ 1 yüzyılda Romalıların bir eyaleti oldu Sonra Vandallar, Süevler (bir Alman kabilesi), 5 yüzyıldan 8 yüzyıla kadar Vizigotlar tarafından istila edildi 711 yılında ülke Müslümanların eline geçti Endülüs Emevileri (756-1031), Teva’if-i Müluk (11 yüzyıl) İslam devletleri kurulup, bölgeye hakim oldular Onuncu yüzyıla doğruDouro ve Minho nehirleri arasındaki bölgeye Terra Portucallis ismi verildi Portucallis, Latince Portas (liman) ve Calle (kale) birleşiminden meydana gelmiştir

Portekiz, 1143’te bağımsız bir krallık oldu Sınırları Meriniler’e karşı yaptığı savaşlarla genişledi On üçüncü yüzyıl ortasına doğru bugünkü Portekiz sınırları tamamlandı Portekizli denizciler 15 yüzyılda dünya çapında yayılma gösterdiler Sonraki yüzyılda Asya,Afrika ve GüneyAmerika’da büyük bir sömürge imparatorluğu kurarak, Avrupa ve Doğu arasındaki ticaretin çoğunu ellerinde tuttular 1598 yılında Fas şehirlerine karşı açtığı savaşta, Portekiz ağır bir mağlubiyete uğrayınca, imparatorluk aniden çöktü Ülkenin zayıflamasından faydalanan İspanya, Portekiz’i 1580’de topraklarına katarak, 1640’a kadar idare etti

Portekiz 1688 yılında Lizbon Antlaşmasıyla tekrar bağımsızlığına kavuştu Fakat Portekiz eski ihtişamını kaybettiğinden İngiltere ile 1703’te, 20 yüzyıla kadar devam eden bir ittifak antlaşması imzalandı İngilizlerle müttefik olduğundan 19 yüzyılda Napolyon’a karşı savaşmak zorunda kaldı Ülke Fransa ile savaş halindeyken, 1811’de kral ve ailesi Brezilya’ya sığındı Bu dönemde imparatorluk çökmeye başladı 1822’de Brezilya bağımsızlığını ilan edince, Portekiz tek büyük zenginlik kaynağını kaybetti

On dokuzuncu yüzyılın tamamı ve 20 yüzyıl başları Portekiz için ekonomik ve siyasi istikrarsızlık dönemi oldu Şiddetli partizan mücadeleler, iç savaşlar ülkeyi kargaşanın içine itti 1908’de kral katledilerek, iki yıl sonra 1910’da cumhuriyet ilan edildi On altı yıl devam eden cumhuriyet dönemi oldukça istikrarsız olup, bu dönemde kırk sekiz hükümet kuruldu ve en az yirmi beş darbe teşebbüsü oldu 1926’da ordu idareyi ele aldı ve kırk sekiz yıl ülke General Franko tarafından diktatörlükle idare edildi 25 Nisan 1974’te hükümet genç subaylar tarafından yapılan bir darbe sonucu işbaşından uzaklaştırılınca, General Antonio de Spinola liderliğinde bir askeri cunta kontrolü eline geçirdi Başkan Spinola solcu subaylardan gelen baskı sonucu, aynı yılın Eylül ayı sonunda istifa etmek zorunda kaldı Nisan 1975’te demokratik partiler oyların % 64’ünü kazanmasına rağmen, Sovyetlerce desteklenen komünist parti tesirini arttırdı Bankalar, sigortalar ve sanayi devletleştirildi 1976’da yürürlüğe giren yeni Anayasada sosyalizme geçiş hedefi açık bir şekilde de ortaya kondu Yeni Anayasanın ardından yapılan genel seçimlerde hiçbir parti çoğunluğu elde edemedi Sosyalis Partisi Genel Başkanı Mário Soares bir azınlık hükümeti kurdu Cumhurbaşkanlığına Genelkurmay Başkanı Antánio Ramalho Eones seçildi Mário Soares başkanlığındaki hükümet 1977 Aralığında istifa etti Ocakta kurulan koalisyon hükümeti ve bunun ardından kurulan bir dizi koalisyonlar da kısa ömürlü oldu 1980’de yapılan seçimlerden sonra merkez sağ eğilimli Demokratik İttifak, büyük çoğunlukla iktidara geldi Bu hükümet anayasada büyük değişiklikler yaptı ve sivil yönetime geçiş yolunu açtı 1982’de başgösteren hükümet krızi üzerine Cumhurbaşkanı erken seçim kararı aldı 1983 Nisanında yapılan seçimlerde birinci parti durumuna gelen Portekiz Sosyalist Partisi, Sosyal Demokrat Partiyle koalisyon kurdu Portekiz 1 Ocak 1986’da AET’ye alındı Soares, 60 yıllık bir aradan sonra 1986 Şubatında ilk sivil cumhurbaşkanı seçildi Temmuz 1987’de yapılan seçimlerde Sosyal Demokrat Parti sandalye sayısını büyük oranda arttırması, kurulan koalisyon hükümetinin istikrarlı olmasını sağladı 1991’de yapılan seçimlerde Sosyal Demokrat Parti yine ilk sıradaki yerini korudu

