Diyabetin Psikolojik Etkileri

diyabetin psikolojik etkileri hakkında merak ettikleriniz

Diyabet tanısının, fiziksel sonuçlarının yanı sıra psikolojik etkileri de olur Bunlar dolaylı olarak ailenizi, dostlarınızı ve neredeyse çevrenizdeki herkesi etkileyebilir Herkesin diyabet teşhisine verdiği tepki farklıdır Aynı kişinin tepkisi dahi zaman zaman farklılık gösterebilir Bu bölümde önce insanların tanıya nasıl anlamlar yükledikle-rini anlamaya çalışacak, sonra da inkâr, heyecan, rahatla-ma, depresyon, kızgınlık ve stres dâhil olmak üzere verilen duygusal tepkileri inceleyecek ve bunlarla başa çıkma-ya yönelik ipuçlanndan bahsedeceğiz

Diyabet Olduğunuzu Öğrendiğinizde Kendinizi Nasıl Hissettiniz?

Duygularınız çok inişli çıkışlı olabilir Tabii ki nasıl tep-ki verdiğiniz, bir ölçüde olayların ne kadar ani geliştiğine bağlıdır, ancak tanıya ve diyabetle yaşamaya verdiğiniz tepkileri etkileyen pek çok başka faktör de bulunmaktadır Bu faktörler, kişinin herhangi bir zamanda nasıl bir tepki vereceğinin önceden tahmin edilmesini zorlaştırır

Diyabet tanısı konulmadan önce sorunlarınızla nasıl başa çıkıyordunuz? Genel olarak yaklaşım tarzınız neydi? Sakin mi yoksa sinirli miydiniz? Israrcı mıydınız yoksa ko-lay mı vazgeçiyordunuz?

Günlük hayatta karşılaştığınız sorunlan çözme tarzınız, diyabet ve tedavisine dair yaklaşımınızı belirler Duygusal açıdan nasıl tepki vereceğiniz, yaşınızla da yakından ilgi-lidir Diyabet öncesi genel fiziksel sağlığınız ile aileniz ve dostlannızla olan ilişkileriniz de yaklaşımınızı belirlemede bir fikir verebilir

Teşhis konulduktan hemen sonra, insanlar çoğunlukla şoka girerler Geçici olarak, sorunlarla başa çıkma yöntem-lerinin artık işe yaramadığını düşünür ve ne yapacaklannı bilemeyerek keder, üzüntü, korku gibi karmakarışık duy-gular içine girerler Sonunda bu kriz safhası geçer ve bu durumu nasıl hayatlarının bir parçası haline getirebilecek-lerini düşünmeye başlarlar Bu noktada sürekli dikkat ge-rektiren daha uzun vadeli zorluklar ortaya çıkabilir

Tanıyı Anlamak

İnsanlann sağlık konusunda olduğu gibi, hastalık hak-kında da bazı inançlan vardır Psikologlar bu inançların belli bir model izlediğini göstermişlerdir: (1) Tanı ve belir-tiler hakkındaki inançlar (2) Hastalığın ciddiyeti hakkın-daki inançlar (3) Ne kadar uzun süreceği konusundaki inançlar (4) Hastalığa neyin neden olduğuna dair inançlar (5) Tedavi edilip edilemeyeceğine veya tıbbi müdahale ge-rektirip gerektirmediğine dair inançlar

İnsanlann hastalık hakkında sahip olduklan inançlardan özellikle ikisi, uzun dönemli olarak alışma sürecinin nasıl seyredeceğini belirleyecektir: Hastalığın nedeni konusunda-ki (Neden oldu?) ve kontrol altına alınıp alınamayacağı hakkındaki inançlar (Başa çıkmak için ne yapabilirim?)

Neden Oldu?

Çok sayıda araştırmacı, akut veya kronik hastalıklan olan kişilerin, bu hastalığa nasıl yakalandıkları konusunda kendilerince bazı düşünceler geliştirdiklerini ileri sürer Di-yabet gibi kronik hastalıklar söz konusu olduğunda sahip olunan inançlar arasında ilahi takdir, stres, fiziksel yara-lanma, hastalığa sebep olan bakteriler gibi nedenler bulun-maktadır İnsanın bundan ötürü birisini suçlayıp suçlama-dığı, eğer böyle bir düşüncesi varsa kabahati kimde buldu-ğu oldukça önemlidir Bu konuda kendisini mi, başka bir kişiyi mi, çevreyi mi suçlamaktadır?

