İnsanın Sekiz Evresi

Erikson,”İnsanın Sekiz Evresi”ni benlik gelişiminin aşamaları olarak tanımlamıştır Her evrede benlik, belli bir takım gelişmeleri tamamlamakta; sorunları çözmekte ve evreye-özgü bir psikososyal bunalımı (psychosocial crisis) atlatmaktadır Evrelerin adı, benliğin o evrede geçirdiği özgül psikososyal bunalıma verilen addır

Erikson, her evrede benliğin karşılaştığı bir olumlu benlik öğesi, bir de bunun karşıtını belirtmiştir Temel güvenin karşıtı temel güvensizliktir Bu evreye özgü psikososyal bunalım temel güven ve güvensizlik arasında bir dengenin kurulabilmesi ile ilgilidir Öyleyse ilk evre “Temel güvensizliğe karşı Temel güven ” adını almaktadır

İNSANIN SEKİZ EVRESİ

1)GÜVEN YADA GÜVENSİZLİK (Oral-duyum dönemi): Bu dönem Freud’un oral döneminin karşılığıdır ve yaşamın ilk yılı boyunca sürer

Bebekte toplumsal güven duygusunun ilk belirtileri beslenme, uyku sindirim gibi işlevlerde düzen ve rahatlığın bulunuşudur Bu dönemde bebek tümden alıcı bir yapıdadır Dışarıdan verilecek besinler, uyaranlar ve uygun bakım olmazsa yaşamını sürdüremez Bu “alıcı” yapıya karşı annenin “verici” oluşu karşılıklı bir düzen ve denge sağlamaktadır Çocuğun rahatlığı yada tedirginliği, çevresinde kişilerin bulunup bulunmamasına, gereksinimlerinin karşılanıp karşılanmamasına bağlıdır Alıcı organizma verici bir varlık sayesinde,zaman içinde, yalnız biyolojik bir almayı değil, toplumsal bir anlamı olan bir alıp vermeyi de öğrenir İlk toplumsal işlev-örüntü budur Doğal olarak tümden almayı bekleyen bir organizma karşısında vermeyi bilen ve buna hazır olan bir yetişkin insanın bulunuşu karşılıklı işleyen bir bütünü oluşturur Annenin vermeye hazır oluşu ve bunu istemesi, onunda vericilikten bir şeyler aldığını gösterir Böylece bebeğin ilk toplumsal başarısı, büyük kaygı ve öfkeye kapılmadan annesinin göz önünden silinmesine, bir süre uzak kalmasına dayana-bilmesidir Böyle bir başarı, bebeğin benliğinde varlığı artık kesinlik kazanmış bir annenin bulunduğunu gösterir Anne bir süre gözden uzaklaşabilir Fakat az sonra gelecektir Gözden şu anda silinmesi tümden yok olması anlamında değildir Demek ki düzenli alma-verme ilişkisi bebeğin zihninde annenin sürekliliğini sağlar Karşılıklı etkileşen bu iki organizmanın bütünleşmesindeki temel öğeler süreklilik, tutarlılık ve aynılıktır İlişkide süreklilik vardır, sık sık değişmemektedir Bakım biçimi toplumun gereklerine ve olanaklarına göre bir tutarlılık içindedir Bebeğin zihninde oluşan imgesel kişilerle ona bakım veren kişiler aynı kişilerdir Yani artık sürekliliği, tutarlılığı ve aynılığı olan kişiler bebeğin ruhsal yapısını içselleştirmişlerdir Ruhbilimindeki nesne sürekliliği (object constancy) kavramının bebekteki oluşumunu Erikson böyle açıklıyor İşte anne çocuk ilişkisindeki bu süreklilik, tutarlılık ve aynılık çocukta “temel güven duygusunun” özünü oluşturur Bu duygu bir yandan çevrenin güvenini yansıttığı gibi, bir yandan da kendi benliğinin süreklilik ve aynılık taşıyan, bakılmağa değer bir varlık olduğunu gösterir Yani hem çevre, hem kendi varlığı güvenilir durumdadır Erikson’un görüşünü şöyle de özetleyebiliriz:” Çevremdekiler, bana bakıyor, veriyor, varlığımı tanıyor Onların sürekli, tutarlı ve aynı kişiler oluşu güvenilir kesinliktedir Bende verilmeğe, bakılmağa değer, güvenilen bir varlığım” Kuşkusuz bebeğin böyle bir değerlendirmeyi duygusal ve bilinçsel düzeylerde yaşayıp yaşamadığı bilinemez Bunların ancak Bunları ancak sözlük öncesi (preverbal) duygular, seziler, fizyolojik algılar olarak düşünebiliriz Bu evredeki çocuk sanki kendi varlığını kendisine verilenlerle eş tutmaktadır “Ben bana verilenim” (I am what I am given)

