Anadoluda Kurulan Türk Beylikleri.

Anadolu’da Kurulan İlk Dönem Türk Beylikleri



Orta Asya'da bin yıl öncesinden hareketlenen büyük Türk gurupları, X asırdan itibaren doğudan Azerbaycan-Doğu Anadolu-Irak-İran istikametinde yürüyüşlerine devam etmişlerdi

Büyük Selçuklu Devleti'nin kuruluşu ile Malazgirt zaferi (1071) arasındaki devrede Türkmenler Anadolu hudutlarını aşarak bu ülkenin doğu ve orta kısımlarına yayıldılar Malazgirt zaferinden sonra Bizans'ın mukavemetinin tamamen kırılması üzerine Anadolu'nun geri kalan kısımlarını da fethe giriştiler Türkler için Anadolu artık yeni bir vatan olmuştu Sultan Alp Arslan ile beraber Malazgirt savaşına, Artuk, Tutak, Danişmend, Satuk, Mengücük, Savtegin ve Afşin gibi büyük emir ve beyler de katılmışlardı İşte bu beylerden bazıları Malazgirt zaferinin kazanıldığı yıldan itibaren Doğu Anadolu'da Türk beyliklerini kurdular

1344'te İlhanlı İmparatorluğu'nun kesin çöküş tarihidir, Anadolu'da Türkmen Beylikleri hâkim vaziyettedirler Bu Beylikler'in elinde bulunmıyan Anadolu toprakları, geniş de olsa, siyasî ve askerî ehemmiyet arzetmemektedir

Osmanoğulları, İzmit şehrini de almışlar, Pelekanon meydan muharebesinde Bizans İmparatoru'nu bozmuşlar, Karasıoğulları'na metbûluklarını tanıtmışlar, Ankara'daki Ahi Cumhuriyeti'ni tehdide başlamışlar, Karamanlılar'ın nüfuz mıntakalarına uzanmışlar, mutlak surette Anadolu'nun en prestij sahibi hükümdarı olmuşlardır (tahtta gene Osmanoğlu Orhan Bey vardır)

Karamanoğulları da Eretna devleti başta olmak üzere komşularından fütuhatta bulunmuşsa da, Osmanoğulları'nın prestijine erişmeleri mümkün olamamıştır Türkiye'nin eski başkenti Konya'yı ellerinde tutmaları, Osmanlılar'ın jeopolitik konuşlarının yanında ehemmiyetsiz kalmıştır

Kocaeli yarımadası Osmanoğulları'na geçince, Bizans, Anadolu ile hemen hemen alâkasını kesmiştir Osmanlılar, Karası Beyliği'ni ortadan kaldırıp Çanakkale Boğazı'na dayanmanın arifesindedirler

Malazgirt Zaferi'nden sonra yapılan anlaşmaya Bizans'ın yeni yönetimi uymayınca, Sultan Alp Arslan komutanlarına Anadolu'nun tamamen fethedilmesi emrini vermişti Alp Arslan'ın yerine geçen Melikşah zamanında da bu fetih hareketleri devam ettirildi Kutalmışoğlu Süleymanşah ve kardeşi Mansur gibi hanedan üyeleri ile Artuk Bey, Tutak, Danişment Gazi, Mengücek, Ebulkasım gibi komutanlar emrindeki Türkmenlerle Anadolu içlerine akınlar düzenlediler Anadolu'nun fatihi olan bu değerli komutanlar veya oğulları hâkim oldukları bölgelerde kendi devletlerini kurdular Bu devletler, Anadolu'da kurulan ilk Türk devletleridir Melikşah'ın ölümünden sonra (1092) bu Türkmen beylikleri daha bağımsız hareket etmişlerse de çoğu siyasî bakımdan Irak Selçuklularına bağlıydılar Anadolu'nun Türkleşmesinde önemli rol oynayan ilk Türk devletleri, genellikle küçük, mahallî devletlerdi Ancak Saltuklular, Danişmentliler, Mengücekler ve Artuklular diğerlerinden daha güçlü idi Zamanla Türkiye (Anadolu) Selçukluları, bu devletler üzerinde hâkimiyetini kurarak, Anadolu'da Türk birliğini sağlamıştır

Danişmentliler

Saltuklular

Mengücekler

Artuklular

Sökmenliler

İnaloğulları

Çubukoğulları

Çaka Bey

Tanrıvermişoğulları

İnançoğulları

Danişmentliler (1072- 1178)

