Ayırıcılar

Yüksek gerilimde kullanılan primer teçhizatın ana kalemlerinden olan ayırıcılar sistemin gerilimden izole edilmesi için kullanılır Ayırıcıların akım kesme özellikleri yoktur Akım altında açılmazlar ve kapatılamazlar

Ayırıcıların kesicilerin akım yolu üzerinde bulunur Kesiciden önce ve sonra yer alırlar Kesicinin bakım ve onarımı gerektiği zaman kesici açıldıktan sonra ayırıcılar açılır Sistem tekrar enerjilenmek istendiği zaman önce ayırıcılar kapatılır Sonra kesici kapatılarak sisteme enerji verilir

Ayırıcı kesinlikle yük altında acılmamalıdır Herhangi bir nedenle yük altında ayırıcı açılırsa, meydana gelecek ark ayırıcıyı tahrip ettiği için çevresine ve ayırıcıyı açana zarar verir Manevralarda bu hususa dikkat etmelidir Bugün sistemimizde çeşitli tip ayırıcılar orta ve yüksek gerilimde kullanılmaktadır

Gördükleri Görevlere Göre Sınıflandırma

a)Hat ayırıcıları: EİH çıkışlarında kullanılır

b)Bara ayırıcısı: Kesici ile bara arasında kullanılır

c)Toprak ayırıcı: Gerilimden tecrit edilmiş devrelerin toprak tertibatını sağlar Ait olduğu kesici ve ayırıcının açılmasından sonra kapanabilir Mekaniki ve Elektriki kilitleme ile bu sağlanır

Kullanıldıkları Yere Göre Sınıflandırma

a) Dahili ayırıcılar

b) Harici ayırıcılar

Kumanda Şekillerine Göre Sınıflandırma

a) Istanka ile kumanda edilen ayırıcılar

b) Mekaniki kumandalı ayırıcılar

c) Elektriki kumandalı ayırıcılar

d) Havalı kumandalı ayırıcılar

Ayırıcı Seçimi

Ayırıcı seçiminde şu hususların dikkate alınması gerekir

1- İşletme gerilimi

2- Maksimum işletme gerilimi

3- İzalasyon gerilimi

4- Nominal akımı

5- Kısa devra akımı

Ayırıcılar ayrıca çalışma şekillerine göre sınıflandırılırlar

Bıçaklı Ayırıcılar

Bıçaklı ayırıcıların hareketli üç kontağı aynı zamanda açılır ve kapatılır Bina içinde veya bina dışında kumanda düzeni emniyet mesafesi dışında açma ve kapama yaptırılır

Ayırıcıların madeni olan kısımları topraklanır Bıçaklı ayırıcılarda, hat ayırıcısı ile toprak bıçağı arasında kilitleme tertibatı vardır

Ayırıcılar aşağıdaki bölümlerden meydana gelir

- Şase

- Mesnet izalatörleri

- Bıçak şeklinde hareketli kontaklar

- Sabit kontaklar

- Hareketli kontakları açıp kapatmaya yarayan mekanik düzen

- Kilit tertibatı

- Bıçaklı ayırıcılar yapı itabariyle üçe ayrılır

Dahili Bıçaklı Ayırıcılar

Dahili tip ayırıcılar bina içerisinde kullanılacakları yerlere göre duvar veya saç hücreler üzerine monte edilir Ayrıca mekanik kumanda kolu hücre dışında yapılır Hücrelerde enerjili kısımlar tel fensle emniyet altına alınır

Harici Bıçaklı Ayırıcılar

Harici ayırıcılar açık hava şartlarında çalışacağı göz önüne alınarak imal edeilir Kumanda mekanizması, ayakta duran bir insanın rahatça açıp kapayacağı şekilde monte edilir

Toprak Bıçağı

Toprak bıçağı bina içinde ve bina dışında kullanılabilir EİH nın girişi ve çıkışlarında kullanılır Bakım veya onarım için hattın enerjisi kesildiği zaman toprak bıçağı kapatılır

Hat emniyete alınmış olur Ayırıcılar özel mesnetler, direk üzerinde veye bina içinde hat çıkışlarına monte edilir

Sigortalı Ayırıcı

Sigortalı ayırıcılar bina içinde veya bina dışında 36kVta kadar kullanılır Sistemde meydana gelen arızaların diğer müşteriye yansımaması ve teçhizatı koruma amacı ile branşman dağıtım hatları ile çok küçük enerji çeken müşteri çıkışlarında kullanılır

Döner İzolatörlü Ayırıcılar

Döner izolatörlü ayırıcılar yüksek ve çok yüksek gerilimli trafo merkezlerinde kullanılırlar Kullanma gerilimleri 60, 154, 220, 380, ve 800kVdur

Bu ayırıcılar ekseriyetle harici tiptir Ancak son yıllarda bina içine tesis edilen yüksek gerilim trafo merkezlerinde kullanılmaktadır

Hareketli kontakları taşıyan ve hareket ettiren izolatör mekaniki bir tertibatla kendi ekseni etrafında ve ayırıcı cinsina göre belli açılar dahilinde döndürülür

Ayırıcıların mekaniki düzeni el ile çalıştırılmasının yanında yakından veya uzaktan kumanda ile elektrik motoru, basınçlı hava ve hidrolik olarak da çalıştırılabilir

