Malatya Kayısısı

Malatya Kayısısı

Malatya Kayısısı

Kayısının Tarihçesi;

Tarihi kaynaklara göre Türkistan Orta Asya ve Batı Çin’i içerisine alan çok geniş bir bölgenin kayısının ana vatanı olduğu sanılmaktadır Günümüzden 5000 yıl gibi çok uzun bir zaman önce kayısı bu bölgede bilinmekte ve tarımı yapılmaktaydı Büyük İskender’in seferleri sırasında kayısı MÖ IV’yy’da Anadolu’ya getirilmiş yetişmesi için uygun iklim ve toprakları Anadolu’da bulunduğundan Anadolu kayısının ikinci vatanı olmuştur MÖ I Yy’da Roma ve Pers savaşları sırasında Ermeni tüccarlar tarafından önce İtalya’ya sonra da Yunanistan’a ***ürülmüştür İtalya ve Yunanistan’dan diğer Avrupa ülkelerine geçişi uzun yıllar almış 13 Yy’da İspanya ve İngiltere 17 Yy’da da Fransa ve Amerika’ya da ***ürülmüştür

Kayısı coğrafik olarak dünyanın hemen hemen her yerine dağılmış olsa da daha çok Akdeniz’e yakın olan ülkelerde Avrupa Orta Asya Amerika ve Afrika kıtalarına yayılmış ve burada yetişme alanları bulmuştur Dünya yaş kayısı üretiminde Türkiye birinci sıradadır Türkiye’yi İspanya İtalya birleşik devletler topluluğu İran Fransa Yunanistan ve ABD izlemektedir Bu birinci grup ülkelerin yaş kayısı üretimleri 100 bin tonun üzerindedir Birinci gruba Fas Pakistan Suriye Çin Güney Afrika Macaristan eski Yugoslavya Romanya Avustralya takip etmektedir

Dünya yaş kayısı üretiminin yaklaşık % 10-15’inin yapıldığı Türkiye’de 6 kayısı bölgesi bulunmaktadır Bu bölgeler;

Malatya Elazığ Erzincan bölgesi

Kars Iğdır bölgesi

Akdeniz (Mersin Mut Antakya) bölgesi

Marmara Bölgesi

Ege Bölgesi

İç Anadolu Bölgesi

Bu bölgeler içerisinde Malatya Elazığ Erzincan bölgesi dışındaki bölgelerin üretimleri sofralık tüketime yöneliktir Birinci bölgedeki kayısıların çoğunluğu kurutulmakta ve bu bölge dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık % 85-90’ını karşılamaktadır

KAYISI BAHÇESİ TESİSİ

Giriş

Kayısı derin iyi geçirgen iyi havalanan sıcak ve besin maddelerince zengin kumlu tınlı humuslu toprakları seven bir meyvedir Ağaçlar kuvvetli büyük yayvan taç teşkil eder 8-10 metreye kadar boylanabilir Kışı soğuk yazı sıcak iklimlerin meyvesidir Yaz aylarında nem oranının düşük olması meyvelerin kalitesi için önemlidir Kayısılar taze kurutulmuş veya meyve suyu olarak bütün yıl boyunca tüketilebilen meyvelerdendir Kayısı yetiştiriciliği uzun vadeli ve pahalı bir yatırımdır Bu sebeple bahçe kurarken çok iyi planlama yapılmalıdır Yapılacak hata toprak para ve emek israfıdır Bu nedenle bahçeler kurulmadan önce Tarım Kuruluşlarıyla sıkı işbirliği yapılarak çalışmalara başlanılmalıdır

Bahçe Yerinin Seçimi

-İlkbaharın geç donlarından etkilendiği için ova ve çukur yerlerden ziyade yamaç ve sırtlar tercih edilmelidir

-Güney güneydoğu ve güneybatı yönlerine dikilmelidir

-Irmak kenarlarından soğuk havaların toplandığı veya sis çöken çukur yerlerden kaçınılmalıdır