Sivas merkez olmak üzere Tokat, Niksar, Amasya ve Kayseri civarında kurulmuştur Devletin kurucusu Melikşah'ın komutanlarından Danişment Gazi Ahmed Bey'dir Rivayete göre Türkmenlere öğretmenlik yaptığı için Dânişmend Gazi diye anılan Ahmed Bey,Türkiye Selçukluları Sultanı Süleymanşah'ın ölümüyle nüfuzunu daha da artırdı Ankara, Kastamonu, Çankırı'yı ele geçirdi 1nci Kılıçarslan ile beraber Haçlılara karşı savaştı ve Antakya Haçlı Prensi Bohemond'u esir ederek Malatya'yı ele geçirdi Yerine geçen oğlu Gazi Bey zamanında devlet en güçlü devrini yaşamıştır (1104) Öyle ki Türkiye Selçukluları ve Bizans'ın iç işlerine müdahale eder oldular Gazi Bey, Haçlılardan Konya'nın geri alınmasına (1116) ve taht mücadelesinde desteklediği 1nci Mesud'un burada sultan ilân edilmesine yardım etti Danişmentliler, her zaman Haçlılara ve Bizans'a karşı başarılar kazanmışlar ve fethettikleri toprakların Türkleşmesini sağlamışlardı Bu sebeple Türkiye Selçukluları, Türkler arasında itibarı çok fazla olan Danişmentlileri en büyük rakipleri olarak görmüşlerdir Nitekim taht mücadelelerinden faydalanan 2nci Kılıçarslan, Danişmentli şehirlerini ele geçirerek bu devlete son vermiştir (1178)

Saltuklular (1072-1202)

Beyliğin merkezi olan Erzurum ve civarı, Alp Arslan'ın komutanlarından Ebûlkasım Saltuk tarafından fethedilmişti Oğlu Ali Bey ise devletin asıl kurucusu sayılır Ali Bey'in oğlu İzzettin Saltuk zamanında Saltuklular en güçlü dönemlerini yaşamışlardır (1132-1174) Bayburt, Kars, Oltu, İspir, Tercan ve Trabzon havalisi beyliğe dahil edilmiştir İzzettin Saltuk, bölgedeki diğer Türk beyleri ile iş birliği yaparak Gürcülere karşı başarılı savaşlar yaptı Ayrıca Trabzon Rumlarıyla da mücadele etti Gürcüler üzerine sefere çıkan Türkiye Selçukluları hükümdarı 2nci Süleyman Şah, Saltuklu Beyi Melikşah'tan Erzurum'u alarak bu devlete son vermiştir (1202)

Mengücekler (1072-1228)

Alp Arslan'ın komutanlarından emir Mengücek, Erzincan ve Kemah çevresini fethederek bu devletin temelini atmıştır Beylik hakkındaki ilk bilgiler oğlu İshak zamanında başlar (1118-1142) Danişmentlilerin hâkimiyetini tanıyan İshak'ın ölümünden sonra devlet iki kola ayrıldı (1142) Oğullarından Davud Erzincan ve Kemah'a; Süleyman ise Divriği'ye hakim oldu

1-Erzincan-Kemah Kolu; Şebinkarahisar'ı da içine alan bu kol, Alaaddin Keykubad tarafından ortadan kaldırıldı (1228)

2- Divriği Kolu: Bu kol hakkında fazla bir bilgi olmamakla birlikte, 1250 yılına kadar Selçuklu hâkimiyeti altında varlığını sürdürdüğü bilinmektedirMengücekler zamanında özellikle Erzincan ve Divriği birer kültür ve ticaret merkezi durumuna gelmiştir

Artuklular (1101-1409 )

Devlet adını Oğuzların Döğer boyundan Eksük-oğlu Artuk Bey'den alır Anadolu'nun fatihlerinden olan Artuk Bey, hizmetlerinden dolayı Suriye Meliki Tutuş tarafından Kudüs valiliğine getirilmişti Ancak Kudüs'ün Fatımîlerin eline geçmesi üzerine (1098) Artuk'un oğulları Sökmen ve İl-Gazi burada tutunamadılar Suriye'nin kuzeyi ve Güneydoğu Anadolu bölgesine geldiler Selçuklular tarafından kendilerine verilen bölgede, üç kol hâlinde, Artuklu devletini kurdular

Hasankeyf-Amid (Diyarbakır) Artuklu Kolu (1101- 1231):

Artuk Bey'in oğlu Sökmen tarafından Hasankeyf'te (Hısn-ı Keyfâ) kuruldu Nurettin Mehmet zamanında, Selahaddin Eyyubî'nin de yardımıyla Diyarbakır (Amid) ele geçirildi (1183) ve burası Artukluların merkezi oldu Eyyubîler Hasankeyf ve Amid'i ele geçirerek bu kola son verdiler (1231)

