Safranbolu Evlerinin Mimari Özellikleri

Safranbolu Evlerinin mimari özellikleriTemel Özellikleri

Safranbolu Evleri, yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan Türk kent kültürünün günümüzde yaşamaya devam eden en önemli yapı taşlarıdır İlçe merkezinde 18 ve 19yy ile 20yy başlarında yapılmış yaklaşık 2000 geleneksel Türk evi bulunmaktadır Bu eserlerin 800 kadarı yasal koruma altındadır Evler Safranbolu´nun iki ayrı kesiminde gruplanmış durumdadır Birincisi "Şehir" diye bilinen ve kışlık olarak kullanılan kesim, ikincisi "Bağlar" diye bilinen ve yazlık olarak kullanılan kesim

Şehir, yönetim merkezinin bulunduğu Kale, alışveriş merkezinin bulunduğu Çarşı, evlerin bulunduğu Akçasu, Gümüş, Musalla, Kale altı ve Tabakhane semtlerinden oluşmaktadır Bu kesim iklimin olumsuz etkilerine karşı korunmuş, alçak rakımlı iki vadinin içindedir Burada evler birbirine yakın, sokaklar dardır Bağlar birkaç yüz metre daha yüksekte, hava akımlarına açık ve daha geniş araziler üzerindedir Hemen hemen herkesin bir kışlık bir de yazlık evi vardır Yöre halkı kışın şehirdeki evinde yaşar ve yazın havaların ısınmasıyla Bağlardaki yazlık evine göçer Ancak "Çarşı" üretim ve ticaret hayatı yazın da aynen sürer

Tüm evler kendilerine göre daha merkezi konumdaki kamu binalarına, dini yapılara ve anıt eserlere dönüktür Hangi evden bakılırsa bakılsın manzara kapanmaz Evlerin yakın plan cepheleri kör, uzak plan cepheleri açık ve birbirlerini izleyecek konumdadır

Şehrin ortasında bulunan meydana yönelik yollar ve sokaklar tamamen Arnavut kaldırımlıdır Anıt eserlerin avluları ve meydanlar da Arnavut kaldırımlıdır Mevcut taş kaplama tarzı rutubeti en aza indiren, sel sularına karşı dayanıklı ve ağaç köklerinin yeterli su almasına uygun yapıdadır

Safranbolu evinin boyutu ve biçimini belirleyen üç temel unsurdan söz edilebilir: Çok nüfuslu büyük aile yapısı, yağışlı iklim, kültürel ve maddi zenginlik Bir ailede karı kocanın normal olarak iki ya da üç çocuğu vardır Erkek evlat evlendirilince ona ayrı bir ev açılmaz, gelin aynı eve getirilir Amcalar, yengeler, halalar ve torunlarında dahil olduğu aile hep birlikte bir evde yaşarlar Evin kadınına işlerde yardım etmek amacıyla evlerin çoğunda evlatlık kız bulunur Evlatlık kız evin kızı gibi görülür

Kalabalık aile yapısının yanında evlerde harem-selamlık ayrımı vardır Ailelerin sahip olduğu hayvanlar evin zemin katındaki ahırlarda barındırılır Yağışlı iklim nedeniyle kapalı alan ihtiyacı da fazladır İnsan ve hayvan yiyecekleri, yakacak odunlar hepsi evin uygun bölümlerinde muhafaza edilirler İşte tüm bunların sonucu olarak Safranbolu evleri büyük hacimlidir

Doğa-insan-ev; sokak-ev, sokak-çarşı ilişkileri son derece düzenli ve dengelidir Çevreye olduğu kadar komşuya da saygı egemendir Hiçbir ev diğerinin görünüşünü engellemez Evlerin yapımında taş, kerpiç ahşap ve alaturka kiremit kullanılmıştır Bahçeler sokaktan taş duvarlarla ayrılmıştır

Din ve gelenekler evi dışarıya kapar, bu yüzden ev içi ve bahçeler yüksek duvarlarla ayrılmıştır, pencereler kafeslidir, kadın yabancı erkeğe görünmez Bazen aynı evin içinde bile, kadınlar ve erkekler ayrı ayrı yaşarlar Safranbolu´da selamlık ve harem olarak ikiye bölünmüş böyle evler vardır Hacı Memişler Bağ evinde ve Kaymakamlar Evinde harem ve selamlık girişleri değişik katta iki ayrı sokaktan sağlanmıştır Aile yaşantısını tedirgin etmeden kolay ulaşılabilen bir odası da selamlık olarak kullanılır Selamlık odaları biraz daha özenlidir

Evin girişinde zemin katta "hayat" vardır Bu bölüm eğer taş kaplıysa "taşlık" adını alır Burada ışık almayı sağlayan ahşap kafes "gliste" mevcuttur Zemin katlarda ayrıca ahırlar, büyük kazan ocakları ve ambarlar bulunur

Üst katlara ahşap ustalığının üstün örneklerini sergileyen merdivenlerle çıkılır İkinci kat diğer katlara göre daha basıktır Bu katta gerektiğinde yatak odası olarak da kullanılabilen bir mutfak bulunur Gündelik yaşam orta katta geçer Soğuk kış günlerinde bu katın ısıtılması daha kolay olur

Üçüncü kat evlerde mükemmelliğe varılan noktadır Bu katta tavanlar daha yüksektir Odalara sekiz kenarlı bir çokgenden oluşan "sofa"nın daha kısa olan dört çapraz kenarından açılan kapılardan girilir Odaların giriş kapıları köşelerdedir ve oda ile doğrudan teması kesen özel ahşap paravana düzeni bulunur Odaların her biri bir çekirdek aileyi ya da bir aile yakının barındırabilecek tüm unsurlara sahip, bağımsız birim olarak tasarlanmıştır Bu doğrultuda her odada ahşap dolapların (yüklük) içerisinde bugünün duş kabinlerini andıran gusülhaneler mevcuttur

Safranbolu evlerindeki çıkmalar, evin dış görünümünü tek düzelikten kurtarır Evlerin pencereleri çok özel biçimde tasarlanmış olup dar ve uzuncadır Ahşap kanatlı pencerelerde ayrıca "muşabak" denilen kafesler bulunur

Evlerde ısınma ocaklarla sağlanır Ocaktan alınan közler mangala konarak taşınır Katlar arasında zaman zaman tecrit malzemesi kullanılmış olsa da ahşap evlerde ısının muhafazası güçtür Bu nedenle prensip mekanın değil insanın ısıtılmasıdır Soba ise son dönemlerde kullanılmıştır

Aydınlatma aracı gaz yağı lambasıdır Son zamanlarda "lüks lamba" diye tanımlanan, daha büyük boyutlu ve daha fazla ışık veren lambalar kullanılmıştır

Evlerin bazılarının içlerinde serinlik vermesi ve yangından korunmak amacıyla yapılmış olan havuzlar bulunmaktadır