-Kayısı ağır ve çok nemli killi topraklar hariç olmak üzere derin geçirgen iyi havalanan sıcak ve besin maddelerince zengin ince dokulu tınlı veya tınlı-kireçli humuslu topraklarda en iyi şekilde yetişir

Dikime Hazırlık

Kayısı bahçesi tesis edilecek arazi ilkbaharda krizma edilerek veya derince birkaç kez alt üst etmek suretiyle işlenir toprak sonbahara kadar dinlenmeye bırakılır İmkanlar elverirse arazi tesviye edilmelidir Yamaç araziler arazinin meyil durumuna göre teraslama yapıldıktan sonra bahçe tesisi yapılmalıdır Ağır topraklarda dönüme 2-3 ton kadar çiftlik gübresi serpilip sürümle toprağa karıştırılmalıdır

Dikim Şekilleri

Bahçe tesis edilecek yerin şekli arazinin meyili ara ziraatı yapılıp yapılmayacağı gibi durumlar göz önüne alınarak dikim şekillerinden biri tatbik edilir Ayrıca toprağın verimlilik derecesi sulama imkanları ve dikilecek kayısı çeşidine göre aralık verilir

Kare Şeklinde Dikim

En çok kullanılan dikim şeklidir Bu usulde dikilen ağaçların sıralar arası ve sıra üzeri mesafeler birbirine eşittir Bu mesafeler 10x10 veya 12x12 metre olarak uygulanmalıdır Uygulamada ilk sıra tarla kenarından itibaren bir aralık boyunun yarısı kadar içeriden işaretlenir Bir aralık boyu 10 m bırakılacaksa tarla kenarından 5 m içeriden ilk işaretleme yeri tespit edilir

Dikdörtgen Şeklinde Dikim

Bu şekilde dikim ara ziraatı yapılmak istenildiğinde tercih edilir Dikdörtgen şeklinde tesis edilen bahçelerde sıralar arasındaki mesafeler sıra üzeri mesafelerden daha fazladır Bu mesafeler toprağın yapısına göre değişmekle beraber ortalama sıra arası 12 m sıra üzeri 10 m olarak tesis edilir

Üçgen Şeklinde Dikim

Üçgen şeklindeki dikim meyilli ve yamaç araziler için uygundur Bu usulde bahçe tesis etmek için fidanlar eşkenar üçgenin köşelerine dikilir Köşeler arasındaki mesafe 8 veya 10 m olmalıdır

Fidan Seçimi

-Tercih edilen çeşit ismine doğru olmalıdır

-Sertifikalı fidanlar dikilmelidir Bu ağacın hastalıksız olması için gereklidir

-Fidanlar bir yaşında olmalıdır

-Gövde pişkin ve düzgün gözler iyi teşekkül etmiş olmalıdır

-Aşı yeri kapanmış kökleri bol saçak köklü olmalı ve bu saçak kökler dağılmış bulunmalıdır

-Gövde ve kökler yaralı bereli olmamalıdır

-Hastalık ve zararlılardan arındırılmış olmalıdır

Dikim Zamanı

-Kış soğuklarının fazla olmadığı yerlerde sonbahar dikimi yapılmalıdır Çünkü;

a)Toprak ve iklim dikime daha uygundur

b)Kış yağışlarından istifade edip tutma oranı yüksektir

c)Erken gelişme sağlanır

-Mevsim uygun değil soğuklar fazla ise ilkbahar dikimi yapılmalıdır

Fidanın Dikilmesi

-Fidan dikilecek çukurlar sonbaharda yağışlardan önce açılmalı ve havalanması sağlanmalıdır

-Çukurlar 60 cm genişliğinde ve 60 cm derinliğinde olmalıdır

-Çukurlar açılmadan önce toprak işlenir Toprak hazırlığı bittikten sonra dikim şekline göre işaretlenir ve işaret yerlerine çakılan kazıkların yerlerinde kalmasına dikkat edilir

-Dikilecek fidanların çukurları açılırken üstten çıkan toprak bir tarafa alttan çıkan başka bir tarafa yığılarak birbirine karışmaması sağlanır

