Doğu Anadolu Fiziki Özellikleri

Doğu Anadolu Fiziki Özellikleri

Yukarı Fırat Bölümü

a) Fizikî Özellikleri:

• Doğu Anadolu Bölgesi’nin batısını oluşturur Fırat Nehri havzasını içine alır Yüzölçümü en büyük olan bölümdür Genel olarak dağlık olmakla birlikte geniş çöküntü ovaları da yer alır

• Önemli dağları; Güneydoğu Toroslar ve Mercan Dağları’dır Nurhak, Malatya, Maden, Genç, Sason ve Bitlis dağları ile çökme sonucu oluşmuş tektonik kökenli Hazar Gölü yer alır Afşin, Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Erzincan ve Uluova bölümünde yer alan önemli ovalardır

• Bölümün önemli akarsularını Fırat Nehri ve kolları (Karasu, Murat suyu) oluşturur Bölümdeki fay hatları üzerinde zaman zaman depremler oluşmaktadır (1993 Erzincan depremi)

• Yukarı Fırat Bölümü’nde kış mevsimi bölgenin diğer bölümlerine göredaha ılık, yazlar ise daha sıcaktır Sert karasal iklim şartları bu bölgede etkisini kaybetmiştir Bunun nedeni; yükseltinin az olması ve baraj göllerinin ılımanlaştırıcı etkisidir

• Yıllık yağış miktarı 400600mm olup, çöküntü ovalarında bu miktar azalır (Malatya Ovası 350mm) Yağışlar ilkbahar mevsiminde daha fazla düşerkış yağışları kar şeklindedir

• Yukarı Fırat Bölümü’nün bitki örtüsü bozkırdır Yer yer meşe ormanları da görülür Ormanların sürekli tahrip edilmesi sonucunda toprak örtüsü aşırı erezyona mağruz kalmaktadır

b) Beşerî ve Ekonomik Özellikleri:

• Doğu Anadolu Bölgesi’nde toplam nüfusun ve nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölümdür Bunun nedeni; iklimin ılıman, tarım alanlarının geniş ve ulaşımın yaygın olmasıdır Şehirleşme oranı en fazla bu bölümdedir Erzincan, Malatya, Elazığ, Tunceli ve Bingöl önemli yerleşim alanlarıdır

• Bölgede tarım alanlarının en fazla olduğu bölüm Yukarı Fırat Bölümü’dür İklim şartlarının diğer bölümlerden daha elverişli olması tarım ürünlerinin diğer bölümlerinden fazla yetişmesine neden olmuştur Afşin, Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl ovalarında yoğun olarak tarım yapılır Ovalardaki tarımsal nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının üzerindedir

• Yukarı Fırat Bölümü’nde yetiştirilen başlıca tarım ürünleri; buğday, arpa, pamuk, tütün, şeker pancarı, baklagiller ve çeşitli sebze ve meyvelerdir Bölümün en önemli tarım ürünü Malatya çevresinde gelişen kayısıdır

• Bu bölümde ovalar çevresinde ve plâtolarda küçükbaş hayvancılık yapılır

• Ülkemizde maden çeşitliliğin en fazla olduğu bölüm, Yukarı Fırat Bölümü’dür Bu bölümde krom (Guleman, PoluElazığ), demir (HekimhanMalatya, DivriğiSivas), bakır (MadenElazığ), linyit (ElbistanKMaraş), kayatuzu (Erzincan ve Tercan), kurşun ve çinko (KebanElazığ) ve kalay (Elazığ) madenleri çıkarılmaktadır

• Yukarı Fırat Doğu Anadolu Bölgesi’nde endüs trinin en fazla geliştiği bölümdür Termik santral (Afşin, Elbistan, Kahraman Maraş), bakır işletmeleri (MadenEklazığ), şeker (Elazığ, Erzincan, Malatya), sigara (Malatya, Bitlis), pamuklu dokuma (ElazığMalatya) ve termik santral (Ergani,Diyarbakır) bölümde yer alan endüstri kuruluşlarıdır Ayrıca Malatya’da un, yem, süt ve et kombinası, Elazığ’da çimento, ferrokrom ve plastik boru fabrikası vardır

• Fırat Nehri üzerinde Keban (Elazığ),Karakaya (Malatya) ve Murat Nehri üzerinde Hazar 12 (Elazığ) hidroelektrik santralleri yer alır