Bu dönemin tehlikesi çocuğun yeterli güven duygusu kazanamayışı ve temel güvensizlik çekirdeğinin bütün oluşudur Böyle bir durumun örnekleri aile içinde büyüme olanağı bulamayan çocuklarda görüyoruz Çocuğa çok iyi bakım veren, fakat bakıcılarda süreklilik ve aynılık bulunmayan çocuk yuvalarında en önemli sorun temel güven duygusunun gelişmemesi ya da yıkılmasıdır

Ruhsal bozukluklar arasında temel güven duygusunda eksikliğin en iyi örneği çocukluk şizofrenisinde gözlemlenebilir Temel güven duygusunun yaşam boyu zayıf oluşu yetişkin kişide şizoid yada depresif türden içe kapanmada görülebilir Bu tür bozukluklarda sağaltımın birinci koşulu temel güven duygusunun yeniden sağlanabilmesidir

Temel güven ve güvensizlik arasındaki çatışmanın çözümü için gerekli davranış örüntülerinin geliştirilmesi benliğin ilk görevlerinden biridir Bu, aynı zamanda annenin de ilk görevlerinden biridir Ama burada şunu açıkça belirtmek gerekir ki, “bebeklik çağında elde edilen güven duygusunun niceliği, bebeğe verilen besinlerin ya da sevgi gösterilerinin niceliğine değil, daha çok anne çocuk ilişkisine bağlıdır

Ancak, bu dönemde en verici koruyucu çevrede bile, bebek değişik derecelerde örseleyici durumlarla karşılaşır Bu örseleyici durumlar, kimi kez çevresel, toplumsal, ekonomik koşullar nedeniyle ortaya çıkar Çoğu kez de bebeğin kendi doğal gelişme sürecinde belirir Örneğin dişlerin çıkması ile bebek meme başını ısırınca, anne ister istemez memeyi çekecektir Bu gelişme ile anne çocuk bütünlüğü artık değişmekte; bu bütünlük en azından memeye sarılabilme bakımından bozulmaktadır Bu tür örseleyici olaylar her kişide bir temel güvensizlik duygusunun da çekirdeğini oluşturmaktadır Önemli olan, aradaki dengenin sağlanması; çocuğun kendi benliğini ve çevresini daha güvenilir olarak algılayabilmesidir

Fakat, en uygun koşullarda yetişen çocuğun ruhsal dünyasında bile bir zamanlar anne kucağında yaşanmış tatlı bir cenneti yitirmiş olmanın ilkel bir acısı ve bu cennete karşı evrensel bir özlemin kalıntısı bulunmaktadır Bebeklikte en çaresiz ve bağımlı bir dönemde yaşanılmış ve sonradan yitirilmiş olan bu cenneti yeniden bulma gereksinimi, Erikson’a göre, bir tanrıya inançta simgeleşmektedir ve dinlerin temelini oluşturmaktadır

2)ÖZERKLİK YA DA UTANÇ VE KARARSIZLIK (Anal kas dönemi): Freud’un anal döneminin karşılığı olan bu dönem ikinci ve üçüncü yılları kapsar Birinci yaşın sonuna doğru çocuğun kas ve hareket dizgesi hızla gelişir Ayağa kalkmak ve yürüyebilmek, çocuğun anne kucağından çevreye doğru uzanması; yatay ve bağımlı var oluştan, dikey ve hareketli, özerk varoluşa geçişin ilk adımlarıdır Hareket dizgesinin gelişmesi yanı sıra, çocukta işeme ve dışkılama işlevlerini gören büzgeç kaslar olgunlaşmaktadır Büzgeç kaslarının olgunlaşması işeme ve dışkılamanın artık isteğe bağlı olarak yapılması demektir Yani çocuk isterse tutabilir, isterse bırakabilir Böylece birbirine karşıt iki istek, iki eğilim ortaya çıkar Çocuk, birbirine karşıt iki eğilim arasında bir seçim yapabilme durumuna girmiştir Bu durum, insanoğlu için yepyeni bir yetinin gelişmesi demektir; istemek ya da istememek, yapmak ya da yapmamak İşte özerklik duygusu birbirine karşıt istek ve eğilimler arasında bir seçim yapabilme gücüdür

İşeme ve dışkılamayı isteyince tutabilme ya da bırakabilme, giderek toplumsal anlam taşıyan bir çok davranış örüntülerine de geçer, ve genelleşir Ve çocuk, iki tür toplumsal işlev-örüntü ile denemeler yapar: tutmak, bırakmak İlk toplumsal işlev-örüntü almak, almayı bilmektir Bu evrede ise birbirinin karşıtı iki davranış örüntüsünün geliştiğini ve ilişkilere yansıdığını görüyoruz: İnsanları, eşyayı, parayı, alışkanlıkları, sevgiyi vb tutmak, bunlara tutunmak ya da bunları bırakmak, bırakabilmek Tutmak ve bırakmanın toplumsal uyum için bir çok olumlu yönleri yanı sıra, olumsuz yönleri de gelişebilir Örneğin tutunmak, kin, yıkıcılık ve saldırganlıkla yüklü, kısıtlayıcı bastırıcı bir tutuculuk eğilimi ile belirgin olabilir Bırakmak da kırıcı, yok edici eğilimleri kolayca ortaya sermek ya da rahat bir bırakıcılık ve boş verme biçiminde belirebilir

