Erzincan Üzümlü İlçesi

Erzincan Üzümlü ilçesi

Erzincan Üzümlü ilçesi

ÜZÜMLÜ İLÇESİ

a) TARİHİ:

Tzumina-Cimin ve Üzümlü… Asırları bu isim altında yaşamış bir ilçemiz Erzincan’ın kuzeyindeki dağ zinciri eteğinde tarihi Altıntepe’nin yakınında oluşu onun bir çok kültür ve medeniyeti yaşadığına delildir

Din açısından paganist devreyi Urartu’dan İran dönemine kadar yaşadı Takiben ateşgede rahiplerinin kontrolüne girdi Persler Anahid gibi kültür bölgesindeki gibi Üzümlü’de de tapınma aracı yaptılar Roma’nın gelişi ile bu defa Latin panteonu hakim olmuştur

Hırıstiyanlık çok sonraları Aziz Grigor (Aydınlatıcı) vasıtası ile yayıldı Kısa zamanda bir çok vank denilen tapınaklar hem Üzümlü’de hemde Erzincan’da göz çarpmıştır Doğuda Theodisiopolis (Erzurum) Tzumina da Aedifis’de görüldüğü gibi Doğu Roma’nın büyük imparatoru Justinianus adıyla göze çarpmıştır

Sasani istilalarının yerini VII yy ortalarında İslam gazaları aldı Peygamber Hz Muhammed’in sahabesi veya halifelerin emirleri Kemah Erzincan ve Erzurum gazalarında Üzümlü’yü de İslam Devleti topraklarına kattılar Böylece ilk defa Allah Hz Muhammed ve dolayısıyla ezan sesleri Üzümlü sosyal hayatında gördü

Malazgirt Zaferi ile Üzümlü’nün de kaderi değişti Alp Arslan ve Melikşah’ın emirlerinden olan Mengücük Gazi İlk Türk hakimi olarak Üzümlü’de saygı ve itibar görmüştür Selçuklular Moğollar İlhanlılar Türkmen asıllı beylikler ve nihayet Koyunlular’dan sonra Kara ve Ak Koyunlular da Üzümlü’ye Türkleşme sürecini kazandırdılar Yıldırım ve Tümerlenk gibi Fatihler ve Üzümlülüler’in yabancısı değildiler Şah İsmail fırtınasına Yavuz Sultan Selim 1514’te son verdi Kanuni Sultan Süleyman gibi Cihan Padişahı İran seferi için Üzümlü’nün Cibice geçidinden geçti

Üzümlü Erzincan gibi sürekli depremlerin tehdidinde kaldı Eski kalıntılarını toprağa gömdü Bir çok insanı da zarara uğradı

Osmanlı-Rus harplerinin sonuncusu sayılan I Dünya harbinde yenik düşülmesi üzerine Ruslar 1916’da ilk işgal acısını yaşattılar I Kafkas Kolordusu’nun fedakar askerlerince 1918’de kara günlere son verildi Mütareke… kongreler… Büyük kurtarıcı MKemal ile hem Hey’et-i Temsiliye Reisi hem de 1924’te Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa olarak tanıştı Onu topraklarında gördü 1923’te Cumhuriyet İdaresi Vilayet Merkezi Erzincan idi

1924 yılına kadar köy statüsünde yerleşim birimi olarak süregelen Üzümlü bu yıl Nahiye statüsünü kazanmıştır Ve yine Üzümlü Belediyesi 14 Nisan 1930 tarih ve 1580 sayılı Belediyeler Kanununun 2 maddesi gereği “Nüfusu 2000 den fazla mahallerde belediye teşkilatı mecburidir” Hükmüne göre 1930 yılında kurulmuştur

MKemal Atatürk sürekli olarak demiryolu politikası üzerinde durdu Nihayet 1938’de modern ulaşım aracı tren-demiryolu Üzümlü güneyinden geçirildi Aşılmaz Karasu betonarme ve demir köprülerle aşıldı

19061987 gün ve 3392 Sayılı Kanunla İlçe yapılan Üzümlü’de 16091988 tarihinde fiilen Kaymakamlık kurularak faaliyete geçmiştir

Üzümlü Tzumina ve Cimin isimlerini taşımıştı İlçe oluşu ile Kara Üzümü ile sıfatlandırıldı ve “Üzümlü” adını aldı Ve böylece 2000’li yıllara doğru adım atılmak üzeredir