• Doğu Anadolu Bömlgesi’nde ticaretin en fazla geliştiği bölüm Yukarı Fırat’tır Bölümde Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait tarihî eserler yer alır Ayrıca baraj gölleri ve Hazar Gölü çevresinde mesire yerleri bulunur Munzur Irmağı havzasındaki Mercan Vadisi Millî Parkı da bu bölümdedir

Erzurum Kars Bölümü

Fizikî Özellikleri:

• Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda yer alır Türkiye’nin en yüksek bölümüdür Ortalama yükseltisi 2000m olan bölümün kuzeyinde Ardahan Platosu yer alır Güneye doğru Allahuekber dağları ve ErzurumKars platosu sıralanmaktadır

• ErzurumKars Platosunun güneyindeki Aras Nehri bölümün sularını Hazar Denizi’ne boşaltır Akarsuların debileriilkbahar ve yaz aylarında yükselir

• Bölümün en doğusunda Iğdır Ovası yer alır Yükseltisi 800m civarında olan bu ova Aras Nehri tarafından sulanmaktadır

• Aras Nehri’nin güneyinde KarasuAras dağları ve Palandöken dağları bulunur Daha güneyde ise Bingöl dağları yer alır Van Gölü’nün kuzeyinde volkanik dağların en büyüğü olan Ağrı Dağı (5137m) bu bölümde yer alır Türkiye’nin en yüksek dağıdır Yükseltisi fazla olduğu için zirvesinde daimî karlar ve buzullar yer alır

• Bu bölümün kuzeyinde lav akıntısının gerisinde suların toplanmasıyla oluşan Çıldır Gölü bulunur

• ErzurumKars Bölümü’nde Iğdır yöresi hariç şiddetli karasal iklim hâkimdir Kışlar çok soğuk, uzun ve kar yağışlıdır Kar uzun süre yerde kalır (56 ay), sıcaklık –400C’ye kadar düşer

• Iğdır Yöresi’nin yüksekliği az olduğu için sıcaklık değerleri daha yüksektir Yıllı yağış miktarı Iğdır çevresinde 300mm iken,yükseklerde 600mm’ye kadar çıkmaktadır

• Bölümün doğal bitki örtüsü bozkırdır Platolarda yaz yağışlarıyla gelişen uzun boylu çayırlar yetişir Bölümde düşük sıcaklığa dayanıklı sarıçam ormanları da yer alır

Beşerî ve Ekonomik Özellikleri:

• Tarıma bağlı olarak nüfus daha çok ova çevrelerinde toplanmıştır Bölümde kırsal nüfus fazladır Toplu yerleşmelerde tek katlı meskenler yaygındır Bölümün en önemli kentleri; Erzurum, Kars, Iğdır ve Ardahan’dır

• Bölüm yüksek ve engebeli olduğu için tarım alanları sınırlıdır Tarım en fazla Iğdır Ovası’nda gelişmiştir Iğdır’da yazların sıcak ve kurak geçmesi pamuk tarımının yayılmasına imkân sağlamıştır İklimin etkisiyle arpa, buğday gibi tahıllar ve şeker pancarı tarımı da yapılır

• Bölümün en önemli ekonomik faaliyeti hayvancılıktır Tarım alanlaının sınırlı olması kırsal kesimde halkı çayır ve meralarda büyükbaş havancılıkla uğraşmaya yöneltmiştir Ayrıca yazın gelişip çiçek açan otlar arıcılığın gelişmesine neden olmuştur

• Bölümden çıkarılan madenler linyit (Erzurum), kayatuzu (KağızmanKars) ve oltu taşı (OltuElazığ)dır

• Endüstri faaliyetleri sınırlı olan bölümde daha çok tarımsal ve hayvansal ürünleri değerlendiren tesisler bulunur Şeker (Erzurum), et kombinası, çimento, deri, süt ürünleri (ErzurumKars), dokuma (Erzurum, Iğdır) ve el sanatları (Kars) bölümünde yer alan başlıca endüstri kuruluşlarıdır

• Bölümde canlı hayvan ticareti yaygındır Turizm sınırlı olup Palandöken ve Sarıkamış’ta kayak tesisleri vardır