Çocukta bu evrede birbirine karşıt eş-anlı iki eğilim arasında bir seçim yapabilme yetisi gelişmektedir İşte bu evrede, dışarıdan yapılacak denetim ve öğretiler, çocuğun seçim yapabilme yetisini aşırı uçlara götürmeyecek biçimde güven verici olmalıdır Yoksa yapılan seçim inatçı bir tutmaya ya da istenilmeyen yer ve zamanda öfkeyle bırakmaya yol açabilir Örneğin çocuk kakasını inatla tutabilir, ya da bunları öfkeyle fırlatırcasına bırakabilir Bu evrede ana-babanın kesin ve tutarlı davranışları çocuğun seçim yapma yetisini, özerkliğini zedelememelidir Çocuk içinde bulunduğu toplumun beklentilerine göre bir şeyleri yapmayı, örneğin kakasını, çişini uygun zaman ve yerde bırakmak üzere tutmayı öğrenirken, ağır utandırmalar ve cezalarla karşılaşırsa utanç ve kuşkuculuk duyguları yerleşir Böylece bu duyguların etkisi ile “seçim” yapabilme ve “istenç” (irade) yetilerinin gelişmesi kösteklenebilir Bu devredeki tehlike utanç ve kuşkuculuk duygularının aşırı gelişmesidir

“Utanç duygusu, uygar dünyada, daha çocukluğun erken dönemlerinde suçluluk duygusu ile karışmaktadır Bu nedenle de yeterince incelenmemiştir Utanç duygusu kişide göze görünmemek; bakıldığında yüzünü örtmek; yerin dibine geçmeyi istemek biçiminde algılanır Utanç duyan kişide aslında kendine yönelik bir öfke vardır Kuşku ise utancın kardeşidir Utanç kişinin ortalıkta görünebileceği; kuşku ise kişinin bir önü, bir özellikle arkası olduğu bilincine bağlıdır Çocuk kendi arkasını göremez; fakat bu arka başkalarınca denetlenmek istenmektedir Çocuğun arkası karanlık bir bölgedir ve bu bölge başkalarınca istila edilerek, denetlenerek Özerklik duygusunun gelişmesi engellenebilir Böyle bir durumda utanç ve kuşkuculuk kaçınılmaz olur Tuvalet eğitimi sırasında, çocuğun kıçının sürekli denetlenmesi onda başkaları tarafından denetlenen “arkası” olduğu bilincini pekiştirir Bu da yetişkin yaştaki saplantı (obsession) kuşkuculuğuna ya da paranoid korkulara yatak hazırlayabilir

Bu evrede, çocuk birbirine karşıt duygu ve eğilimler üzerinde giderek bir denge kurmayı seçim yapabilmeyi ve irade yetisini geliştirir Özetle; özerklik duygusu bireyin yalnızca ayrımlaşmış bir varlık olduğunu algılaması değildir Aynı zaman da karşıt dürtü ve eğilimler arasında bir seçim yapabilmesi, benlik saygısını yitirmeden, utanç ve kuşkuya kapılmadan kendi kendisini denetleyebilmesidir Erikson, tanrıya inancın kaynağında temel güven duygusunun bulunduğunu ileri sürmüştür Toplum içinde “yasa ve düzen” ilkesini de özerklik ve istenç duygusuna bağlamıştır

3)GİRİŞİM YA DA SUÇLULUK (cinsel devinsel dönem):Freud’un fallik döneminin karşılığı olan bu dönem beşinci yıl sonuna kadar sürer Çocuk 3-4 yaşlarında beden ve kişilik bakımından hızla büyümektedir Artık sanki bir yetişkin gibi daha sevecen ve rahat; düşüncesinde daha parlak; hareketlerinde daha canlı ve etkindir Bu dönemde çocuğun motor gelişmesi hızla olgunlaşırken, cinsel organlara yönelik ilgileri de artmıştır