Fiziki Yapı

Portekiz çoğunlukla alçak ve orta yükseklikte arazilerle kaplıdır Toprakların % 70’ten fazlasının deniz seviyesinden yüksekliği 400 metrenin altındadır Tagus Nehri ülkeyi birbirinden farklı iki bölgeye ayırır Tagus Nehrinin kuzeyi büyük ölçüde dağlıktır Bilhassa Douro Nehrinin kuzeyinde arazinin % 90’ı 400 metrenin üstündedir

Büyük yaylalar derin vadilerle yarılmıştır Bazı yerlerde dağlar denizden 50 km içerde 910 m yüksekliği aşarlar Douro ve Tagus nehirleri arasında üçgen biçiminde bir kıyı ovası yer alır ve iç kesimde birkaç geniş vadi mevcuttur İspanya’ya doğru uzanan Serra de Estrela Sıradağı Torre’de (Portekiz’in en yüksek tepesi) 1991 metre yüksekliğe ulaşır Bu bölgeden Atlas Okyanusuna dökülen Tagus ve Douro dışındaki diğer büyük nehirler, kuzeyde İspanya sınırının bir kısmını teşkil eden Minho, Mondego ve Zezere’dir Tagus Nehrinin güneyindeki toprakların yaklaşık % 60’ı 200 m’nin altındadır Burası dalgalı ovalar ve alçak yaylalarla kaplı bir bölgedir Yüksek tepelere nadir rastlanır ve sadece Serra de Sao Mamede isimli bir dağ silsilesi 900 m’yi aşar Bu bölgedeki tek büyük nehir kuzey-güney istikametinde akarak geniş bir vadi meydana getirip ülkenin güneydoğu ucundan Atlas Okyanusuna dökülen Guadiana Nehridir

İklim

Portekiz’in kuzeyinde ılıman (mutedil), güneyinde ise sıcak bir iklim hüküm sürer Kış boyunca batıdan yağmur getiren soğuk rüzgarlar eser Fakat yaz yaklaşınca güneyden sıcak kuru hava dalgası gelir ve pek az yağmur yağar Kuzey kısmı güneye nazaran daha soğuk bir iklime sahip olduğu gibi, senenin çoğu günlerinde batıdan esen okyanus rüzgarlarına maruz kaldığından daha çok yağış alır Tagus Nehrinden güneye doğru gidildikçe yağış azalır ve sıcak-kurak yaz uzun süre devam eder

Portekiz kıyısında sıcaklıklar hemen hemen her yerde aynıdır Batı kıyısının ortasında bulunan Lizbon şehrinde sıcaklıklar, Ocak ayında ortalama 7°C ila 15°C arasında, temmuzda 18°C ila 28°C arasında değişir

Tabii Kaynakları

Portekiz’in yakaşık % 35’i ormanlıktır Ormanların % 90’ı meşe ağaçları ile kaplıdır Diğer önemli ağaçlar kestane, incir, keçiboynuzu ve bademdir Portekiz meşeden şişe mantarı yapmada dünyada birinci sırada yer alır Vahşi hayvanların çoğu, yabani tavşan ve tilki gibi küçük türdendir Geyik dağlık bölgelerde bulunur Yeraltı zenginlikleri tungsten, bakır, demir, mermer, granit ve arduvazdır

Nüfus ve Sosyal Hayat

10372000’lik bir nüfusa sahip olan Portekiz’de halk etnik yapı bakımından farklılıklar arz etmez Portekizlilerin çoğu Avrupa boy ortalamasından biraz kısa, kara gözlü ve siyah saçlıdır Bugünkü ülke nüfusunu meydana getiren insanlar, değişik zamanlarda İber Yarımadasına gelen insanların karışmasından meydana gelmiştir Bunlar Keltler, Fenikeliler, Kartacalılar, Romalılar, Yahudiler, Germen kabileleri, Araplar ve Berberilerdir

Portekizliler 15 yüzyıldan beri dünyanın çok yerlerine göç etmektedir Hükümet iş gücünü muhafaza edebilmek için 1960 yıllarında göçü ciddi olarak yasak etmiştir Bununla beraber çoğu genç olan binlerce Portekizli kanunsuz olarak ülkeyi terk etmeye devam etmekte, daha fazla ücret için Fransa ve diğer Batı Avrupa ülkelerine kaçmaktadır Aynı zamanda köylerden yeni sanayisi olan şehir merkezlerine göç vardır En önemli şehir batı kıyısının ortasında yer alan başşehir Lizbon olup, nüfusu 2063000’dir Diğer önemli şehirleri Oporto, Amadora, Coimba, Borreiro, Braga, Almada veCoimbra’dır

