Zambia - Zambia Cumhûriyeti

ZAMBİA

DEVLETİN ADI: Zambia Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Lusaka
NÜFUSU: 8300000
YÜZÖLÇÜMÜ: 752614 km2
RESMİ DİLİ: İngilizce
DİNİ: Putperestlik, Hıristiyanlık, İslâmiyet
PARA BİRİMİ: Kwacha
Güney Afrika’da yer alan bir devlet 8° 12’ ve 18° 03’ güney enlemleri ile 22° ve 33° 42’ doğu boylamları arasında kalır Zambia’nın komşu olduğu ülkeler, kuzeyde Zaire; doğuda Tanzanya, Malami, Mozambik; güneyde Zimbabwe, Namibia, batıda Angola’dır

Târihi

Zambia’nın ilk târihi hakkında pek az şey bilinmektedir Buraya ilk gelen Avrupalılar, 1514’te Portekizliler oldu Fakat ülkede ilk defâ büyük çapta keşif yapan misyoner David Livingstone’dur 1850’de ülaaae gelen Livingstone ölünceye kadar (1873) İngiltere lehine sömürgeleştirme hazırlıkları yaptı

Zambia târihinde diğer önemli bir şahıs olan Cecil John Rohdes 1888’de ülkedeki mahallî şeflerle mâdenler üzerine anlaşmalar imzâladı Bölgeyi keşf ve geliştirme için İngiltere hükümetinin imtiyaz tanıdığı İngiliz Güney Afrika şirketini kurdu İngiliz hükümeti buna ülke üzerinde tam ekonomik ve siyâsî kontrol imkânı tanıdı 1924’e kadar ülaaai gerçekten yöneten bu şirketti 1924’te İngiliz hükûmeti kontrolü üzerine alarak, Kuzey Rodezya himâye devletini kurdu

1953’te Kuzey Rodezya (şimdiki Zambia), Güney Rodezya (şimdikiRodezya) ve Nyasaland (şimdiki Malami) Rodezya ve Nyasaland federasyonunu kurdular Afrikalıların çoğunluğu, yönetim beyazların elinde olduğundan, muhâlefet ettiler 1962’de Nyasaland federasyondan ayrıldı ve 31 Aralık 1963’te federasyon dağıldı

1964 Ocağında Kuzey Rodezya’da iç bağımsızlık tanıyan bir anayasa uyarınca seçimler yapıldı 24 Ekim 1964’te ülke Zambia ismini alarak bağımsızlığını kazandı Bağımsızlığını kazanmasından sonra devlet başkanı olan Kenneth Kaunda 1991’de yapılan başkanlık ve parlamento seçimlerini kaybedinceye kadar bu görevini devam ettirdi 1991’de seçimleri kazanan Frederick Chiluba devlet başkanı oldu

Fizikî Yapı

Zambia topraklarının çoğu hafif dalgalı yüksek bir yayla üzerindedir Yaylanın deniz seviyesinden yüksekliği 915 m ilâ 1525 m arasında değişmektedir Güneye doğru uzanan ve Afrika’nın nehirlerinden biri olan Zambezi’nin meydana getirdiği vâdi yaklaşık olarak 600 m yüksekliğindedir Kuzeydoğudaki yaylayı kuzey-güney istikâmetinde akan LuangwaNehri keser Zaire hudûdundan doğan Kafve Nehri, güney istikâmetinde akarak batı yaylasına uzanır Luangwa ve Kafve nehirleri Zambezi’nin kollarıdır Zambia’nın kuzeyinde üç göl bulunur: Tanganika, Nweru ve Bangweulu gölleri Bunlardan sâdeceBangweulu tamâmen Zambia hudutları içindedir Kuzeydoğuda Muchinga Dağları 2130 m yüksekliğe ulaşır Zaire sınırı boyunca yükseklik ortalaması 1280 m’dir

İklim

Zambia ekvatora yakın olmakla birlikte, iklimi daha çok rakımla (yükseklikle) ilgilidir Ülkede üç mevsim görülür Mayıstan ağustosa kadar ülke soğuk ve kuraktır Kasıma kadar sıcaklık yükselir ve yağış görülmez Aralık-nisan arası yağışlı geçer Güneyde yıllık yağış miktarı 584 mm, kuzeyde 1278 mm’dir Ülkedeki ortalama yıllık yağış miktarı ise 814 mm’dir Sıcaklıklar soğuk mevsimde 16°C ilâ 27°C, sıcak mevsimde 27°C ilâ 32°C arasındadır Sâdece kasım ayında, vâdilerde aşırı sıcaklık görülür