Ayırıcılar yük altında açılıp kapamamasına rağmen ayırıcıların açılıp kapamalarda kontaklar arasında arklar meydana gelebilir Bu arkın önlenmesi için ark boynuzları ve korona halkaları kullanılır

Döner izolatörülü ayırıcılar iki ana grupta toplanır

1- Tek döner izolatörlü ayırıcılar

2- Çift döner izolatörlü ayırıcılar

Tek Döner İzolatörlü Ayırıcılar

Ayırıcının bir izolatörü kendi ekseni etrafında döndürülmesini sağlayacak şekilde yapılmıştır Döner izolatörlerin durumuna göre iki çeşittir

a) Döner İzolatörlü Ortada Olan Ayırıcılar

b) Döner izolatörlü kenardan olan ayırıcılar

2772- Döner İzolatörlü Ortadan Olan Ayırıcılar

Döner izolatörlü ortadan olan ayırıcılar daha ziyate 66, 154, 220kVluk trafo merkezlerinde kullanılırlar

Bu tip ayırıcılarda ortada döner izolatör üzerinde sabit bir erkek kontak bulunur Döner izolatör kendi etrafında 90 derecelik açı ile mekenik düzen vasıtası ile döndürülecek kenarda bulunan sabit izolatör dişi kontaklarına kenetlenerek ayırıcı kapanmış olur

Çift Döner İzolatörlü Ayırıcılar

Çift döner izolatörlü ayırıcılarda ayırıcının her iki izolatörü 90derece kendi ekseni etrafında mekaniki bir düzenle dönerek ayırıcının kapanmasını açılmasını sağlar Bu tip ayırıcılar kış mevsiminin çok sert geçtiği yerlerde kontakları kaplayan buzun kolay kırılarak açılmasını temin eder

Ayırıcılarda elle mekaniki kumanda verildiği gibi yakından veya uzaktan elektriki motor ilede açma ve kapama kumandaları verilebilir Elektriki ve mekaniki kilitleme tertibatı daha önce izah edildiği gibidir

Yatay Kapamalı Ayırıcı

Bu tip ayırıcıda döner izolatörün üzerinden hareketli kontağı yekpare olup döner izolatör kendi ekseni terafında 90derece dönmek sureti ile ayırıcıya açma ve kapama kumandası verilir

Ayırıcı toprak bıçaklı yapıldığı takdirde tıopraklama bıçağının ana kontak ile mekaniki kilitleme tertibatı vardır

Bu tip ayırıcılar diğerlerine göre daha çok malzeme ve işçilik gerektirmektedir

Bu tip ayırıcı tpprak bıçaklı yapıldığı takdirde topraklama bıçağının ana kontakları ile mekaniki kilitleme tertibatının olması gerekirayırıcı ana kontakları kapalı iken toprak bıçağı kapatılamaz Mekaniki kilitleme tertibatına ilaveten birde elektriki kilit tertibatı bulunur Kesici kapalı iken ayırıcının açılmamasını temin eder Ancak kesici açık iken ayırıcı açılabilir veya kapatılabilir

Döner İzolatörü Kenarda Olan Ayırıcılar

Bu çeşit ayırıcılar 110kVdan 800kVa kadar yapılmaktadır Ülkemizde 154kVluk trafo merkezlerinde yeni kullanılmaya başlanmıştır 220ve 380kVluk trafo merkezlerindede kullanılmaktadır

Mafsalsız Düşey Kapamalı Ayırıcı

Diner izolatörlü kenarda olan ayırıcının hareketli kontağı yekpare olup, ayırıcı açıkken yere dik durumdadır Ayırıcı yakından ve uzaktan kumanda edilir

Pantoğraf Ayırıcı

Pantoğraf ayırıcılar hareketli kontağın ve bu kontağın çalışma düzenine göre muhtelif şekilleri vardır Pantoğraf ayırıcılarda ayırıcının açılıp kapanmasını sağlayan döner izolatörler kenardadır Hareket düzeni yakından elle mekaniki olarak çalıştırıldığı gibi hareket düzeni motor ile yakından ve uzaktan çalıştırılabilir

Hareketli Kontağı Yatay Çalışan Pantoğraf Ayırıcı

Ayırıcını hareketli kontağı bir mesnet üzerinde ve hareketli mekanizma mesnedi ve kumanda mekanizması ile karşısında sabit kontağı taşıyan mesnet izolatöründen ibarettir Ayırıcıya yakından elle kumanda verildiği gibi yakından ve uzaktan da elektriki kumanda ile açma ve kapama yapılabilir

Hareketli Kontağı Düşey Çalışan Pantoğraf Ayırıcı

Bu tip ayırıcılarda sabit (dişi) kontak bara iletkenine bağlıdır Dolayısı ile sabit kontağı taşıyan mesnet izolatörü ve kaidesi yoktur Ayırıcı tek mesnet üzerine monte edilmiştir Ayırıcı ile kumanda mekanizması arasında dikey mekaniki düzen mevcuttur Ayırıcıya yakından elle kumanda verildiği gibi ayırıcıya yakından ve uzaktan elektriki kumandada verilir