Erkek çocuğun davranışlarında girici atılgan davranış özellikleri ağırlık kazanır Kızda ise ele geçirme yada çekici oluş gibi davranış biçimleri gelişir Çocuğun motor ve zihinsel güçlerinin artışına bağlı olarak, eylem alanı, istek ve emelleri de genişlemektedir Bu evrede çocuk, düşüncede ve eylemde cinsel konulara, bilinmeyen şeyleri öğrenmeye, çevresinin çapını genişletmeye yönelmiştir Cinsel ayrılıkları tanıması, bu ayrılıklarla ilgili bilmediği bir çok şeyleri de öğrenmek isteğini kamçılar Artık anne, yalnızca çocukta bakım veren en yakın kişi değil, aynı zaman-da karşı cinsten anlamı olan bir kişidir Bu evre, Oedipus çatışmasının, iğdişlik korkusunun ve yasak-sevi (insest) kuralının algılandığı, kavranıldığı dönemdir Bu evrede çocuk cinselliğinin artık yeni bir boyut kazanması, yani eşeysel anlam taşıması ile çocuk özel bir kritik dönem geçirmektedir Bu dönemin üstesinden gelmek için çocukluk cinselliği artık bırakılmalı; yavaş yavaş ana ya da baba olma sürecine girilmelidir Ana ile ya da baba ile özdeşim yaparak çocuk benliği gelişir, üst benlik oluşmaya başlar Çocuk, içinde bulunduğu toplumun rollerine, işlevlerine kurallarına göre davranmaya; o toplum için geçerli araç gereci, silahı kullanmaya ve kendisinden küçük çocuklara bakım vermeye yönelir

İşte çocuğun psikososyal gelişiminin bu evresinde, cinsel konulara dalması, bitmek bilmez bir öğrenme merakının ortaya çıkması, anne yada babanın yerine geçmeye özenmesi ve bu doğrultuda emeller beslemesi girişim duygusunun öncüleridir Girişim her eylemin zorunlu bir parçasıdır İnsanoğlunun her öğrenmesinde, her eyleminde en önemli başlatıcı öğedir Bu evrede, oluşan temel toplumsal işlev-örüntü “becermedir” İngilizce de “making” çok yerinde ve güçlü bulan Erikson, bu sözcükte saldırma ve elde etmenin sağladığı bir doyumun olduğunu yazar “Girişim ve becerebilme” bu iki yalın sözcük, yaşamda verilen tüm savaşımları, çabaları, başarıları tanımlayabilir En küçük işi becermede, en karmaşık bilimsel ya da sanatsal çalışmada, en yoğun sevişme ve cinsel birleşmede bu iki sözcüğün taşıdığı anlamlar yatar Bu nedenlerle, bu evrede yaşanılan psikososyal bunalımın, çocuğu ağır suçluluk duygularına sürüklememesi gerekir Çocuksu eylemleri, atılmaları, soru sormaları ve cinsel ilgileri yüzünden sık sık korkutulan, ceza gören çocukta giderek ağır suçluluk duyguları doğuran bir üst benlik oluşur Bu üst benlik kimi kişilerde ilkel acımasız ve çok katı olabilir Böyle bir üst benliği olan çocuk aşırı ürkek, uysal ve girişim duygusundan yoksun büyüyebilir Bireyin girişim ve becerme gücü ceza korkusu ve suçluluk duygusu ile kısıtlanır Çocukluktaki anne-baba ya da çevre korkutmaları ve cezaları artık bireyin üst benliğince yürütülmektedir Bu tür girişim kısıtlanışı ve suçluluk duyguları kişinin edilgen, ürkek ve bağımlı kalmasına yol açar Kimi zamanda histerik kısıtlanma belirtilerine, cinsel güçsüzlük ve yetersizlik duygularına neden olabilir

Özetle:Çocukluğun 3-6 yaşlarında gelişen olumlu benlik öğesi girişim duygusudur Girişim duygusu özerk ve özgür düşünmek, geleceğe yönelik erekler beslemek ve eyleme geçmek için rahatlık ve güç sağlar Bu dönemin tehlikesi aşırı suçluluk duygusunun gelişmesidir

4) BECERİ YA DA AŞAĞILIK DUYGUSU (Gizil dönem):Freud’un gizil döneminin karşılığı olan bu dönem ilkokul çağını kapsar ve 6-11 yaşları arasındaki dönemdir Çocuk ruhsal dünyası ile, artık gerçek yaşama geçmeye hazır gibidir Fakat önce, ister tarlada ya da ormanda, ister sınıfta olsun, bir okul yaşamından geçmesi gerekir Büyüyerek gerçek bir anne ya da baba olacaksa, eski çocukluk ereklerini unutup, içinde yaşadığı toplumun gereklerine göre bir şeyler yapmayı öğrenmesi zorunludur O toplumda geçerli öğrenme alanı ne ise, o alanda çalışması ve üretici olabilmesi için gerekli hünerleri kazanmalıdır Klasik psikanalitik deyimle bu gizillik döneminde çocuk çabucak ana-baba olma ereklerini bırakır, unutur; daha doğrusu bu erekleri olumlu eylemler doğrultusunda yüceleştirir Ana-baba olabilmek için önce üretici bir çalışma ve yapıcılık ile kendine bir yer kazanması gereğini öğrenir Artık kendi ailesinin koruyucu yatağında değil, toplumun sağladığı öğrenme ve çalışma alanında kendini göstermek zorundadır Okul çocuğunun benlik sınırları içine artık araç gereçler girer Bu araç -gereçleri kullanabilmek için beceriler geliştirir Bu dönemde, bütün toplumlarda çocuklar, düzenli ve tutarlı eğitim-öğretim görürler Bunun yalnız okuma-yazma biçiminde olması gerekmez İlkel topluluklarda ana-babadan ve büyük çocuklardan öğrenilen bir çok beceriler vardır Böylelikle, büyüklerin dünyasına egemen olan araç-gereci silahı kullanmayı öğrenerek, o toplum teknolojisinin temelleri çocuk benliğine yerleşir