-Dikim yapılmadan önce fidanlara mutlaka dikim budaması yapılmalıdır

-Dikim budaması kök ve sürgün budaması şeklinde uygulanır

-Kök budamasında köklerdeki yara yerleri beyaz ve sağlam dokular meydana çıkıncaya kadar kesilir Çürük kırık bereli yerler ayıklanır Bir biri üzerine binmiş kökler temizlenir

-Sürgün budamasında gövde üzerindeki yan dalların tümü dipten kesilir Fidanın durumuna göre de 80-120 cm den çoban sopası gibi meyilli olarak kesilir

-Dikim için ilk olarak fidanın dikileceği yerin 15 cm kadar uzağına ve çukurun işlenmemiş olan toprak kısmına sonradan fidana destek olacak bir herek dikilir

-Dikim esnasında dikim tahtası kullanılmalıdır

-Herek dikildikten sonra çukurun dibine (çukurun üst yüzünden alınmış toprağa 1/3 oranında yanmış çiftlik gübresi karıştırılarak hazırlanan) harçla bir tümsek yapılır Fidan bu tümsek üzerine yerleştirilir Üzerine çukurun üst kısmına ait olan gübreli toprak konur Toprak iyice kökler arasına sıkıştırılır Çukurun dibinden çıkan diğer toprakla da çukur tamamıyla doldurulur ve bu esnada ayakla hafifçe bastırılır Dikim tahtası kaldırılıp fidanın etrafında bir sulama çanağı teşkil edilir Dikimden hemen sonra bolca can suyu verilir Çanağın üzerine taze gübre serilerek toprakla kapatılır ve bu suretle kuruması önlenmiş olur

Dikimde dikkat edilecek en önemli husus;

Aşı yerinin toprak hizasından 2-3 parmak yukarıda bulunacak şekilde dikim yapılmasıdır

KAYISI BAHÇESİ BAKIMI

Meyvecilikte devamlı ve kaliteli mahsul alınabilmesi için bahçe bakımlarının tekniğine uygun olarak yapılması gerekir Kayısı ağacı yaz aylarında gelecek yılın tomurcuklarını teşekkül ettirmeye başlar Normal bakım işlerinin yapılmaması bir sonraki yılın ürününüolumsuz etkilemektedir Bu nedenle şartlar ne olursa olsun ağacın sağlığı bahçenin ömrünün uzun ürünün bolkaliteli ve sürekli olması için tüm bakım işlemleri tekniğine uygun olarak tam ve zamanında yapılmalıdır

Toprak İşleme

-Sonbaharda yaprak dökümünden sonra bahçe yüzeysel olarak kültüvatör veya küçük bahçe pulluğu ile sürülürSürüm imkanı yoksa bel ile işlenir

-İlkbaharda meyveler fındık büyüklüğüne geldiğinde ve yabancı otların çoğunluğunun çıktığıyağışların bol olduğu dönemde (Mayıs) sıra araları yine aynı şekilde sürülür ve sulama çanakları ile karıklar hazırlanır

-Toprak işleme zamanı çok önemli oluperken toprak işlenmesi yani tam çiçeklenme dönemi sürüm yapılması çiçek ve meyve dökülmesine neden olur

-Toprak işlenirken ağacın gövdesine ve köklerine zarar verilmemesi için sürüm yüzeysel yapılmalıdır

-İlkbaharda toprak işlemesi mutlaka muhtemel don tarihlerinden sonra yapılmalıdır Çünkü toprak işlemesi yapılmış bahçelerde don zararı işlenmemiş bahçelerdeki zararaoranla daha fazla olmaktadır

Budama

-Çoban sopası haline getirilerek (Tepesi 110-120 cm yükseklikten vurulmuş olarak) dikilen fidanlarHaziran-Temmuz aylarında 4-5 sürgün bırakılıp diğer sürgünler dipten kesilir

