Osmanlı Ordusunda Alay

Topkapı Sarayı’nda ortakapı ile bâbüsseâde arasındaki sahaya verilen ad Ayrıca bir bayrağın veya büyük bir resmî binanın önünde askerî geçit yapmaya ve merasim için toplanmaya mahsûs geniş saha ve meydana da bu ad verilirdi

Osmanlı ordusundaki tabur ile livâ arasındaki askerî birliğe de alay denirdi Nizâm-ı Cedîd’in kurulduğu târihlerde alaya tertip denildi Her tertip, 1526 mevcûdlu ve 15 kısımdı Bu kısımlara ise saf deniliyordu Safların komutası yüzbaşılara, tertibin komutası da binbaşılara verilmişti 1827-1828 yıllarında orduda yapılan yeni düzenlemelerden sonra tertip tâbiri yerine alay, kısım tâbiri yerine de bölük tâbiri kullanıldı Meşrûtiyetten önce Türk piyade alaylarının kuruluşunda dört piyade taburu bulunuyordu Meşrûtiyetten sonra alay büyüklügündeki birliklerin taktik bakımdan sevk ve idarelerinde kolaylık sağlanması için üçlü teşkilât daha faydalı görülerek uygulamaya konuldu Alayın kumandanına miralay (albay) denirdi Alayların özel alay sancakları vardı Ayrıca iki alay birleştirilip liva yâni tugay teşkîlâtı kuruldu Liva komutanlığı için de mîrliva rütbesi ihdâs olundu Ayrıca her alaya kaymakam (yarbay) rütbesinde birer kumandan muâvini tâyin edildi

1632’de merkezi İstanbul’da bulunan alay ve livalara hassa, bunların kumandanlıklarına da hassa ferikliği, merkezi Üsküdar’da bulunanlara mansûre ve kumandanlarına da mansûre ferikliği isimleri ve rütbeleri verildi Ferik şimdiki tümgeneral demekti 1836 senesinde orduda yeni değişikliklere gidilerek redif teşkilâtı kuruldu Bunun için de; Edirne, Aydın, Bursa, Ankara, Konya ve Erzurum vâliliklerine redîf-i mansûre müşirliği ünvânı verilerek, bu altı vilâyette altışar redîf-i mansûre alayı teşkil edildi Bu sırada
Osmanlı ordusunun daimî mevcudu şöyleydi:

2 Fırka hassa ve mansûre alayları: 24000 kişi

36 Redîf-i mansûre alayı: 72000 kişi

15 Mansûre Süvari alayı: 15000 kişi

4 Topçu alayı: 4000 kişi

4 Humbaracı alayı: 4 800 kişi

4 Lağımcı alayı: 4 800 kişi

1 Baltacı alayı; 3000 kişi



OSMANLİ DEVLETİ ALAY MEYDANI
1839 yılında îlân edilen Gülhâne Hatt-ı Hümâyûnu’yla askerî teşkilâtta da değişiklikler yapıldı Vazife sahaları değişik bölgeleri içine alan beş ordu kuruldu Her orduda yedişer piyade, beşer süvari ve birer de topçu alayı vardı Üçüncü orduda ayrıca bir kazak ve bir dragon alayı vardı Alaylar, ordular içinde birden itibaren numara alırlardı

1877 Osmanlı-Rus harbinden sonra 1880 senesinde ordu teşkilâtında yeni değişiklikler yapıldı Bu değişiklikte de her fırka üç liva, her liva iki alay ve her alay da beş bölük olarak kabul edildi

Balkan savaşından sonra 1913 yılında ise teşkilât; 4 ordu, 13 kolordu, 4 süvari ve 3 piyade fırkası şeklinde düzenlendi Kolordular; 2 veya 3 piyade fırkası, 1 topçu, 1 istihkâm, 1 nakliye taburu ile 1 telgraf bölüğünden ibaretti Fırkalar; 3 piyade alayı, 1 topçu alayından, her piyade alayı da 3 piyade taburu ve 1 makineli tüfek bölüğünden teşekkül ediyordu Her piyade taburu ise, 4 piyade bölüğünden İbaretti
Bu askerî birlik Osmanlı Devleti’nin yıkılışından sonra da orduda bir teşkilât birimi olarak devam etti

Alay Meclisi



Alay işleri hakkında îcâb eden kararları vermeğe yetkili meclise verilen addı Miralayın başkanlığında alayı teşkil eden taburların binbaşılarıyla alay müftîsinden ve alay kâtibinden teşekkül ederdi

Alay Meclisi



Başta mîralay (albay) olmak üzere alayı teşkil eden taburların binbaşılarıyla alay müftîleri ve alay kâtipleri gibi yüksek rütbeliler hakkında kullanılan bir terimdi

Alay Katibi



Alayın yazı ve hesap işlerini gören askerin adıydı Tabur kâtipleri terfi ederek alay kâtibi olurlar, alay kâtipliğinden de alay emînliğine terfi edilirdi

Alay İmamı



Alayın birinci taburunun imâmına verilen addı Teşrifatta (protokolde) yüzbaşıdan önce gelirdi

Alay Elbisesi



Alaylarda ve diğer merasimlerde giyilen resmî elbiseye verilen ad