Sökmen ve oğulları Haçlılar'a karşı mücadeleleriyle ün kazandılar Nitekim Sökmen, Türkmen liderlerinden Çökürmüş ile birlikte, Urfa Haçlı Kontu IIBoudain'i esir etmeyi başarmıştırArtuklular zamanında Diyarbakır ve çevresi Türk kültürünün en önemli merkezi hâline gelmişti

Mardin Artuklu Kolu (1108-1409):

Artuklu şubeleri içerisinde en güçlü ve uzun ömürlü kolu oluşturur Artuk Bey' in diğer oğlu İl-Gazi tarafından Mardin'de kurulmuştur (1108) İl-Gazi Halep halkının isteği üzerine Halep'e girmiş ve oğlu Temurtaş'ı burada bırakmıştır Oğlu Temur- taş, İl-Gazi gibi bölgedeki Haçlılarla mücadele etmiş; 1144'de Urfa'yı Haçlılardan alması İslâm dünyasında sevinçle karşılanmıştırGüçlü devletler arasında kalan Mardin Artukluları, Eyyubîler ve Selçukluların hâkimiyetini tanımışlardı 1243' de ise İlhanlılar'a bağlandılar Nihayet, Mardin'i alan Karakoyunlular bu devlete son verdiler (1409)

Harput Artuklu Kolu (1185-1234):

Hasankeyf koluna hükümdar olamayan Ebûbekir, Harput'a gelerek, Harput Artuklu kolunu kurmuştur (1185) Alaaddin Keykubad'ın Harput'a girmesiyle bu kol sona ermiştir (1234)

Sökmenliler (1100-1207)

Sultan Alp Arslan'ın yeğeni Kutbettin İsmail'in komutanlarından Sökmen El -Kutbî tarafından, Van Gölü havzasında kurulmuştur Sökmen, Müslüman Mervanoğulları'ndan Ahlat'ı alarak burayı merkez yaptığından bu beyliğe Ahlat Şahlar veya Ermen Şahlar da denilmektedir Son Sökmen beyi İzzettin Balaban zamanında idare Eyyubîler'in eline geçmiştir (1207) Togan-Arslanoğulları-Dilmaçoğulları (1084-1394)Bitlis-Erzen dolaylarında kurulmuştur Beyliğe adını veren Dilmaçoğlu Mehmet Bey, Malazgirt Savaşı'na katılmış komutanlardandır 1104 yılında başa geçen Mehmet Bey'in oğlu Togan Arslan, büyük bir üne sahipti Bu sebeple kendi soyundan gelen Erzen beyleri için Togan-Arslanoğulları denmiştir Gürcü ve Haçlılarla mücadele eden bu beylik, oldukça uzun ömürlü olmuştur Selçuklulardan sonra Harzemşah ve İlhanlı hâkimiyetine girmişler; Akkoyunlular tarafından beyliğe son verilmiştir (1394)

İnaloğulları (1103-1183)

Diyarbakır ve çevresinde kurulmuştur Suriye Selçuklu meliki tarafından Amid (Diyarbakır) valiliğine getirilen Tuğ Tegin, Haçlılarla mücadele için ayrıldığı şehri Türk beğlerinden İnal'a vermişti İnal Bey 1103'de Amid'de kendi hükûmetini kurdu Yaklaşık 80 yıl süren beylik, Amid'in Selahaddin Eyyubî tarafından ele geçirilmesiyle sona ermiştir (1183) İnaloğulları, Amid'de(Diyarbakır) birçok eser bırakmıştır Onlar zamanında şehirde 40 bin ciltlik bir kütüphane kurulmuştur

Çubukoğulları (1085-1113)

Beyliğe adını veren Emir Çubuk, Anadolu'nun fethinde ve özellikle Amid'in (Diyarbakır) ele geçirilmesinde önemli rol oynamıştır Bir ara Selçuklular adına Amid askerî valiliğine de getirilen Emir Çubuk, Harput merkez olmak üzere Palu, Arapkir ve Çemişkezek'te kendi hükûmetini kurmuştur Oğlu Mehmed Bey zamanında Artuklu Belek Gazi, Harput'u ele geçirerek beyliğe son vermiştir (1113)

Çaka Bey (1081-1097)

