Mardin Rehberi Midyat

Midyat'ın coğrafi olarak konumu, doğusunda Dargeçit ilçesi, batısında Ömerli ilçesi, kuzeybatısında Savur ilçesi, kuzeyinde Batman iline bağlı Gercüş ilçesi, güneyinde Nusaybin ilçesi, güney doğusunda ise Şırnak iline bağlı İdil ilçesi yer almaktadır Bu ad, ibadet edenlerin dağı, diyarı anlamında kullanılır Bu bölgenin yüzölçümü 10000 Kmden fazladır

İlçenin ismi ve ilk kuruluşu konusunda, değişik görüşler bulunmaktadır Bazı kaynaklara göre, İlçenin adı bir çok değişimlerden sonra Farsça, Arapça ve Süryanice karışımından meydana gelmiş AYNA anlamına gelmektedir

Başka bir rivayete göre de Midyat, Mağaralar Kenti anlamına gelen MATİATENkelimesinden ismini almıştır Bu görüşü ileri sürenler, MATİATE isminin Asur yazıtlarında MÖ 9Yüzyılda geçtiğini ifade etmektedirler Bu görüşe paralel olarak Midyatta ilk yerleşim yerinin mağaralar olduğunu gösteren Elath mevkiinin (Midyata 3 Km uzaklıkta ve Acırlı Beldesi yakınında bulunan Ziyaret-Mesire Yeri) Romalılar döneminden günümüze kadar geldiği söylenmektedir

1973 Mardin İl yıllığında İlçenin tarihçesi hakkında şu bilgiler yer almaktadır: Orta Asyadan göçüp Anadoluya gelen Eti Türkleri, Mezopotamya dediğimiz Dicle ve Fırat Nehirleri arasında yer alan ve verimli topraklara sahip olan bölgeye yerleşmişlerdir ( MÖ 2000 yıllarında ) Bölgeden geçişleri sırasında Midyatı büyük bir mağara şehri halinde kurup, hayvanlarını da burada barındırmışlardır Midyat'ın altındaki mağaralar o devirlerde barınak olarak kullanılmışlardır Bu mağaraların birbirleri ile bağlantıları vardır Daha sonraları bu bölgeye Orta Asya Türklerinin öncü göçebeleri olan Komuk Türkleri gelip yerleşir

Bölgeye gelip yerleşen Komuklar, asırlarca Asurilerle savaşmışlardır Bu dönemlerde Asurilerin birkaç defa bölgeyi ele geçirdiği görülmektedir Ancak bu istilaları pek uzun sürmez ve her defasında çekilmek zorunda kalmışlardır Nitekim Asur Hükümdarı Tıglatninip zamanında Komuklar, tamamen duruma hakim olmuşlardır MÖ 500-100 yılları arasında bölge, değişik kavimlerin istilasına uğramıştır Makedonyalılar, Persler, Romalılar bu bölgede hüküm sürmüşlerdir Midyatın asıl meskun hale gelişi veya bölge olarak kuruluşu Selefkuslar devrine rastlamaktadır (MÖ180 Yılları)

MS V yy kadar Hıristiyanlık bölgeye hakim olmuştur VI asırdan sonra, İslamiyet in yayılışı ile birlikte Arap akınları başlamış ve VII yüzyılda Halit B Velid orduları bölgeyi fethetmişlerdir Abbasiler döneminde bölgede imar ve kalkınma hareketleri görülmüştür Midyat köylerinin ekserisi Harun El Reşit döneminde kurulmuştur Harun El Reşitin oğlu Memunun Türk-Arap karışımı olarak kurduğu büyük bir ordu Cizre-Mardin eski patika yolu boyunca yüz karakola yerleştirilmiştir Mahalmiler böyle doğmuşlardır Midyat ve çevresindeki köylere verilen MAHALMİ adı buradan gelmektedir Mahalmi; yüz mahalle, yüz yer, yüz ordugah anlamına gelir ve bugün de Cizreden Mardine kadar eski patika yolu, özellikle eski Bağdat yolu üzerindeki (bu kervan yolu üzerindeki) bu köyler, Türkçe, Süryanice ve ağırlıklı olarak Arapça karışımı Mahalmice diye tabir edilen bir dili konuşur Bu köyler: Söğütlü, Şenköy, Acırlı, Çavuşlu, Sarıkaya, Gelinkaya, Düzgeçit, Ovabaşı, Ziyaret, Estel Kesimi, Yolbaşı, Sarıköy, Düzova, Yayvantepe, Eğlence, Pelitli'dir

Mahalmice konuşan bu köylerimizin sakinleri konusunda başka görüşler de vardır Bir görüşe göre bunlar, Necef Çölünde yaşayan cengaver ve savaşçı Benihilal kabilelerinden Büyük bir kısmının Orta Asyalı Türklerden olduğu da rivayet edilir Cizre ile Mardin arasında Midyat bölgesinde yerleştirmekle Bizansa karşı hem savunma hem de futuhat politikası takip etmiş olan Memun, Estel Camiini ve Derizbin (Acırlı) Camiini inşa ettirmiştir Prof H Hollerweger e göre, Mardinin doğusuna ve Midyatın batısına düşen Mhalmoyenin bir çok büyük köyü, 1209 yılından önce Hıristiyanlıktan İslamiyete geçmişlerdir

XI yüzyılda Artuk Devleti genişleyerek, batıda Halep, doğuda Musul ve Bitlis, Kuzeyde Harput (Elazığ), güneyde Darzuru içine alırİşte Midyat da, bu dönemde Mardin, Hasankeyf ve Musul eyaletleri arasında irtibat vazifesi gören bir bölge olarak en parlak devirlerinden birini yaşamıştır Bu tarihte bölgenin merkezi Derizbin ( Acırlı ) köyüdür Derizbin beyleri Artukoğullarına bağlı yarı müstakil bir beylik olarak hüküm sürüyorlardı Mervaniler ve Eyyübilerden sonra Midyat 1535 yılında Bıyıklı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu tarafından ele geçirilmiştir 1838 yılında Diyarbakır Valisi Ali Paşa tarafından ziyaret edilen Midyatta, bir redif taburu teşkil edilir

1810 yılında ilçe olan Midyat, 1915te Cevat Paşa tarafından imar görülmüştür Askeri Kışla, Cevat Paşa Camii ve Ulu Camii bu dönemde inşa edilmiştir

2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre ;56669i merkez, 71,416 i köy olmak üzere toplam ilçe nüfusu 128 085 dirSon yıllarda İlçe merkezine köylerden ve çevre ilçelerden yoğun bir nüfus göçü yaşanmaktadır