-İlk dal toprak seviyesinden 50-60 cm yükseklikte bırakılmalıbırakılan dallar ayrı yönlerdegeniş açılı ve birbirinden 15-20 cm mesafede bulunmalıdır

-Hasatmücadele ve bakım işlerinin kolay olması için ağaç mümkün olduğu kadar alçaktan taçlandırılmalıdırYüksek taçlı kayısı ağaçları güneş yanıklığına maruz kalmaktadır

-Sis ve saoğuk havanın toplandığı taban arazilerdedereve çay kenarlarında tesis edilecek bahçeler yüksek (70-80 cm) taçlandırılmalıdır

-İlk 2-3 yılda şekil budaması yapılarak şeklini almış ağaçlarda ilerleyen yıllarda budama pek fazla yapılmaz

-Şiddetli budamalarda ağaç zamk çıkarır ve gelişemezBu yüzden sonbaharda ilaçlama öncesi yapraklar dökülmeden önce kuru dalların ve üst üste gelen gereksiz dalların ayıklanması en uygun budama şeklidir

-Budamadan sonra yara yerleri mutlaka aşı macunu ile kapatılmalıdırBudama yapılırken tırnak bırakmadan dipten kesmeye dikkat edilmelidir

Sulama

-Toprak yapısınayağış durumuna göre değişmekle beraber yaz içerisinde Malatya bölgesinde 3-5 defa sulama yapılmalıdırBu sulamaların zamanları;

Birinci sulama çağala devresinde

İkinci sulama hasattan 15 gün önce

Üçüncü sulama hasattan hemen sonra

Dördüncü sulama Ağustos ayında

Beşinci sulama Eylül ayında yapılmalıdır

-Ağacın sağlığı için suyun ağaç gövdesine değmemesine dikkat edilmelidir

-Sulama sabahın erken saatlerinde veya akşamgece yapılmalıdır

-Suyun dengesiz verilmesi meyvelerde çatlamalaradökülmelere ve kalite bozukluğuna yol açarAğır topraklarda suyun göllenipzamklaşma ve kök çürüklüğü gibi hastalıklara yo açmaması için sulama suyunun kontrollü verilmesi gereklidir

-Ağacın kök boğazı çevresine 50 cm kadar yarıçaplı küçük bir çanakağaç tacı izdüşümü genişliğinde ikinci bir çanak açılır ve su bu iki çanağın arasına verilir

Gübreleme

-En uygun gübreleme toprak ve yaprak analizi sonucu elde edilen bilgilere göre yapılan gübrelemedirBu nedenle 2-3 yılda bir toprak tahlili yapılmalıdır

-2-3 yılda bir sonbahardadekara 2-3 ton yanmış çiftlik gübresi (Hayvan Gübresi) verilmelidir Çünkü hayvan gübresi toprağın havalanmasınısu tutmasını ve topraktaki küçük canlıların faaliyetlerini olumlu yönde etkiler ve toprağın verimliliğini artırır Gübrenin yanmış olması özellikle gereklidir Gübre verildikten sonra toprağa karıştırılmalıdır

-Ticari gübre kullanımı da yine analiz sonucuna göre ek*** bitki besin maddelerinin karşılanması amacıyla yapılmalıdır

-Azotlu gübre kullanımında kullanılacak gübre miktarının yarısı Şubat-Mart aylarındadiğer yarısı da Mayıs-Haziran aylarında verilmelikullanılan gübre tırmık veya çapa ile toprağa hafifçe karıştırılmalıdır

-Fosforlu gübreler erken ilkbahar veya sonbaharda verilmeliağaç taç izdüşümündeki daire çevresine 15-20 cm derinlikte ve 15-20 cm genişliğinde açılacak hendeğe verilmeli ve üzeri kapatılmalıdır

Malatya’da En Çok Yetiştirilen Bazı Kayısı Çeşitleri ve Özellikleri

Malatya’da üretilen kayısı çeşitlerinin başında Hacıhaliloğlu çeşidi gelir Malatya’da üretilen kayısının % 90’ına yakını bu çeşitten yapılmaktadır Son yıllarda Kabaaşı Soğancı çeşitlerinin de yaygınlaştığı görülmektedir