İzmir ve çevresinde kurulduğundan İzmir Beyliği olarak da anılır Oğuzların Çavuldur boyuna mensup olan Çaka Bey, uzunca bir müddet kaldığı İstanbul'dan kaçarak, İzmir' e gelmiş ve burada beyliğini kurmuştur (1081) Bizans tahtını ele geçirmek için Peçeneklerle ittifak kurmuşsa da amacına ulaşamamıştır Ancak oluşturduğu donanma ile Midilli, Sakız, Sisam, Rodos gibi Ege adalarını ele geçirmiştir Bu güçlü düşmandan kurtulmak isteyen Bizans, damadı olan 1nci Kılıçarslan'ı aleyhine kışkırtmıştır Bir rivayete göre Kayınpederi Çaka Bey'i yanına çağıran 1nci Kılıçarslan, onu hileyle öldürtmüştür Ancak bazı kaynaklarda Çaka Bey'in ölmediği ve Bizans donanmasının kuşatmasındaki İzmir'i teslim ettiği yazar (1097)Çaka Bey, Anadolu'daki ilk Türk denizcisi, kurduğu donanma ise ilk donanma olarak kabul edilmektedir

Tanrıvermişoğulları

Çaka Bey'in İzmir'de hâkimiyetini kurduğu yıllarda Tanrı-bermiş adlı bir Türk komutanı da ele geçirdiği Efes'te beyliğini kurmuştu Bizans'ın sahil bölgelerine yolladığı donanma Efes'i ele geçirince bu beylik de ortadan kalkmıştır (1097)

İnançoğulları (1262-1335)

Kurulduğu yerden dolayı Lâdik -Denizli Beyliği adıyla da bilinir Bu bölge Malazgirt Savaşı'ndan kısa bir süre sonra Türkleşmiştir Nitekim Denizli bölgesine 200 bin çadır halkının yerleştiğini dönemin kaynakları yazar 1262 yılında Selçuklulara karşı ayaklanarak, İlhanlı hâkimiyetine geçen Mehmet Bey, devletin kurucusudur Mehmet Bey'in torunu olan İnanç (Yinanç) Bey, beyliğe ismini vermiştir Germiyanlıların ilhakıyla İnançoğulları beyliği sona ermiştir (1335)

Anadoluda Kuralan İkinci Dönem Türk Beylikleri



Anadolu Selçukluları, Anadolu'daki Türkmen beylerini aşiretleriyle birlikte Bizans ve Kilikya sınırlarına yerleştirmişlerdi Böylece Anadolu Selçukluları hem devletin sınırlarını güvence altına alıyor, hem de Türkmen beylerini denetim altında tutuyorlardı Ama 1243'teki Kösedağ savaşı'nda Moğollara yenilen Anadolu Selçuklu Devleti’nin Türkmenler üzerindeki denetimi zayıfladı Bu savaşın ardından, Moğolların bir kolu olan İlhanlılar Anadolu’da denetimi ele geçirdiler Bu süreçte uç beylikleri, önce İlhanlılara bağlı, sonra bağımsız devletlere dönüştüler Bu beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği, zamanla bütün öbür beyliklerin topraklarını ele geçirdi ve bir imparatorluğa dönüştü



Aydınoğulları

Aydınoğulları, 1308'de Aydın ve çevresinde kuruldu Devletin kurucusu Aydınoğlu Mehmed Bey, Germiyanoğulları'nın subaşısıydı (ordu komutanı) Mehmed Bey, önce Germiyanoğullarına bağlı kaldı So nra Bizans'tan Birgi'yi alıp başkent yapınca bağımsızlığını ilan etti Ardından Ödemiş, Sultanhisar ve İzmir'i de topraklarına kattı Ayasuluğ’da (bugünkü Selçuk) Aydınoğullarının ilk donanmasını kurdu

Mehmed Bey’in 1334'te ölümü üzerine beyliğin başına oğlu Umur Bey geçti Umur Bey Selçuk ve İzmir'de tersaneler kurdu ve donanmasını güçlendirdi Sakız, Bozcaada, Eğriboz, Mora ve Rumeli kıyılarına akınlar düzenledi Umur Bey Alaşehir'i de topraklarına katınca, Venedik, Ceneviz, Rodos Şövalyeleri ve Kıbrıs Krallığı'nın donanmaları birleşerek harekete geçti Birleşik Haçlı donanması 1344’te İzmir'i ele geçiren ve Aydınoğulları bu savaşta donanmasını yitirdi

Aydınoğulları, Umur Bey'in 1348'de ölmesinden sonra eski gücünü yitirdi Denizden Haçlılara, karadan da Osmanlılara karşı koyamadı İsa Bey, 1390'da topraklarını Yıldırım Bayezid’e bırakarak Tire'de oturmayı kabul etti 1402’deki Ankara Savaşı'nda Yıldırım Bayezid'i yenen Timur Aydınoğullarına eski topraklarını geri verdi Bir süre daha ayakta kalan Aydınoğulları, 1426'da II Murad tarafından ortadan kaldırıldı