Bu dönemde çocuğun karşılaşabileceği tehlike yetersizlik ve aşağılık duygusudur Eğer araç-gereç ve öğrenim dünyasına uyum yapmaz ve umudunu yitirirse, onları benimsemeyebilir Bunun sonucunda aile içi bağımlılığa dönebilir Yani çocuk, birçok araç ve gerecin kullanıldığı dünyada kendi araç-gereç takımının (el, kol, ayak, cinsel organların gücüne güvenme, bunlarla ilgili becerebilme yetileri,zihinsel becerileri) zayıflığına ve yetersizliğine inanır İşte böyle bir durumda çocuğun bağımlı,çekingen ve yetersiz olmaması için toplumun teknolojisi içinde geçerli olan rollerin çocuk için bir anlam taşıması sağlanmalıdır Toplumda uygun ve gerekli görülen araçların kullanılması ve bunlara uygun beceriler öğretilirken çocuk zihninde bunların anlam kazanmalarına da dikkat edilmelidir Örneğin avcı bir toplumda yetişkin erkek olabilmek için o topluma özgü av araçlarının büyük anlamı vardır Ne yazık ki okuma yazmaya ağırlık veren çağdaş toplumların bir çoğunda okutulan şeylerin anlamı ve yararlılığı kuşkuludur

Bu dönemde bir başka önemli tehlikede çocuğun öğretilenleri olduğu gibi alması; bunların dışına çıkamaması ve sonunda öğrendiği teknolojinin kurbanı olmasıdır Böylece çocuk benliği daralır, özerk ve girişimci benlik gelişmesi kısıtlanır

5)EGO KİMLİĞİ YA DA ROL KARGAŞASI (Erinlik ve erginlik dönemi):Toplumun araç-gereç ve beceriler dünyası ile iyi bir ilişkinin kurulması ve ergenlik çağının gelmesi ile çocukluk dönemi sona erer Gençlik çağı başlar Ergenlik ve delikanlılık yaşlarında bedenin ve eşeysel organların hızlı bir gelişimi olur İçsel coşkular ve önemli gelişimsel sorunlarla karşılaşan delikanlı erkek ve kız kendisine eskiden aşılanmış roller ve hünerlerle, bundan böyle yükleneceği rolleri ve sorumlulukları karşılaştırır Kimlik duygusunun kazanılması sürecinde çocuklukta yaşanmış olan kavgalar çatışmalar yeni baştan yaşanır (Bağımlılık-bağımsızlık, güven-güvensizlik, oedipal eğilimlerin canlanması ile ilgili çatışmalar…) Bu dönemde delikanlı kendine göre ne olduğu ne olacağı ile, başkalarına göre kendisinin ne olduğu sorularına yanıt arar

Bu evrede benlik kimliğinin (ego identity) oluşması, çocukluk çağında yapılmış olan özdeşimlerin toplamından öte bir şeydir Ergenlik ve delikanlılık çağının dürtüsel çalkantıları içinde bütün eski özdeşimler sarsılır; yeniden değerlendirilir Eski özdeşimler delikanlının yeni değerlerine ve rollerine uygun nitelik kazandırılarak benimsenir Böylece yenileştirilen özdeşimler le eski özdeşimler arasında bağlar kurulur

İşte kimlik duygusu benliğin bu bütünleştirme yetisinin artan biçimlerde yaşanması, kişiliğe yerleşmesidir Temel güvenle ilgili bölümde çocukluk çağında kazanılmış olan içsel aynılık ve süreklilik duygusu- anlamı belirtilmişti Bu evrede delikanlı, başkalarınca da nasıl tanındığına değerlendirildiğine büyük önem verir Kendi bireysel benliğinde yerleşmiş olan süreklilik ve aynılık duygusu(sense of sameness) toplumsal yönden de kazanılır İşte, Erikson’un kimlik duygusu (sense of identity) diye belirlediği duygu, eskiden çekirdek durumda var olan kimlik duygusu ile, bu dönemde gelişen ve toplumsal anlam yüklenen kimlik duygusunun bütünleşmesi ve buna bağlı olan güven duygusudur Bir başka deyimle, ben neyim, ben kimim soruları karşısında delikanlının fazla kuşkuya ve bocalamaya kapılmadan kendi kimliğini tanımlayabilme ve kabullenme durumuna gelmesidir