Tabiî Kaynaklar

Zambia’nın büyük bölümünü meydana getiren yüksek yaylalar kesif ormanlarla kaplıdır Kobalt, bakır, çinko, altın, kurşun, vanadyum, manganez ve mâden kömürü ülkenin başlıca yeraltı zenginlikleridir

Nüfus ve Sosyal Hayat

8300000 nüfuslu Zambia’da nüfus yoğunluğu 11’dir Halkın % 43’ü şehirlerde, kalanı köylerde yaşar En büyük nüfus merkezleri başşehir Lusaka ile Kitwe ve Ndola’dır

Zambialıların çoğu Bantu kabilelerine mensuptur Bantular MS 1200 yıllarında Kongo havzasından göç etmiş ve Zambia’daki bir kısım Pigmeleri (Cüce Orta Afrika Zencileri) sürmüşlerdir Bugün Zambia’da 8 büyük etnik gruba ayrılmış 73 kabile vardır Güneybatıda Barotseler, kuzeyde Bembalar ve doğuda Çeva önemli etnik gruplardır Zambia’da % 1,5 civârındaki Avrupalıların çoğu şehirlerde ikâmet eder

Zambialılar 30’a yakın lehçe kullanır En çok konuşulan diller arasında Bemba, Lozi, Nyanja, Tonga, Luvale ve Lunda sayılabilir

Halkın büyük çoğunluğu putperest, % 21’i Protestan ve Müslümandır

Zambia bağımsızlığını kazanmadan önce ilkokul paralı ve yıllığı 30 dolardı Ortaokul ise 50 dolardı Çok kimse bu yüzden çocuklarını okula gönderemiyordu Bağımsızlığını kazandıktan sonra okul parasız oldu Okuma-yazma oranı % 54’tür Lusaka’da modern bir üniversite mevcuttur

Siyâsî Hayat

Zambia Cumhûriyeti 136 üyeli bir parlamentoya sâhiptir 11 üyesi devlet başkanı tarafından atanır Parlamento üyeleri beş yılda bir seçilir Devlet başkanı anayasaya göre 5 yılda bir doğrudan halk tarafından seçilir Ülke 9 eyâlete ayrılmıştır Üye olduğu milletlerarası kuruluşlar: Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği Teşkilâtı ve İngiliz Milletler Topluluğudur

Ekonomi

Zambia’da çalışan nüfûsun % 65’i tarımla, % 35’i sanâyi ve ticâretle uğraşır Ülkenin belli başlı tarım ürünleri mısır, tütün, yerfıstığı, pamuk ve şekerdir Tekstil, lastik, boru, patlayıcı madde ve tütün sanâyileri gelişmiş durumdadır Önceleri yabancı sermâyenin elinde olan mâden işletmesi, 1969’dan îtibâren yavaş yavaş devletleştirilmiştir Kauçuk ve fildişi ülkenin önemli zenginlik kaynaklarındandır

Zambia’nın belli başlı ihraç malları bakır, kurşun, çinko ve tütündür Ülke en çok mâmul maddeler ve makinalar ithal eder Bakır ana ihraç malı olup, dünyâ piyasasında bakır fiyatlarının düşmesi Zambia’ya büyük ölçüde tesir etmektedir Meselâ 1980 başlarında bakır fiyatlarındaki düşüş, ekonomik sıkıntıya sebep olmuştur İthal mallarının çoğu Suudi Arabistan, Almanya ve ABD’den gelir İhraç mallarının çoğu Japonya, Fransa, İngiltere ve ABD’ye gider

Ulaşım: Denize kendi topraklarından çıkış yolu olmaması, Zambia için mesele teşkil etmektedir Hâlihazırdaki demiryolu Zimbabwe’ye irtibatlıdır Dares Salam’a giden bir petrol boru hattı döşenmiş ve Tanzanya’nın Dar es Salaam’a bağlanan demiryoluna irtibat için demiryolu yapılmıştır Denize doğru geniş bir karayoluna ihtiyaç duyulmaktadır Zaire’den denize çıkış sağlayan mevcut karayolunun kullanılması güç ve pahalıdır

Zambia