Bilimde Benzetmeler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-14-2012

Ortalama bir okuyucu açısından bilimde benzetmeler çok önemlidir

Kapsamlı fen bilgisi olmayan kişiler için matematiksel açıklamalar anlaşılmaz şeylerdir

Birtakım formüller ve bilimsel kavramlarla dolu yazıları okumak vasat bir kişi için olanaksızdır

Bu nedenle birçok yazar konunun anlaşılabilmesi için benzetmelere baş vurur

Örneğin Genel Görecelik Kuramı’ndaki uzay-zaman,bu yolla anlatılır

Gerili halde duran bir yatak çarşafı düşünelim

Üzerine demir bir top koyalım

Bu topun ağırlığı,üzerinde durduğu çarşafı esnetir

Onu biraz çökertir,yani çukurlaştırır

İşte bu durum bir benzetmedir

Böylece uzay-zaman konusunu bu örnek ile karşılaştırma olanağı elde ederiz

Nitekim,Güneş gibi büyük kütleli bir cismin boşluktaki etkisi daha iyi anlaşılır

Demir top çarşafı nasıl çökertiyorsa,Güneş te uzay-zamanı öyle esnetip büker

Demir top çarşafın üzerinde iken bir bilyeyi topa doğru yuvarlayalım

Bilye demir topun çukurlaştırdığı bölgeye yaklaşınca çukura düşer,demir topa yönelir

Kütle çekiminin uzay-zamandaki eğrilmenin bir sonucu olduğu bu örnekle daha iyi anlatılmış olur

Benzetmeler atom konusu anlatılırken de yapılır

Bir milimetreyi bin parçaya bölersek,herbirine bir mikron deriz

Bir tek mikronu bu kez onbin dilime ayıralım

Elde edilecek dilimlerden bir tanesi,bize bir atomun ölçüsünü gösterir

Sayısal ifade ile bir atom,bir milimetrenin on milyonda biridir

Elbette bu parçalara bölmek veya dilimlere ayırmak işi hayalimizde yaptığımız işlemlerdir

Üstelik on milyonda bir ifadesini de zihnimizde canlandırmamız gerekir

Yani bir atomun bir milimetrelik çizgi yanında nasıl gözükeceğini benzetmeyle anlatmalıyız

Bir toplu iğneyi dünyanın en yüksek gökdeleninin dibine bırakın

İğne gökdelenin yanında nasıl görünüyorsa,atom da milimetrenin yanında öyle görünür

Aynı tür benzetmeyi atomun kendisi ile çekirdeği arasında da yapabiliriz

Bir atomun çekirdeği,atomun toplam hacminin milyarda birinin milyonda biridir

Diğer taraftan bu minicik çekirdek,tüm atomun ağırlığının hemen hemen tümünü kapsar

Bir atomu biraz önce bahsettiğim gökdelenin büyüklüğüne dek genişlettiğimizi düşünelim

Bu durumda çekirdek bir aspirin tableti kadardır

Ama bu tek bir tabletin ağırlığı,gökdeleninkinin binlerce mislidir

10-14-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Bilimde Benzetmeler Ortalama bir okuyucu açısından bilimde benzetmeler çok önemlidir Kapsamlı fen bilgisi olmayan kişiler için matematiksel açıklamalar anlaşılmaz şeylerdir Birtakım formüller ve bilimsel kavramlarla dolu yazıları okumak vasat bir kişi için olanaksızdır Bu nedenle birçok yazar konunun anlaşılabilmesi için benzetmelere baş vurur Örneğin Genel Görecelik Kuramı’ndaki uzay-zaman,bu yolla anlatılır Gerili halde duran bir yatak çarşafı düşünelim Üzerine demir bir top koyalım Bu topun ağırlığı,üzerinde durduğu çarşafı esnetir Onu biraz çökertir,yani çukurlaştırır İşte bu durum bir benzetmedir Böylece uzay-zaman konusunu bu örnek ile karşılaştırma olanağı elde ederiz Nitekim,Güneş gibi büyük kütleli bir cismin boşluktaki etkisi daha iyi anlaşılır Demir top çarşafı nasıl çökertiyorsa,Güneş te uzay-zamanı öyle esnetip büker Demir top çarşafın üzerinde iken bir bilyeyi topa doğru yuvarlayalım Bilye demir topun çukurlaştırdığı bölgeye yaklaşınca çukura düşer,demir topa yönelir Kütle çekiminin uzay-zamandaki eğrilmenin bir sonucu olduğu bu örnekle daha iyi anlatılmış olur Benzetmeler atom konusu anlatılırken de yapılır Bir milimetreyi bin parçaya bölersek,herbirine bir mikron deriz Bir tek mikronu bu kez onbin dilime ayıralım Elde edilecek dilimlerden bir tanesi,bize bir atomun ölçüsünü gösterir Sayısal ifade ile bir atom,bir milimetrenin on milyonda biridir Elbette bu parçalara bölmek veya dilimlere ayırmak işi hayalimizde yaptığımız işlemlerdir Üstelik on milyonda bir ifadesini de zihnimizde canlandırmamız gerekir Yani bir atomun bir milimetrelik çizgi yanında nasıl gözükeceğini benzetmeyle anlatmalıyız Bir toplu iğneyi dünyanın en yüksek gökdeleninin dibine bırakın İğne gökdelenin yanında nasıl görünüyorsa,atom da milimetrenin yanında öyle görünür Aynı tür benzetmeyi atomun kendisi ile çekirdeği arasında da yapabiliriz Bir atomun çekirdeği,atomun toplam hacminin milyarda birinin milyonda biridir Diğer taraftan bu minicik çekirdek,tüm atomun ağırlığının hemen hemen tümünü kapsar Bir atomu biraz önce bahsettiğim gökdelenin büyüklüğüne dek genişlettiğimizi düşünelim Bu durumda çekirdek bir aspirin tableti kadardır Ama bu tek bir tabletin ağırlığı,gökdeleninkinin binlerce mislidir