Kimlik duygusunun cinsel, toplumsal ve mesleksel öğeleri vardır Delikanlılık, belli bir eşeylik yapısına bağlı tamlık, yeterlik ve güçlülük duygusunun yerleştiği dönemdir Gencin cinsel yapısı ve yeterliği konusunda önce bir takım soruları ve kuşkuları olabilir Kendi cinsel yapısını, yeterlik ve gücünü, düşüncede yada eylemde, başkaları ile karşılaştırır Bu konuda başkalarınca da nasıl görüldüğünü merak eder Kendini sınar, yarışmaya kalkar Zamanla,sağlıklı gencin bu tür sınamaları, yarışmaları, kuşkuları yatışır Kendi cinsel yapısının ve yeterliğinin gerçekçi kabullenişi ile cinsel kimlik duygusu olgunlaşır

Toplumsal yönden kimlik duygusu, delikanlının kendi grubu ve toplumu içinde rollerini, yerini, değerini tanıması, tanıtmasıdır Bu konuda da soruları kuşkuları olur Kendisine toplum içinde bir yer arayan delikanlı, geçici bir süre de olsa, belli gruplarla ya da kahramanlaştırdığı kişilerle aşırı özdeşim yapar Bir süre için sanki kendi kimliğini yitirir, bir başkası olur Delikanlı kız ve erkekler kendi kümeleşmeleri içinde çok tutucu ve acımasız olabilir Kendilerine benzemeyenleri dışarıda tutarlar Kendi gruplarını, ülkelerini ve düşmanlarını katı kalıplar içinde görerek bir dayanışma sağlarlar Bir yandan da arkadaşlarının içten bağlılığını, sadakatını denerler; gerçek dostluğu ararlar Bu evrede görülen “aşık olma” yalnızca cinsel bir konu değildir Delikanlı aşkı, büyük oranda, gencin kendi benlik imgesini bir başkasına yansıtması; onun tarafından nasıl görüldüğünü, nasıl değerlendirildiğini anlamak ve bu yolla kendi kimliğine tanım bulmak çabasıdır İşte bunun için delikanlılık aşkında cinsellikten çok konuşma egemendir

Kimlik duygusunun gelişmesinde mesleksel uğraşıya yönelmek ve bir meslek kazanmak için eğitim ve hazırlıklara girmek büyük önem taşır Hemen her toplumda kimlik ve meslek iç içedir Bu nedenle, mesleksel kimliğin kazanılabilmesi için sağlanan eğitim ve iş olanakları ile ilgili sorunlar delikanlı bocalamasının en belirgin yanını oluşturur Rolleri ve meslek uğraşları iyi belirlenmemiş, olanakların kısıtlı olduğu toplumlarda gencin uzun süre bocalaması kaçınılmazdır

Görülüyor ki kimlik duygusu, bireyin kendisinin (tüm bedensel ve ruhsal yapısı; geçmiş, şimdi, gelecekle ilgili öz yaşantıları, tasarımları ve ülküleri ile birlikte) bilinçli ve bilinç dışı kabullenişi olduğu gibi, cinsel, toplumsal ve mesleksel yönlerden somut gelişimlerin de tamamlanmasını gerektirmektedir

Delikanlılık, çocukluk ve yetişkinlik arasında bir geçiş, bir askıya alma (moratorium) dönemidir Çocuklukta öğrenilen ahlak değerleri ile yetişkin yaşamdaki değerlerin karşılaştırıldığı çağdır Kişinin toplumsal yerini, mesleksel konumunu ve cinsel kimliğini tanımaya, yerine oturtmaya çalıştığı bir dönemdir İşte, bu çabaya ”kimlik bunalımı” (identity crisis) denir Kimlik bunalımı ile kimlik kargaşasını (identity confusion) birbirinden ayırmak gerekir Kimlik bunalımı her delikanlının kendi kimlik duygusunu kazanabilmesi için bilinçli ya da bilinçdışı olarak verdiği bir savaşımdır Bu savaşım kiminde daha sessiz, kiminde daha dalgalı ve fırtınalı geçebilir Ana-baba ve toplumla değişik derecelerde sürtüşmeler, ters düşmeler olabilir Bu bunalım coşkulu bir ırmağın yatağını bulması gibidir Bu süre içinde ana-babadan bağımsızlaşma, toplumsal değerleri, ülküleri yeni baştan tartma ve kendine bir yol bulma çabası egemendir Öyleyse, kimlik bunalımı (identity crisis) her gencin değişik yoğunlukta yaşadığı doğal bir süreçtir Kimlik kargaşası (identity confusion) ise bu bunalımın ağırlaşması; geçici de olsa uyumun oldukça ağır biçimde bozulmasıdır Böyle bir durumda bocalayan genç, aşırı uçlara sapabilir; ağır cinsel kuşkulara, yetersizlik duygularına kapılabilir; bunaltıya, panik durumlarına girebilir Ana - babaya, topluma karşı gelebilir Zaman zaman ters kimlik (negative identity) belirtileri gösterebilir Yani ana-babanın, hatta kendisinin beklentilerine ters düşen davranışları deneyebilir Kimlik kargaşası ruhsal çökkünlük, aşırı taşkınlık, antisosyal davranışlar, hatta şizofreniye benzer belirtilerle ortaya çıkabilir Uygun ortamda danışma ve tedavi ile bu fırtına yatışır Kimi gençlerde de bir ters kimlik (negative identity) yerleşebilir Kimilerinde de bu bocalamanın yıllarca sürdüğü görülür