Germiyanoğulları

Germiyanoğulları, 1300’de Germiyan Türkmenleri boyundan Yakub Bey tarafından kuruldu Beylik Kütahya, Kula, Simav Gölü ve Denizli çevresinde hüküm sürdü Başlangıçta İlhanlıların egemenliğini tanıyan Yakub Bey, İlhanlıların Anadolu’da gücünü yitirmesinin ardından bağımsızlığını kazandı Ama bu kez Germiyanoğulları, Karamanoğullarının tehdidiyle karşılaştı Bunun üzerine Süleyman Şah, kızını Yıldırım Bayezid’le evlendirerek Osmanlıların desteğini sağladı Simav, Emet ve Tavşanlı çevresini de çeyiz olarak Osmanlılara verdi Süleyman Şah'tan sonra başa geçen II Yakub Bey bu toprakları geri isteyince, Yıldırım Bayezid 1390'da beyliğin bütün topraklarını ele geçirdi 1402'deki Ankara Savaşı'nda Yıldırım Bayezid’I yenen Timur, II Yakub Bey’e beyliğin bütün topraklarını geri verdi Yıldırım Bayezid'in oğulları arasındaki taht kavgasında Çelebi Mehmed'i tutan II Yakub Bey Osmanlılar’la dostça geçindi 1429’da ölünce, vasiyeti doğrultusunda beyliğin toprakları Osmanlı Devleti’ne katıldı

Kadı Burhaneddin Devleti

Kadı Burhaneddin, 1343-1381 arasında Orta Anadolu’da hüküm süren Eretna Devleti'nin önce kadısı, sonra veziriydi Eretna Hükümdarı II Mehmed Bey ölünce, 1381’de Sivas’ta beyliğini ilan etti Kayseri ve Sivas'tan oluşan beyliğin asıl topraklarına Samsun ile Erzincan’ı da kattı Güçlü bir devlet kuran Kadı Burhaneddin, Orta Anadolu’da Osmanlılar, Memlûklar ve Karamanoğullarına karşı egemenlik mücadelesi verdi 1398’de Akkoyunlulara karşı savaşırken öldü ve devleti de böylece son buldu

Kadı Burhaneddin aynı zamanda şair ve bilgindi İslam bilimleri konusunda kitapları ve şiirlerinin toplandığı Divan’ı (1980) vardır

Karamanoğulları

Oğuzların Avşar boyundan olan Karamanlı oymağı, Anadolu Selçuklularının fethettiği Ermenek yöresine yerleşmiş ve burada bir uçbeyliği kurmuştu Bu oymağın başkanı olan Nure Sufi, 1256’da öldü Yerine geçen oğlu Kerimeddin Karaman Bey, beyliğini ilan ederek Karamanoğulları devletini kurdu Ermenek’i beyliğin merkezi yaptı Daha sonra Mut ve Larende’yi (bugünkü Karaman) ele geçirdi Beyliğin merkezini de Ermenek’ten Larende’ye taşıdı Anadolu Selçuklu başkenti Konya’yı almak istediyse de başarılı olamadı Kerimeddin Karman Bey’in yerine 1261’de beyliğin başına geçen Mehmed Bey İlhanlılara karşı savaştı 1277’de Konya'yı ele geçirerek Alaeddin Siyavuş’u Anadolu Selçuklu sultanı ilan etti; kendisi de onun veziri oldu Konya'da bulunduğu sırada, Farsça yerine Türkçe'yi resmi dil ilan etti Mehmed Bey, kısa bir süre sonra İlhanlı ve Anadolu Selçuklu ordusunca ele geçirilerek öldürüldü

Karamanoğulları, İlhanlıların Anadolu'dan çekilmesinden sonra Konya'yı alarak başkent yaptılar Diğer yandan sürekli sınırlarını genişleterek güçlenen Osmanlılarla komşu oldular Sonunda iki devlet arasında çatışma kaçınılmaz hale geldi Karamanoğulları Osmanlılara karşı, Akkoyunluların ve Timurluların yanı sıra Avrupa devletleriyle de işbirliği yaptılar Yıldırım Bayezid Rumeli'de savaşırken, Karamanoğulları öbür Anadolu beyliklerini de yanlarına alarak Osmanlı topraklarına saldırdılar Bunun üzerine Yıldırım Bayezid 1390'da Karamanoğullarının üzerine yürüdü ve Konya'yı alarak bu güçlü beyliğin egemenliğine son verdi 1402’deki Ankara Savaşı'ndan sonra topraklarını geri alarak beyliklerini yeniden canlandıran Karamanoğulları, 1466'da Fatih Sultan Mehmed tarafından ortadan kaldırdı