Tarımın ticaretin kültürün ve eğitimin gelişme göstermekte olduğu Üzümlü’yü artık parlak bir gelecek beklemektedir

b) COGRAFİ YAPISI :

Üzümlü İlçesi Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümünde Erzincan İli sınırları içerisinde yer alır İlçe arazisinin büyük bölümü (%80) Erzincan havzasının kuzeyinde uzanan Esence dağları (3549 m) sahasinde küçük bir bölümü (% 20) ise Erzincan ovasında (1200 m) bulunmaktadır Üzümlü kapladığı alan itibariyle Otlukbeli’den (254 km2) sonra Erzincan’ın ikinci küçük ilçesi olup yüzölçümü 410 km2 dir

İlçenin Kuzey sınırı Erzincan Ovası ile Çayırlı ovası arasında su bölümü çizgisi oluşturan dağların zirvelerinden geçirilmiştir Doğuda Sansa boğazının büyük bir bölümünü sınırları içerisine alan Üzümlü’nün güney sınırı genel olarak Karasu ırmağını takip eder İlçeyi Erzincan Merkez İlçeden ayıran sınır güneyde Denizdamı köyü ile kuzeyde Esence dağlarının zirvelerinden biri durumundaki Dağınık dağı (3463 m) arasında çekilen bir hatla belirlenmiş olup her hangi bir doğal çevre unsuruna dayanmamaktadır

Üzümlü İlçesi idari bakımdan Kuzeyde Çayırlı doğuda Tercan güneydoğuda Pülümür (Tunceli) güneyde ve batıda Erzincan Merkez ilçe ile komşudur

Erzincan Ovasını batı-doğu doğrultusunda kat eden Uluslar arası E-80 Karayolu Üzümlü İlçesi topraklarından geçtikten sonra Sansa boğazına girer İlçenin en büyük yerleşim ünitesi durumundaki Üzümlü şehri E-80 Karayolunun yaklaşık 5 km kuzeyinde kurulmuş olup Erzincan İl merkezine uzaklığı 22 km dir

Üzümlü İlçesinin suları Karasu (Fırat) nehrinin kolları tarafından (Cimin deresi Pağnik Çayı Su deresi ve Değirmen deresi gibi) drene edilmektedir Aygır gölü dışında doğal oluşumlu gölün bulunmadığı ilçe kaynaklar ve yer altı suyu potansiyeli bakımından ise nispeten zengin sayılır Üzümlü ve çevresinde Karasal iklim özellikleri görülmektedir Ova tabanında stepler dağlık kesimde ise meşe ağaçlarının ağırlıklı olduğu ormanlar hakim bitki örtüsünü oluşturur

Üzümlü İlçesi Ülkemizin depremsellik riski en yüksek yörelerinden biridir Türkiye’nin Kuzeyini batı-doğu yönünde kat eden Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF) Suşehri havzasından sonra Erzincan Ovasına girmekte ve ovanın kuzey kenarı boyunca ilerlemek suretiyle Üzümlü’nün güneyindeki tepelik sahaya ulaşmaktadır Muhtemelen birden fazla kırıktan meydana gelen bu fay daha sonra güneydoğu istikametinde devam ederek Karlıova’ya (Bingöl) doğru uzanmaktadır Birinci derece deprem bölgesi içerisinde yer alan Üzümlü İlçesi tarih boyunca Erzincan ile birlikte pek çok deprem yaşamıştır Son 1000 yıllık yörenin yerleşme tarihi içerisinde 19’u yıkıcı olmak üzere 57 kadar büyük deprem meydana gelmiştir Özellikle 1939 ve 1992 yıllarında meydana gelen depremler Üzümlü ve çevresindeki beşeri hayatı derinden etkilemiştir

c) NÜFUSU :

İlçenin nüfusu 2000 genel nüfus sayımı sonuçlarına göre 49928 kişidir Bunun 30298’i (%61) İlçe merkezinde geriye kalan 19630’u (%39) ise kırsal kesimde yaşamaktadırlar

İlçenin aritmetik nüfus yoğunluğu 1218 kişi/km2dir Bu değer hem Erzincan ilinin (266 kişi km2) hem de Türkiye ortalamasının (88 kişi/km2) oldukça üzerindedir Bu durum İlçenin yüzölçümü (410 km2) ile nüfus miktarı arasındaki dengesizlikten kaynaklanmıştır Nitekim Üzümlü alan bakımından Erzincan’ın ikinci küçük ilçesi olmasına karşın nüfus bakımından Merkez ilçeden sonra en kalabalık ilçesidir