6)YAKIN İLİŞKİLER YA DA SOYUTLANMA (Genç Yetişkinlik Dönemi ):Delikanlılık döneminden sonra genç yetişkinlik çağı başlar Delikanlılık döneminde en önemli kimliğin araştırılması, kimlik duygusunun yerleşmesidir Bundan sonraki dönemde, yani genç yetişkinlik çağında, artık birey kendi kimliğini bir başkasının yada başkalarının kimliği ile birleştirebilmeye hazırlar Bu yakın ilişkiler kurma evresidir Kuşkusuz eski dönemlerde de candan dostluklar, yakınlaşmalar olmuştur Gençlik çağında başlayan yakınlaşmanın ise değişik bir boyutu vardır Burada yakınlaşma, yakın ilişki kurma derken, bireyin somut birleşmelere, eşleşmelere kendini bırakabilmesi; bu yakın ilişkilerde özveride bulunabilmesi ve ödünler verebilmesi anlaşılmaktadır Bir başka deyimle, kendi kimliğini bir başkasınınki ile birleştirirken kimliğini yitirme kaygısı yoktur Örneğin bir sevgi ilişkisinde cinsel birleşmede, yakın arkadaş ilişkisinde, savaştaki dostluklarda bireyin kimliği bir başkası ile sanki birleşmiştir Fakat o kişide, kendi benliğinin bir parçasını yitiriyormuş ya da kimliği tümden yok oluyormuş gibi kaygılar bulunmaz Bulunursa o kişinin delikanlılık çağındaki kimlik bocalamasından henüz çıkmadığı, kimliğini bulamadığı anlaşılır Kimliğin yitirileceği ya da yok olabileceği kaygısı ile kişi yakın ilişkiler kurmaktan kaçınabilir, ya da bunu başaramayabilir buda derin bir yalnızlık duygusuna (sense of isolation) ve kendi kendine kalmaya neden olabilir Bu evredeki tehlike yakın ilişkiler kurabilmenin karşıtı olan yalnızlık (isolation) duygusudur Böyle bir kişi yakın ilişkiler kurmaktan kaçınabilir ya da ilişkiler kurmaya çalışırken önemli kişilik sorunları gösterebilir

Bir sağaltım aracı olarak psikanalizin kimi kişilere göre en başta gelen amacı her zaman düzenle işleyen ve doruk-doyuma (orgasm) ulaştıran cinsel uyumu sağlayabilmektir Nitekim, Freud’a sağlıklı insanın tanımı sorulduğunda kısa ve yalın iki sözcükle yanıt verdiği söylenir: ” Sevmek ve çalışmak ” (lieben und arbeiten) Bu iki sözcük üzerinde düşündükçe anlamı derinleşmekte, genişlemektedir Sevmek deyince sevişmekten insanları sevmeye; yalın iş yapmaktan, çok karmaşık yapıcı-yaratıcı, üretici uğraşılara kadar geniş ilişki ve eylemlerin kapsandığı anlaşılmaktadır Psikanaliz kuramı insanlık için iyi cinsel uyumu bir ülkü olarak ortaya atmışsa da bunun nasıl bir uyum olduğunu açıkça tanımlamıştır Erikson, kalıcı toplumsal anlamı olabilecek eşeysel uyum (genitality) “ütopyasında” şu öğelerin bulunması gerektiğini belirtir :