Saruhanoğulları Beyliği

Anadolu Selçuklu Devleti'nin çökmesi ve dağılmasıyla başlayan Anadolu beylikleri döneminde, 14 yüzyıl başlarında Batı Anadolu’da Manisa ve çevresinde kurulmuş bir Türk beyliğidir

Saruhanoğulları, Avşar boyunun Saruhanlı kolundandır

Manisa ve geniş anlamda çevresi Osmanlı'nın son dönemlerine kadar Saruhan vilayeti olarak anılmıştır Manisa Osmanlı döneminde ayrıca, (tıpkı Amasya gibi) pek çok şehzadenin padişahlığa dönük olarak yetiştirildiği ve eğitiminin verildiği merkez olarak seçilmiştir Aydınoğulların'a çok yakın olduğu için Aydınoğulları'yla çatışmalar yaşamıştır ve sonucunda yokolmuştur

Çobanoğulları Beyliği

13 asırda Kastamonu ve çevresinde faaliyet gösteren Türkmen

Beyliğin kurucusu Hüsameddin Çoban Bey, Kayı boyuna mensup olup, Anadolu Selçuklu Devleti'nin ileri gelen devlet adamlarından biriydi Bunun isminden dolayı, kurduğu beyliğe, Çobanoğulları beyliği denildi Hüsameddin Çoban, Birinci İzzeddin Keykâvus’un sultanlığı sırasında, Bizans’a karşı düzenlenen seferlere katıldı Birinci Alâeddin Keykubad tahta çıkınca, bağlılığını arz etti

Moğollar, 1223'te Kıpçak ilini işgal edince, bunu fırsat bilen Rumlar, Kırım sahilindeki Suğdak şehrini kontrolleri altına aldılar Sultan Alâeddin Keykubad, Hüsameddin Çoban’ı Suğdak’ı zaptetmek için görevlendirdi Hüsameddin Çoban da, sefere çıkarak Suğdak’ı zaptetti Kıpçak hanının ve Rus hükümdarının Sultan Alâeddin’e itaatini sağladı 1227 senesinde Kastamonu’ya döndü Ölümünden sonra yerine, oğlu Alp Yürek geçti Alp Yürek hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır

Alp Yürek’ten sonra yerine, oğlu Muzafferüddin Yavlak Arslan geçti Yavlak Arslan zamanında Anadolu’da, birçok karışıklıklar oldu Yavlak Arslan, İlhanlılara muhalefete başladı Bunun üzerine İlhanlı hükümdarı Geyhatu, bir Selçuklu-Moğol ordusunu Kastamonu’ya gönderdi Yapılan muharebede Yavlak Arslan öldü Selçuklu sultanı İkinci Mesud, bu muharebede kendisine büyük yardımı dokunan Şemseddin Yaman Candar’a Kastamonu ve havalisinde Eflâni’nin idaresini verdi

Yavlak Arslan’dan sonra yerine, oğlu Mahmud Bey geçti Mahmud Bey zamanında Bizans topraklarına akınlar düzenlendi Sakarya Nehrinin civarına kadar olan yerler fethedildi Ancak, 1309 senesinde Candaroğlu Süleyman Paşa, bir baskın ile Kastamonu’yu fethederek, Çobanoğulları Beyliği’ne son verdi

Dulkadıroğulları

Büyük Anadolu Beyliklerinden biri idi Dulkadiroğulları, Mısır'daki Türkmen Memluk devletleri arasında güçlü ve uzun ömürlü bir beylik olarak görülmüştür Kurucusu, Dulkadıroğlu Zeyniddin Ahmed Karaca Bey'dir Bazen Memlüklere, bazen Osmanlılara tabi olmuş, fakat en çok Osmanlılarla işbirliği yapmış ve Osmanlı sarayı ile akrabalık kurmuşlardır

Elbistan başkent olmak üzere Maraş, Kayseri, Elazığ, Ayıntap, Malatya, Adıyaman vilayetlerinde hüküm sürdü 1522 yılında Osmanlı topraklarına girdi

Dulkadırlılar Oğuzların Bozok kolundandır Onların ilk reisi Zeyneddîn Karaca Bey, Eratna Bey'in elinden Elbistan'ı zabtetmiş ve Memlûk saltanı Melik el-Nâsır Muhammed'den nâiblik menşuru alarak Dulkadırlı Beyliği'ni kurmuştu

Karaca Bey zaman zaman Memlûk sultanlarına itaat, bazan da onlardan ayrılarak Haleb şehrini tehdid ediyordu Ayrıca Sis Ermeniler ile başarılı mücadelelerde bulunmuştu Halep taraflarında da bir çok yer zapteden Karaca Bey bu başarılarına güvenerek "Melik üz-Zâhir" unvanı ile hüküdarlığını ilân etti (1348) Ancak Memlûk Devleti'ne isyan eden Haleb valisi Bay-Buğa'yı sultana teslim etmemesi onun ortadan kaldırılmasına yol açtı

