Havâic-İ Asliyye

Havâic-i asliyye
Hakkında Havâic-i asliyye




HAVÂİC-İ ASLİYYE

Hâcet, çoğulu Havâlic; ihtiyaç Aslî; temel, esas Hâcet-i asliyye; temel ihtiyaç demektir Bir zekât terim olarak; zekâttan muaf tutulan ve bir kimsenin kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin temel ihtiyaç maddelerini teşkil eden şeylerdir Zekât yükümlüsü hür, müslüman, âkıl-bâliğ ve nisap miktarı mala sahip olan kişidir Nisap miktarı, aslî ihtiyaçların dışında hesaplanır Ayrıca zekât yükümlüsü olacak kimsenin mala tam mâlik olması, malda alış-veriş veya doğurmakla nemâ (gelişme-çoğalma) kabiliyetinin bulunması, malın temel ihtiyaç maddelerinden fazla olması ve nisap miktarına ulaşması dâ gereklidir (Yusuf el-Kardâvî, İslâm Hukuku'nda Zekât, Terc İbrahim Sarmış İstanbul 1984, c I, s 134-168)

Kişiyi zekât yükümlüsü hâline getiren nisap miktarı malın üzerinden bir yıl geçmesi lâzımdır Hadîste: "Kim servet elde ederse, zekât bir yılın geçmesiyle farz olur" (Tirmizî, Mişkât, 6)

Temel ihtiyaç ve yıllık zorunlu harcamalar zekâttan muaftır Buna geçim indirimi de denilebilir Bu geçim indirimi için, para yerine belli ihtiyaç maddeleri geçtiğinden mal sahiplerinin mağduriyeti sözkonusu olmaz Çünkü bir kimse önce temel ihtiyaç maddeleri ve borçları düşürdükten sonra geri kalan altın, gümüş, ticaret eşyası veya nakit para nisap miktarını aşar ve üzerinden de bir yıl geçmiş olursa zekât farz olur

Âyette; "Sana, neyi fakirlere harcayacaklarını sorarlar; de ki; artan malı verin"(el-Bakara, 2/219) buyurulur İbn Abbâs, artan malın, "Aile fertlerinin ihtiyaçlarından arta kalanı" olduğunu belirtir (İbn Kesîr Tefsîri, Mısır (ty), I, s 255-256) Elmalılı, âyetteki "arta kalanı infâk ediniz" hükmünün şu anlama geldiğini belirtir: "Malınızın temel ihtiyaçlarınızdan fazlasını infâk ediniz Meşrû yoldan mal kazanınız ve bu maldan kendinizin ve aile fertlerinizin zorunlu ihtiyaçlarından fazlasını hayır için harcayınız Çeşitli âyetlerde belirtildiği üzere karı, küçük çocuklar, fakir durumdaki ana-baba, dede ve nineler aile ferdidir Bunların nafakası, bir kimsenin kendi nafakası kabilindendir Bu yüzden hayır yapacağız diye kendinizi ve aile fertlerini nafakasız bırakmak câiz olmaz" (Elmalılı, Hak Dini Kur'ân Dili, İstanbul 1960, II, s 767)

İşte bir kimsenin zekât yükümlüsü olması için kendisinin ve yukarıda belirtilen aile fertlerinin bir yıllık temel ihtiyaçlarını karşılayacak mâlî güce sahip olması, ayrıca nisap miktarı mala da bir yıl süreyle mâlik bulunması gerekir Altının zekât nisabı 80 gr gümüşün 640 gr olup, nakit para veya ticaret mallarının nisabı da bunlardan birisi esas alınarak belirlenir Nakit para veya ticaret malı nisabı aşınca, nisap miktarı da eklenerek kırkta bir zekâta tâbi olur

Hadiste, "Ancak zengin olan, sadaka ile yükümlüdür", başka rivâyette, "Zenginden başkası sadaka (zekât) ile yükümlü değildir" (Ahmed b Hanbel, Müsned, H No: 7155)

Hz Peygamber bir kimseye şöyle demiştir: "Sadaka vermekte önce kendinden başla; eğer senin ihtiyacından bir şey artarsa onu çoluk çocuğuna harca; eğer bundan da birşey artarsa yakınlarının muhtaçlarına harca; yakınlarına harcadıktan sonra birşey artarsa onu da sırayla yakınlık derecesine göre sağına soluna, önüne arkana (çevrendekilere) harca" (Müslim, c II, s 692, H No: 997)

Buna göre temel ihtiyaç maddeleri ve ailenin bir yıllık zarûrî ihtiyaçları zekâttan muaftır Hadîste: "Müslümana atı ve kölesinden dolayı zekât yoktur" (Buhârî, II, s 121; Müslim, II, s 676) buyurulur Bunun dışındaki temel ihtiyaçlar isim olarak nass'larda yer almamış, ancak bu konuda "ma'rûf=bilinen, örfleşen, devirlere göre aslî ihtiyaç sınıfına giren şeyler" esas alınmıştır

Aslî ihtiyaçlar şöylece sıralanabilir:

1) Bir kimsenin ömür boyu içinde oturacağı evi, bağ, bahçe ve tarlası

2) Binek ve koşum hayvanları, otomobil, servis arabası, traktör, su motoru, meslek ve sanatını ifa için kullandığı makine, tezgah, fabrika vb âletler Bunlar geliri üzerinden zekâta tâbi olur

3)Örfe uygun giyim ve ev eşyası Halı, kilim, altın ve gümüş olmayan yemek takımları, koltuk, çamaşır makinesi, buzdolabı, televizyon, radyo vb elektronik âletler

4) İlim adamlarının kütüphanesi

5) Kendisinin ve bakmakla yükümlü öldüğü kimselerin bir yıllık yeme, içme, giyim vb harcamaları

6) Nisap miktarına ulaşmayan ve ticaret için kullanılmayan süs ve zinet eşyası

İbnü'l-Hümâm bunları "oturulacak ev, giyilecek elbise, ev eşyası, binilecek hayvanlar ve kullanılan silâhlar için zekât yoktur" (Fethu'l-Kadîr, I, 487) şeklinde özetler

Hamdi DÖNDÜREN