Yukarı Murat-VAn Bölümü

a) Fizikî Özellikleri :

• Bu bölüm bölgenin doğusunu oluşturur Bölümün en yüksek yerlerini Van Gölü’nün kuzeyinde kuzeydoğugüneybatı doğrultusunda uzanan volkanikdağlar oluşturur Bu dağlar; Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı Dağları’dır Murat Nehri, sularını bu bölümden toplar

• Bölümün doğusunda Van Gölü Kapalı Havzası bulunur Van Gölü Türkiye’nin en büyük gölüdür Suları sodalıdır Nemrut yanardağının vadi önünü kapatması sonucu olmuştur Van Gölü’nün çevresinde Nemrut, Nazik, Bulanık ve Erçek gölleri bulunur

• Murat Irmağı boyunca uzanan çöküntü hendeği boyunca Muş, Bulanık, Malazgirt, Ağrı ve Eleşkirt ovaları yer alır

• Bölümde karasal iklim şartları etkilidir Van Gölü çevresinde karasal iklimin etkisi, ılımanlaştırıcı etkisine bağlı olarak azalır Yıllık ortalama yağış, alçak kesimlerde 400mm (Van 381mm), yükseklerde 600mm (Muş 871mm) civarındadır

• Bölümün doğal bitki örtüsü bozkırdır Yüksek kesimlerde dağ çayırları yer alır

Beşerî ve Ekonomik Özellikleri:

• Bu bölümde kırsal nüfus çok fazladır Ancak son yıllarda şehirlere göç artmıştır Bölümün en büyük şehri Van’dır Diğerleri Muş ve Ağrı’dır TatvanVan arasında feribot seferleri yapılır

• Yukarı MuratVan Bölümü engebeli olduğundan tarım alanları sınırlıdır Muş Ovası tarım yapılan en önemli alandır Bölümde en fazla tahıl ürünleri, özellikle arpa yetiştirilir

• Küçükbaş hayvancılık en önemli ekonomik uğraştır

• Bölümde endüstri az gelişmiştir Şeker (Muş, Ağrı, Erciş, Van), çimento, iplik, et kombinası (Van) bölümdeki önemli endüstri tesisleridir Bölümde canlı hayvan ticareti yaygındır

• Bölümde Ağrı dağı, Van kedisi, tarihî ve doğal güzellikleri önemli turistik varlıklarıdır

Hakkari Bölümü

Fizikî Özellikleri:

• Hakkâri Bölümü bölgenin güneydoğusunu oluturur Türkiye’nin en dağlık ve engebeli bölümüdür Bölümde Hakkâri ve Buzul (Cilo) dağı bulunur Buzul Dağı’nın zirvesinde Uludoruk Tepesi 4135m’lik yükseltisi ile Türkiye’nin ikinci en büyük noktasıdır Zirvesinde kalıcı kar ve buzullar yer alır

• Bu bölümün tek ovası Yüksekova’dır (2200m)

• Önemli akarsuları Botan ve Zap Suyu’dur

• Yaz mevsimi genellikle sıcak ve kurak, kışlar çok soğuk ve kar yağışlıdır Doğu Anadolu Bölgesi’nin en yağışlı bölümüdür Yükseltisinden dolayı yağış miktarı artmıştır Ortalama yağış 600800mm’dir En fazla yağış kış ve ilkbaharda, en az yağış ise yaz mevsiminde düşer

b) Beşerî ve Ekonomik Özellikleri:

• Hâkim bitki örtüsü bozkırlar ve dağ çayırları olmakla birlikte yağışın fazla olduğu yerlerde meşe ormanları görülür

• Türkiye’de nüfus yoğunluğunun en az olduğu bölümdür Bunun nedeni; yerşekillerinin engebeli ve tarım alanlarının dar olmasıdır Hakkâri ve Şırnak önemli yerleşim merkezleridir Bölüm sürekli olarak dışarıya göç verir

• Bölümün en geniş tarım alanı Yüksekova’dır Daha çok tahıl tarımı yapılır Akarsu boylarında çeltik, sebze ve meyve yetiştirilir

• Yaygın olarak yapılan ekonomik uğraş hayvancılıktır Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığın yanında arıcılık da oldukça gelişmiştir

• Bölüm yeraltı kaynakları bakımından oldukça fakirdir