Karaca Bey'den sonra oğlu Halil Bey ve Mehmet bey Memlûklular tarafından Elbistân valiliğine tayin edildi

Timur'un Elbistân, Malatya ve Besni'yi alıp tahribi üzerine Mehmed Bey ona itaate mecbur oldu Mehmed Bey Çelebi Mehmed Sultan ile iyi münasebetlerde bulundu Buna mukabil Ramazanoğulları ve Karamanoğulları'na karşı daimî surette savaştı Memlûklular bu hizmetine karşılık ona Kayseri şehrini verdiler

Mehmed Bey 1442den sonra yerine oğlu Süleymân Bey geçmişti Süleyman Bey Osmanlılar ve Memlûklulara kız vererek akrabalık tesis etti ve bu devletlerle olan dostluğunu sürdürerek Dulkadırlı Beyliği'nin varlığını korudu Daha sonra beyliğe zaman zaman Osmanlı ve Memlûklu Devletleri'nin müdahale ederek kendi adaylarını Dulkadırlı beyi tayin ettirmişlerdir Alâaddin Devle Bozkurt Bey (1479-1515) Osmanlıların desteğini sağlayarak beyliğin başına geçmişti

Ancak o da Osmanlılara cephe alınca dört oğlu ile beraber öldürüldü Yerine Ali bey tayin edildi Ali Bey, Sultan I Selim'in Mısır seferinde ve daha sonra Şam valisi Canberdi Gazâlî isyanında Osmanlılara önemli hizmetlerde bulundu, fakat kıskanç Ferhat Paşa'nın onu sultana fitnelemesi üzerine öldürüldü daha sonra Osmanlılar Dulkadiroğulları beyliğini ilhak ederek son vermiştir

Karesioğulları

Karesi oğulları beyliği Danişment Gazı’nın soyundan gelmektedir Danişment oğullarının Selçuklulara katılmasıyla birlikte Batı Anadolu’da uç beyliği oldular Zamanla Bizans'a ait toprakları ele geçirerek Marmara kıyılarına kadar çıktılar Bunlardan Kalem şah Bey ve Karesi Bey Balıkesir fethederek beyliğin merkezi yaptılar Zamanla beyliğin sınırlarını genişlettiler Bizans, Marmara kıyılarından uzaklaştırılarak Çanakkale de Karesi topraklarına katıldı

Karesi Beyden sonra Demirhane Bey, merkezi Balıkesir olan bölgeye Yahşi Bey de Bergama çevrelerine hakim olarak , beyliklerini sürdürdüler Osmanlıların ikinci hükümdarı Orhan Beyin Balıkesir ve çevresini ele geçirmesinden sonra , Süleyman Bey, Çanakkale taraflarına hakim oldu Yahşi Bey ve Süleyman Bey, Rumeli topraklarına geçtilerse de uzun süreli bir başarı elde edemediler

Son zamanlarında Osmanlılara bağlanan Karesi oğulları Beyliği , sonunda bu devletin toprakları içine katıldı (1360) Anadolu’da Osmanlılara katılan ilk beylik Karesi oğullarıdır Karesi oğullarının donanmaları da Osmanlı hakimiyetine geçti Ayrıca Hacı İl beyi , Evreniz , Ece Halil ve Gazi Fazıl beyler gibi Karesi komutanları da Osmanlı hizmetine girdiler Rumeli kıyılarına yapılan seferler dolayısıyla bu bölgeyi iyi tanıyan Karesi komutanları ,Gazi Süleyman Paşanın Rumeli harekatında çok yararlı oldular

Beyliklerin Devlet Yapısı ve Ordu Düzeni

Anadolu beyliklerinin kurucuları aşiretlerdi Anadolu Selçukluları bu aşiretleri özellikle Bizans sınırına yerleştirmişler ve bu toprakları aşiret beylerine ikta (tımar) olarak vermişlerdi İkta sisteminde, Türkmen beyleri kendilerine verilen toprağın karşılığında Anadolu Selçuklu sultanına savaş zamanlarında asker gönderiyordu Toprağın mülkiyeti sultana aitti, beylerin ise bu toprağı işleme hakkına sahipti Bu beyler sonradan bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde Anadolu Selçuklu devlet yapısını kendilerine örnek aldılar