Araştırmacılar, hastalığını kontrol altına alabileceğini düşünen kişilerle bu konuda ümitsiz olanlan karşılaştırdı-lar Kontrol hissi, olumlu bir bakış açısı geliştirme, yeme alışkanlıklarını değiştirme, bilgi edinme ve oluşabilecek herhangi bir yan etkiyi önlemeye yönelik tedbirler alma gi-bi olumlu tesirlerin oluşmasını sağladı

Başa Çıkma Yöntemleri

Diyabet tanısıyla başa çıkmak, aslında hayatın içinde karşılaştığımız stres verici başka bir olayla mücadele etme-ye benzer Araştırmalar, başa çıkmak için çaba gösterme-nin, bu kronik hastalığa “tehdit edici” veya “zor” gibi bir değer biçmekle başladığını ortaya koymuştur Peki hangi yöntemler hastalığa psikolojik olarak iyi hazırlanmayı ko-laylaştırmaktadır? Araştırmalara göre, çekinceli bir başa çıkma yöntemi, psikolojik sıkıntıya yol açtığı için hastalı-ğa karşı olumsuz tepkiler geliştirilmesine neden olmakta-dır Bu durumda, hastalığı unutmaya çalışma, “ne olursa olsun” diyerek tepki verme, pasif kabullenme, insanlardan kaçma, başkalannı veya kendini suçlama gibi olumsuz yaklaşımlar da ortaya çıkabilir

Kronik hastalıklarda, kişinin problemden kendini so-rumlu tutması oldukça sık görülen bir durumdur İnsanlar genellikle diyabete kendilerinin sebep olduklannı düşünür-ler Bir açıdan haklıdırlar da Sigara içmek, kötü beslen-mek, egzersiz yapmamak gibi davranışlar kimi hastalıkla-ra davetiye çıkarabilir Fakat insanın kendini suçlamasının iyileşmesine ne gibi bir yararı olabilir? Bazı araştırmacılar, kendini kınamanın depresyona sebep olacağını belirtmek-tedirler Kendilerini suçlayan bireyler, bu durumu önlemek için sürekli ne yapıp ne yapmamaları gerektiğini düşün-dükleri için, diyabet olmayı kolay kolay kabullenemezler Diğer yandan, kendini suçlamanın duruma intibak etmeyi kolaylaştıran bir tarafı da vardır Kişinin, yakalandığı has-talığın kendi hatası olduğunu düşünmesi, çoğu zaman bu-nu kontrol altına almak için gereken çabayı göstermesini sağlamaktadır Bu tür duygular, hastalıkla barışma yoluna dönüşmektedir Sonuç olarak, kendini suçlama davranışı, bazı durumlarda hastalığa intibak ettirici bir özelliğe sahip-ken, bazen de tersine etki gösterir

Hastalığın nedenini anlamak ve olası etkileri kavra-mak, duruma belli bir anlam kazandırır Bu da, diyabetle başa çıkma ve ona uyum sağlama sürecine yardımcı olur

İnsanın yaşadığı bir sorunu inkâr etmesi görülmedik bir durum değildir Açık belirtilere rağmen, hastalığınızı ilk öğ-rendiğinizde bunu inkâr etme yoluna gidebilirsiniz İnkâr tepkisi özellikle diyabet söz konusu olduğunda daha riskli hale gelir, çünkü durumunu kabullenmeyen kişi tedavi için gerekenleri yapmaz Zamanında kontrol altına alın-mayan diyabet ise, kısa ve uzun vadeli komplikasyonlara neden olabilir

İnkâr yoluna giden kişiler, bunu farklı şekillerde ortaya koyabilirler Bazıları tedavinin gerekliliğini bütünüyle red-dederler Böyle bir durumda, diyabetin kontrol altına alına-bilmesi iyice zorlaşır Bazı kişiler ise, tedavinin bazı kısım-larını görmezden gelirken, diğerlerine uymakta sakınca görmezler Örneğin, ilaçlarını alır ama uygun şekilde bes-lenmezler Bir de, belirtilerin veya diyabetle ilişkili kompli-kasyonlann ilerlediğini inkâr edenler vardır Örneğin, bu-lanık görmeye başlayan biri, bunu doktoruna söylemez Bu davranış, doktorun daha ciddi bir sorunu teşhis etme-sini geciktirmeye yönelik bir girişim olabilir

Ne var ki inkâr, bir parça koruyucu işleve de sahiptir Örneğin, tam konulmasından hemen sonra, kişinin karşı-laştığı sorunlarla başa çıkma yetisinin en az olduğu bir dö-nemde yaşadığı stresi azaltır Kişi durumunu kabullenme-diği için yoğun bir stres içine girmez İnkâr aynca hastalı-ğın hoşa gitmeyen belirtilerini ve tedavinin yan etkilerini azaltmaya da yardımcı olur Bireyin hastalığa alışana ve bunun getirdiği kısıtlamalara daha gerçekçi tepkiler verebi-lecek duruma gelene kadar hissedebileceği korku ve endi-şeyi maskeler

Sonuç olarak inkâr, insanların ilk anda verdikleri yo-ğun duygusal tepkilerin şiddetini azaltabilir Ancak ilerletına alınamaz Buna karşılık, durumdan ötürü fazla psiko-lojik sıkıntıya girmediğinde, strese karşı olumlu ve müca-deleci tepkiler geliştirebilir Bu olumlu tepkiler arasında, ki-şinin diyabeti kontrol altına alabileceğine ve onunla yaşa-yabileceğine inanması da vardır