Ayrıca Hasanbey Çöloğlu Çataloğlu Şekerpare Yeğen Hacıkız Paşamişmişi ve Turfanda diğer önemli Malatya kayısılarındandır Bu çeşitlerden Hacıhaliloğlu Kabaaşı Soğancı ve Çataloğlu kurutmalığa elverişli diğerleri ise sofralık çeşitlerdir Kurutmalık çeşitleri diğerlerinden ayıran en önemli özellik kuru madde oranlarının yüksek oluşudur Bu çeşitlerde kurumadde oranı % 24-30 arasında değişmektedir Diğerlerinde bu oran genellikle % 18-20’ye çıkmaktadır

Kurutmalık çeşitlerden Hacıhaliloğlu Soğancı Çataloğlu ve Kabaaşı orta irilikte meyve oluşturmaktadır

Kayısı çekirdeği kabuk ve içten meydana gelmiştir Meyve ağırlığının % 12’sini oluşturur Çekirdek içi bileşim olarak Glikozit Amigdalin Nişasta Yağ ve benzeri maddelerden meydana gelmiştir Acı çekirdek ilaç ve kozmetik sanayiinde; tatlı çekirdek ise gıda sanayiinde kullanılmaktadır Çekirdek içi (tohum) alındıktan sonra geriye kalan kabuk yakacak olarak kullanılmaktadır

Kayısının Besin Değeri ve İnsan Sağlığına Yararları

Kayısı ihtiva organik ve anorganik maddeler vasıtasıyla insan sağlığına olumlu etkilere sahip bir meyvedir Kayısı yüksek miktarda şeker nişasta protein pektin pektoz selüloz organik maddeler vitamin ABB2 CEP PP Folik asit az miktarda K20 C03 P205 CO daha az miktarda Na20 Ca0 mg0 Fe03 C1 ve eseri miktarda Zn A1 ve eseri miktarda Zn A1 ve Cu içermektedir Kayısı minerallerden potasyum ve vitaminlerden B karoten yönünden çok zengindir Vitamin A vücudu ve organları saran epitel doku ve gözün sağlığı kemiklerin ve dişlerin gelişimi ile sağlığı kemiklerin ve dişlerin gelişimi ile sağlığı endokrin bezlerinin çalışması için elzemdir 200-250 gram kayısı diyeti yeteri kadar yağ içeriyorsa günlük vitamin A tüketiminin 1/3’ünü karşılayabilir Ayrıca kayısının sodyumca fakir potasyumca zengin oluşu bazı özel diyetlerin düzenlenmesinde yardımcı olabilir Sodyum ve potasyum vücut sıvılarının kozmatik basıncı ve asit baz dengesi için gereklidir Vücutta sodyum birikimi ödemlere yolaçar Potasyum yetersizliğinde glikojen yetersizliği görülür Kayısı Sodyumun kısıtlanmış diyetlerde mesela konjestif kalp yetmezliğinde böbrek hastalıklarında asit toplanması gereken hepatit sirozda ve uzun süre kartikosteroit tedavi gören kişilerde kolaylıkla kullanılabilir

Kayısıdan elde edilen ürünler

Minimal işlenmiş kayısı

Dondurulmuş kayısı

Kayısı konservesi pulpu ve nektarı

Kayısı meşrubatları kayısı pulp konsantresi

Kayısı jöle reçel marmelatı ve kreması

Yeşil kayısı turşusu ve kayısı pestili

Toz ve kuru kayısı (çir gün kurusu ve patik)

Kıyılmış ve doğranmış kuru kayısı ürünleri

Ekstruzyon kayısı mamulatı ve kayısı şekerlemeleri

Kayısı ekstraktı ve esansı

Kayısı pasta kek dondurma ve gofret türü mamulatı

Kayısı Hasadı Kurutulması ve Pazarlaması

1 Hasat: Kayısı ağaçlarında en uygun hasat elle toplama şeklinde olup meyvelerin zarar görmemesi ve bir olgunlukta toplanmasını sağlar