Anadolu beyliklerinde devlet yönetimi hanedanın elindeydi Bu hanedanın en yaşlı ya da etkili kişisine ulu bey denirdi Ulu bey devlet merkezinde oturur, vilayetlerin yönetimini ise çocuklarına ya da kardeşlerine bırakırdı Devlet işleri, bir kurul ya da kurum olan divandagörüşülür ve karara bağlanırdı Vilayetlerin yönetiminden ise valiler sorumluydu; ayrıca hukuk işlerini kadılar ve askerlik ile güvenlik işlerini subaşılar yürütürdü Devletin parası (sikke) ulu bey adına basılırdı

Anadolu beyliklerinde ordu, Ulu Bey'in atlı ve yaya hassa birlikleri, ikta verilmiş beylerin yetiştirdiği askerler ve çeri denen aşiret atlılarından oluşurdu Savaş sırasında ordu üç kola ayrılırdı Merkez kuvvetlere ulu bey, sağ ve sol kollara da oğulları ya da kardeşleri komuta ederdi Ok, yay, kılıç, kargı, hançer, balta, gürz ve mancınık rduda kullanılan başlıca silahlardı

Ekonomik ve Toplumsal Yaşam

Anadolu beyliklerinde toprak, Anadolu Selçuklularındaki gibi üçe ayrılmıştı Bunlara ikta, vakıf ve mülk denirdi Devlet bazı toprakların gelirini hizmetlerine karşılık belirli bir kişiye ya da bir vakfa bırakırdı Köylüler bu toprakları işler, vergisini de toprağı işletme hakkına sahip olan kişiye ya da vakfa verirlerdi Köylüler ekip biçmekle yükümlü olduğu toprakları bırakıp başka yere gidemezdi Kent ve kasabalarda mülk sahibi olanlar köylülere oranla daha özgürdüler Her zanaat dalı ayrı bir Ahi birliğine bağlanarak kendi içinde örgütlenmişt

Ekonominin temeli tarıma dayalıydı Toprak ve iklim koşullarına bağlı olarak tahıl, meyve ve pamuk gibi ürenler yetiştiriliyordu Hayvancılık da hayli yaygındı Anadolu'da dokunan kilim ve halılar dış pazarda alıcı buluyordu Kütahya, Amasya ve Bayburt çevresinden çıkarılan gümüşün büyük bölümü de dışarıya satılıyordu Anadolu beyliklerinde ticarete de gelişmişti Karadeniz kıyısındaki Sinop, Trabzon ve Samsun, Ege'deki Foça, İzmir, Selçuk ve Balat ile Akdeniz'deki Antalya ve Yumurtalık, iç ve dış ticaretin en önemli liman kentleriydi Kayseri ve Konya, kervan yollarının kavşak noktasında bulunan Sivas önemli ticaret merkezleriydi

Bilim ve Sanat

Anadolu beylikleri döneminde özellikle Konya, Kayseri ve Kastamonu birer bilim ve sanat merkeziydi Bilimler arasında en çok tıp gelişmişti Hacı Paşa bu dönemin en ünlü tıp bilginlerinden biriydi Başta Yunus Emre olmak üzere Gülşehirli Şeyh Ahmed, Âşık Paşa, oğlu Ulu Arif Çelebi, Bahaeddin Sultan Veled, Ahmed Eflaki, bu dönmede yetişmiş başlıca şair ve yazarlardı Bunlar arasında Yunus Emre Anadolu’da Türkçe şiirin öncüsüdür Anadolu Selçuklu döneminin mimarları, aynı zamanda beylikler adına da önemli yapılar yaptılar Osmanlılar zamanında doruğuna ulaşan büyük mekânlı yapıların ilk örnekleri de bu dönemde ortaya çıktı Karamanoğullarının yaptırdığı Karaman'daki Hatuniye Medresesi ile Niğde'deki Ak Medrese önemli yapılardır Germiyanoğulları da Afyonkarahisar'da Kubbeli Cami ve Kütahya'daki Vacidiye (Demirkapı) Medresesi’ni yaptırdılar Beyşehir'deki Eşrefoğlu Süleyman Bey Camisi ve Medresesi Eşrefoğullarından kalmıştır Eğirdir'deki Dündar Bey Medresesi, Hamidoğullarından kalan en önemli yapılardan biridir Safranbolu'daki Gazi Süleyman Paşa Camisi Candaroğulları mimarisinin önemli örneğini oluşturur Birgi'deki Aydınoğlu Mehmed Bey Camisi ve Medresesi ile Selçuk'ta salt mermerden yapılmış İsa Bey Camisi ve İmareti Aydınoğulları beylerince yaptırılmıştır Manisa'daki Ulucami Saruhanoğullarından ve Kayseri'deki Hatuniye Medresesi Dulkadıroğullarından günümüze ulaşmış en önemli mimarlık örnekleridir