Üzümlü İlçesinin nüfusu 1935-2000 yılları arasında sürekli olarak artış göstermiştir Nitekim ilçede 1935 yılı itibariyle 11930 kişi yaşadığı halde aradan geçen 65 yıllık sürede bu nüfus miktarı %3185 oranında artarak 49928 kişiye çıkmıştır Buna göre yıllık nüfus artış hızı % 049 civarında olup Türkiye ortalamasının üzerindedir

d) İDARİ DURUMU:

3392 Sayılı Kanunla İlçe olan Üzümlü’de merkez teşkilatının tüm birimleri oluşturulmuştur İlçe merkezi ile Bayırbağ Karakaya ve Altınbaşak Beldeleri olmak üzere 4 Belediye teşkilatı vardır Günümüz itibariyle ilçenin 23 köyü ve bu köylere bağlı 29 mezra olmak üzere merkez dışında 55 yerleşim birimi mevcuttur

İlçede bucak teşkilatı yoktur Yerleşim yerleri olan köylerin çoğu dağlık bölgededir Az bir kısmı ovada toplanmıştır İlçeye en yakın köy 7 km mesafede bulunan Çadırtepe ve en uzak köy 56 km mesafede bulunan Esenyurt köyümüzdür

Ekonomik yönden yeterli düzeyde bulunmayan İlçe halkı kamu yatırımlarına gerekli işgücü ve maddi yardımda bulunamamaktadır Halkın gelir seviyesinin düşüklüğü yanında sosyal ve eğitim seviyesinin de genel olarak düşüş oluşu nedeniyle halk katkısı umulan seviyede değildir Ancak vatandaşların Devlete bağlılıkları en üst seviyede olduğu görülmektedir

e) SOSYAL DURUMU:

Arkeolojik bulgular Üzümlü ve çevresinde yerleşme tarihinin MÖ 3000 yılına kadar uzandığını göstermektedir Yöre Huriler ile başlayıp Türkiye Cumhuriyetine kadar devam eden tarihi süreçte 19 ayrı devlet ve medeniyete ev sahipliği yapmıştır

Üzümlü’de şehirsel fonksiyonlar henüz yeterince gelişmemiştir Bunda Erzincan şehrine yakın olmanın payı büyüktür Nitekim ilçeye bağlı köyler yanında Üzümlü’lülerin kendisi dahi şehirsel hizmetlerin önemli bir bölümünü Erzincan’dan karşılamaktadırlar Yerleşmenin konum ve yol bağlantıları bakımından kendine bağlı köylere sapa düşmesi gelişmeyi ve şehirleşmeyi güçleştiren önemli faktörlerdendir

Esasen Cimin deresi etrafında kümelenmiş olan yerleşmenin asıl merkezi (Çay Babacan ve Oruçlu Mahallelerinin kesişim bölgesi) bitişik düzen konutlardan oluşmuş büyük bir kasaba görünümündedir Ticari işyerleri ve kamu hizmet binaları bu kesimin ortasında yer almaktadır Son yıllarda açılan yollar ve inşa edilen yeni konutlarla geleneksel mimarinin izlerini taşıyan bu eski doku formu nisbeten değişmeye başlamıştır Üzümlü’yü E-80 karayoluna bağlayan yaklaşık 5 km uzunluğundaki ana aksın her iki yanında gelişen yeni ikametgah alanları tam bir şehir görümünündedir

Birinci derece deprem bölgesi olması nedeniyle İlçe merkezinde son zamanlarda yapılan konutlar teknik şartlara uygun olarak yapılmaya başlanmıştır Bunun yanında ilçede konut sıkıntısı da yaşanmaktadır

Köylerde köy odası kahve ve bakkal gibi toplumun sosyal yaşantısını etkileyen faktörler ovada bulunan 5-6 köyün dışındaki köylerde bulunmamaktadır

Sosyal yaşantıyı ekonomik uğraşılarımız olan tarım ve hayvancılık yönlendirmektedir İlçede elektrik ve telefonsuz olan köyümüz yoktur İlçe merkezinde su problemi yaşanmamaktadır Köylerde yeterli içme suyu mevcut ise de çetin kış şartları nedeniyle sürekli tahribat olmaktadır