1 Karşı cinsten

2 Sevilen bir eş ile

3 Karşılıklı doruk-doyuma ulaşılabilmesi

4 Karşılıklı güven duygusunun paylaşılabilmesi

5 a) İş

b) Üreme

c)Eğlence alanlarında birlikte bir düzen kurulabilmesi

6Yeni yetişecek kuşaklara yeterli gelişme olanaklarının birlikte sağlanabilmesi

7) ÜRETKENLİK YA DA KISIRLIK ( Yetişkinlik Dönemi ): Çocukların ana-babaya bağımlılıkları üzerinde çok söz edilmiştir; yetişkinlerin çocuklara bağımlılığı ise yeterince işlenmemiştir Olgun insan kendisine bir gereksinim duyulmasını bekler Olgun kişinin de kendi çocuklarından, yetişmelerine katkıda bulunduğu yeni kuşaklardan desteğe, rehberliğe ve bakıma ihtiyacı vardır Üretkenlik deyince yeni bir kuşağı oluşturmak ve ona rehberlik etmek anlaşılmaktadır Üretkenlik kavramı üretim yapabilme (productivity) ve yaratıcılık (creativity) anlamlarını da içermektedir

Özetle orta yaşı kapsayan bu evrede, benliğin en önemli işlevi üretme, yaratma ve üretilen, yaratılan şeylere sevgi ile bağlanmadır Burada üretilen, yaratılan şeyin yalnızca çocuklar olması gerekmez Kuşkusuz bir çok kişiler için sanat, bilim alanındaki yapıtlar da üreticiliğin içinde sayılmalıdır Bu evredeki tehlike kısırlık, verimsizlik, durağanlık (stagnation) ve benliğin yoksullaşmasıdır Bir bakıma, orta yaş çökkünlüklerinde böyle bir durağanlık ve benliğin yoksullaşması söz konusudur Bu tür çökkünlüklerde üretilmiş ve yetiştirilmiş olan ürünlerden, örneğin çocuklardan beklentilerin gerçekleştirilmemesi yetersizlik, yoksullaşma, durmuş olma duygusuna yol açabilir İşte bu nedenle, bu evrede olumlu yön üretkenlik, olumsuz yön de durağanlık adını almaktadır

8)EGO BÜTÜNLEŞİMİ YA DA UMUTSUZLUK: Yaşlılık dönemini kapsayan bu evrede, daha önceki evrede kazanılmış benlik özelliklerinin artık iyice olgunlaşması ve birbirleri ile bütünleştirilmesi benliğin en önemli görevidir Benlik bütünlüğünün (ego integrity) kapsayıcı bir tanımını yapmak güçtür Bu benliğin kendi içinde bir düzen ve anlamın bulunmasıdır Bu benliğin yalnız kendisini değil, tüm insan benliğini özseverliğin ötesinde bir sevişidir Benlik bütünlüğü, olumlu olumsuz, acı tatlı yönleri ile bir bütün yaşamın olduğu gibi kabul edişidir Bu bir bakıma geçmişteki yaşantıların tümüyle kendisine ait olduğunun kabullenişi; geleceğin korku ve endişe ile karşılanmamasıdır Yaşanmış olan geçmişin yeni baştan başka türlü yaşanabilmesi için pişmanlıklarla dolu bir özlem yoktur Geleceğin ne olacağı bellidir ve benlik bütünlüğüne ulaşmış kişi sonucu kesin belli olan gelecekten, yani ölümden ürkmez Benlik bütünlüğü duygusundan yoksun oluşun belirtisi geçmiş günlerin iyi yaşanmamış olduğu duygusu, yeni baştan yaşama özlemi ve ölüm korkusudur Ölüm korkusunda bireyin kendine özgü tek ve bütün bir yaşamı oluşunun kabul edilemeyişi vardır Bu çağın tehlikesi umut yitimi (despair) ve ölüm korkusudur Umutsuzluk, vaktin artık çok az kalmış olmasına ilişkin bir duygudur Vakit artık bitmek üzeredir, yolun sonuna gelinmiştir ve yeni baştan yaşamaya olanak yoktur Bu nedenle de ölüm korkunç bir son demektir Kimi yaşlılar böyle bir umutsuzluk ve ölümden korkma duygusuna kapılabilir Ama çoğu yaşlı insan-da ölümü huzurlu bir ağırbaşlılıkla yaşamın doğal bir parçası olarak görür ve korkmaz Bu yaşlılarda daha önceki evreler oldukça sağlıklı geçirilmiştir Yeni baştan yaşayabilseydim tutkusu yoktur Yaşlılığı da ona bir huzur sağlamaktadır Ürettiklerinden hoşnuttur, huzurludur Gençleri kıskanmaz ve horlamaz; onlara sevgi ve saygı duyar İşte böyle bir ruhsal durumu yaşayabilen kişide benlik bütünlüğünün var olduğunu düşünebiliriz Yaşlılık çağındaki “benlik bütünlüğü” duygusu ile bebeklik çağındaki “güven duygusu” hem birbirine çok bağlı, hem de benzemektedir “yaşlılarda ölümden kokmamağa yetecek derecede benlik bütünlüğü olursa, çocuklarda yaşamdan korkmayacaklardır