Silkeleyerek hasatta ağaç altına branda serilse bile meyvelerin zedelenmesini ve aynı olgunlukta toplanması sağlanamaz Çırparak hasatta yukarıda anılan zarara ilaveten dalların ve meyve gözlerinin büyük ölçüde zarar görmesine yol açar Son zamanlarda yurt dışından ithal edilerek Malatya’da geliştirilen örümcek ağı görünümünde olan brandaya silkelemek suretiyle meyvelerin zarar görmesinin önlenmesi yanında işgücü ve zaman tasarrufu da sağlanmıştır

2 Kurutma: Kuruma süresini kısaltmak tabii rengi korumak böceklenmeyi önlemek ve muhafaza süresini artırmak gayesiyle yapılan kükürtleyerek kurutma toplam üretimin % 80’inden daha fazlasını oluşturmaktadır Doğrudan toprağa betona ve bez sergilere serilerek tabii olarak kurutulan ürünler toplam üretimin yaklaşık % 10’unu oluşturmaktadır

3 Pazarlama: Malatya nüfusunun % 60’ının geçim kaynağını oluşturan kayısının % 95’i ihraç edilmekte olup bu ülkelerin başında ABD ile Avrupa başta gelmektedir Dünyada üretilen kuru kayısının % 65-80’ini Malatya kayısısı teşkil eder

Kayısıcılığın Problemleri ve Islah Çalışmaları

Malatya kayısıcılığındaki sorunlar; Kültürel uygulamalar teknolojik imkanlar muhafaza pazarlama nakliye ve ihracat alanında görülmektedir

Yetiştiricilikte en önemli problem ilkbahar geç donlarıdır Konunun en kesin çözümü yapılacak ıslah çalışmalarıyla dona dayanıklı çeşitlerin elde edilmesi olacaktır Ayrıca kaliteli ve bol meyve elde etmek için sulama gübreleme vb kültürel uygulamalara azami dikkat edilmesi gerekir

Teknolojik problemler ise hasar sırasında meydana gelen zedelenmeler kükürtleme işleminin kontrolsüz şartlarda yapılması sebebiyle standardizasyonun sağlanmaması sayılabilir Bunun için kükürtleme ve kurutma tekniklerinin geliştirilmesi gerekir Kayısıların muhafazası tasnifi ilenmesi ambalajlanması taşınması ve ihracatında da çok düzensizlikler bulunmaktadır Standardizasyona gerekli önemin verilmesinin yanı sıra reklam geliştirme faaliyetleri ile kuru kayısı ihracatındaki dar boğazlar aşılabilecektir

MALATYA TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ’NCE KAYISININ PAZARLAMA SORUNLARI KONUSUNDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

2002 Yılında yapılan çalışmalarla kayısının yaş olarak pazarlanması pazarlamadaki sorunlara büyük ölçüde çözüm olmuş İhracatçı Firmalarla olan diyaloglarla 2003 yılında daha fazla miktarda yaş kayısının pazarlanmasıyla bu sorunun büyük ölçüde giderilmesi cihetine gidilmektedir

Kuru kayısı ihracatında yaşanan en büyük problem ise kayısıdaki kükürt oranının yüksekliği olup bu konuda 2003 yılında yapılması programlanan çalışmalar şunlardır;

Doğru Kükürtleme konusunda yayım çalışmaları

Broşür – Afiş - Liflet hazırlanması ve üretim sezonundan önce çiftçilere dağıtımının sağlanması

Eğitici TV programlarının düzenlenmesi

Kükürtleme konusunda Panel düzenlenmesi

Pilot bölgeler belirlenerek ihracatçılarında katılacağı üretici toplantıları düzenlenmesi

AB normlarına uygun düşük kükürtlü kuru kayısıların alıcılar tarafından tercih edileceğinin ve daha yüksek fiyatla alınacağının ihracatçı firmalarla beraber hazırlanacak deklarasyonlarla ilan edilmesi