Ülkenin resmi lisanı Portekizce olup, şive farklılıkları halkın birbirleriyle anlaşmasında herhangi bir güçlük çıkarmaz Nüfusun % 98’i Roma katoliği olup, ancak birkaç bin Protestan ve az sayıda Yahudi vardır

Portekiz’de ilköğretim mecburi olup, 6 yaşından itibaren başlar Okuma-yazma oranının % 70 olduğu ülkede, yüksek tahsil Lizbon, Oporto ve Coimbra üniversitelerinde, Lizbon Teknik ve Katolik Üniversitesinde ve değişik enstitülerde yapılır

Siyasi Hayat

1976 Nisanında yürürlüğe konulan yeni anayasa ile sosyalist bir yönetim içine girenPortekiz, 18 idari bölgeye ayrılmıştır Başlıca yönetim organları cumhurbaşkanı, ihtilal konseyi ve hükümettir İhtilal konseyi 4 komutan ve silahlı kuvvetlerden seçilen 14 subaydan meydana gelmiştir Portekiz NATO’ya üyedir

1980’de yapılan seçimleri büyük çoğunlukla Merkez-sağ eğilimli Demokratik İttifak kazandı Yeni hükümet, anayasada bir sürü değişiklik yaparak sivil yönetime geçiş yolunu açtı 1985 Ekiminde yapılan seçimleri serbest piyasa ekonomisini savunan Sosyal DemokratParti kazandı 1986 Şubatında Mário Soares Cumhurbaşkanlığı seçimini kazanarak 60 yıllık bir aradan sonra ilk sivil Cumhurbaşkanı oldu Aynı yıl Portekiz AET’ye alındı1989’da yapılan değişiklikle sosyalizmle ilgili ifadeler anayasadan çıkarıldı

Ekonomi

Portekiz Avrupa’nın en az gelişmiş ülkelerinden biri olup, ülkede hayat seviyesi düşüktür Çalışan nüfusun % 31’i tarım, % 35’i sanayi ve ticaret, % 34’ü çeşitli hizmetlerde çalışır İmalat ve inşa sanayii brüt milli hasılanın beşte ikisinden fazlasını sağlar Tarım ise, brüt milli hasılanın ancak üçte birini temin eder

Portekiz’de önceden beri gıda sanayii, tekstil, mobilyacılık ve inşaat sektörü önemli bir yer tutar Gıda sanayiiyle ilgili olarak değirmencilik, şeker, balık konserve ve zeytinyağı fabrikaları bulunur Tekstil sanayiinin ana ürünleri pamuk, bükülmüş yün iplik ve elbisedir Giyim sanayiiyle bağıntılı olarak ayakkabı imalatı da gelişmiştir Orman zenginlikleri; kağıt hamuru, kağıt, şişe mantarı, zift, reçine, neft yağı üretiminde ve bilhassa mobilyacılıkta kullanılır

Yeni sanayi dallarının en önemlilerinden biri elektronik makinalar ve yardımcı parçalarıdır Petrol rafinerilerinin kurulması, petro-kimya sanayiinin gelişmesini sağlamıştır Ufak çapta demir ve çelik sanayii mevcuttur Gemi yapımı ve gemi tamir tesisleri Portekiz’i bu sektörde Avrupa’da birinci yapmıştır

Portekiz arazisinin yaklaşık % 55’i tarıma elverişlidir Ekilebilir toprakların çoğunda tahıl (buğday ve çavdar) yetiştirilir Fakat randıman, çoğu yerlerde toprak verimsiz ve erozyona maruz kaldığından düşüktür İşgücü, bilhassa güneyde yetersizdir Ülke buğday ve diğer tahılları ithal etmek zorunda kalmaktadır

Portekiz’de asma bahçeleri ekilen toprakların % 10’unu kaplar Ülkede zeytinyağı üretimi de ileri durumdadır Meyve ağaçları olarak ülkenin kuzey yarısında elma ve armut, güneyde portakal yetişir

Portekiz’de maden yatakları çok çeşitliyse de, çoğu yetersiz seviyede ve ulaşılması güç yerlerdeveya fon yetersizliğinden istenilen derecede işletilememektedir Çıkarılan önemli madenler tungsten, demir, kükürtlü bakır, mermer, granit ve arduvazdır Portekiz, ihtiyacı olan petrolün hepsini ithal etmektedir

Portekiz bükülmüş yün iplik, kumaş, elbise, konserve balık, şişe mantarı, kağıt hamuru ve kağıt, elektrik aletleri ihraç eder Portekiz ticaretinin çoğunu üyesi olduğu Avrupa Ortak Pazarı ülkeleriyle yapar

Portekiz’de karayolları51953 km’dir Bunun 44680 km’lik kısmı asfalt kaplanmıştır Demiryolları 3600 km olup, diğer Batı Avrupa ülkelerine nazaran geridedir Havayolu ulaşımı 13 havaalanından sağlanmaktadır Portekiz ticaret filosu nüfusuna nispetle büyük olup, 750000 tonilato kapasitesindedir