Duygular

Artık hayatım hep bu hastalıkla mı geçecek diye düşündüm, insülinin benim için hayatı kolaylaştı-ran bir ilaç olduğunu biliyorum, ancak bu müeb-bet hapis gibi bir şey

Diyabet olduğunu öğrenen kişinin endişelenmesi çok normaldir Hayatınızın bundan sonra değişeceğini kabul etmek kolay olmayabilir İlk tanı konulduğunda, özellikle de diyabetin çok açık belirtilerini göstermemekteyseniz, bunun gerçek olduğuna inanamayabilirsiniz Zamanla be-lirtiler ortaya çıkmaya başlayınca da üzüntü, heyecan, kız-gınlık, hayal kırıklığı gibi pek çok duyguyu bir arada yaşa-yabilirsiniz

İnkâr

Diyabet hakkında herhangi bir şey bilmek istemi-yorum Tanı konulduğundan beri sadece bu has-talığın benden çıkıp gitmesini istiyorum Görmez-den gelmeyi yeğliyorum; belki o zaman hiçbir şey kalmaz

Diyabeti çok ciddiye almıyorum Bir bakıma hastalığımı inkâr ediyorum, Başka şeylerle meşgul oluyorum, onunla uğraşmıyorum

Rahatlama

Şaşkınlık içinde çok büyük bir rahatlama hisset-tiğimi hatırlıyorum Sonunda bunca aydır neden bu kadar keyifsiz olduğumu anlamıştım Neler ol-duğunu öğrenmek ve birilerinin sorunumu anla-ması bana huzur verdi

Teşhisi duyduğumda rahatladım doğrusu Ar-tık hastalığımın adı konmuştu ve bir şeyler yapı-labilirdi

Bazı insanlar diyabet teşhisiyle birlikte rahatlama his-sederler Rahatlamanın sebebi, bir sorunları olduğunu fark etmelerine rağmen, bunun neden kaynaklandığını bileme-dikleri dönemi geride bırakmış olmalarıdır Kendilerinde bir süredir bazı değişiklikler hisseden kişiler, tanıyla birlikte, doğru tedavi uygulandığı takdirde iyileşebileceklerini dü-şünerek rahatlarlar Rahatsızlıklarının “psikolojik” olduğu-nu düşünen kişiler de, böylece kendilerini neden iyi hisset-mediklerini anlamakta ve ruhsal bir problem yaşamadıkla-rına kanaat getirmektedirler

Depresyon

Kendimi çok mutsuz ve umutsuz hissediyorum Hayatımda birçok değişiklik yapmam gerekiyor Gelecekten ve diyabete bağlı sonuçlardan korkuyorum

Ben ne işe yarıyorum ki? Ne kendime ne de çevremdekilere bir yararım var Kendimi işe yara-maz biri olarak görüyorum

Enişe

Çok korkuyorum Bir türlü huzur duyamıyorum Bununla başa çıkabileceğimi hissedemiyorum

Hep kötü bir şeyler olacak diye düşünmekten kendimi alamıyorum Kendimi çok aciz hissediyo-rum

Tanıdan hemen sonra görülen tepkilerden biri de endi-şedir Endişe, doğası gereği sıkıntı verici olmasının yanı sı-ra, kişinin normal işlevlerini yerine getirmesini de engeller Endişeli kişiler, henüz tedavi başlamadan duygusal açıdan yıpranabilirler Endişe düzeyi yüksek diyabetliler, kan şe-keri seviyelerini iyi bir şekilde kontrol altında tutamadıkla-rını ve belirtilerin arttığını ifade etmişlerdir

Tetkik sonuçlarını beklerken, tanı konulması esnasın-da, tıbbi işlemler gerçekleştirilirken ve yan etkilerin ortaya çıktığı sırada endişe en yüksek seviyededir Endişe aynca, insanların hastalıkları nedeniyle yaşam tarzlarını değiştir-meleri gerektiğini anladıklarında, artık doktora bağımlı olarak yaşayacaklarını hissettiklerinde veya hastalık hak-kında fazla bilgileri olmadığında artar

Tanıyla birlikte ortaya çıkan endişe, zaman içerisinde azalabilirken; olası komplikasyonlar ve bunların iş ve sos-yal hayat üzerindeki etkilerini düşünmek endişe düzeyini yeniden arttırabilir

Aşamalarından biri, kan şekerinizi çok sıkı kontrol altına almaktır

Depresyonla başa çıkmaya yönelik etkin strateji ve tek-nikler, depresyona girmenizi de önleyecektir Ne var ki bu, bir daha hiç sıkıntı duymayacağınız anlamına gelmez Ye-niden aynı şeyleri yaşabilirsiniz ama bu kez ne yapmanız gerektiğini biliyorsunuzdur