Tütün Rejisi Nedir? Osmanlı'da Tütün

Tütün Rejisi Nedir? Osmanlı'da Tütün

Memalik-i Şahane Duhanları Müşterekül Menfaa Reji Şirketi Osmanlı Devleti, Düyun-u Umumiye, ve üç bankacılık gurubu (Die Österreichische Kreditanstalt - Viyana, Banker S Bleichröder - Berlin, ve Bank-ı Osmani-i Şahane - İstanbul) arasındaki görüşmeler sonucunda 27 mayıs 1883 tarihli sözleşmeyle yabancı sermaye ile kurulan tütün ticareti tekel ayrıcalıkları olan bir özel kâr ortaklığı şirketidir (1883-1925) (diğer isimleri: fr Société de la Régie Cointeressée des Tabacs de l'Empire Ottoman, os Müşterek-ül Menfaa İnhisarı Duhanı Devlet-i Aliye-i Osmaniye) Kısaca "Reji"

Tarihçe

Osmanlı Devleti tütün tekelini 42 yıl boyunca elinde tutan Tütün Rejisi, imparatorluğun Kırım Savaşı'yla başlayan iç ve dış borçlanma sürecinin bir sonucu olarak ortaya çıktı Devletin borçlarını halktan kesilen vergilerle ödeme amacı ile kurulan Düyun-ı Umumiye İdaresi'nden Reji Şirketi'ne devredilen Osmanlı tütünleri idaresi yabancı sermayeye dayalı ilginç bir özelleştirme modeli olarak yorumlanır Kurucu yabancı sermaye kaynakları Avusturya, Almanya, İngiltere ve Fransa (Osmanlı Bankası) kökenli olup, her biri Rothschild Ailesi'nin sahip ya da ortak olduğu gruplardır

İlk Reji Şirketi sözleşmesinin süresi 30 yıldır Sözleşmeye göre şirketle ilgili olarak ortaya çıkacak adli ve ticari sorunların çözümünde Osmanlı Mahkemeleri yetkili kılınmıştır Tütün üreticilerinin Reji'den ruhsat alması, ve ürünlerini yalnızca Reji'ye satması şart koşulur Başka alıcı bulamayan üretici, tütünü değerinden çok ucuza satmak zorunda kalır Kaçak üretim ve satış yaygınlaşır Kaçakçılık sorunu ile devletin kendi güvenlik güçlerinin uğraşması gerekirken, Rejinin kendi bünyesinde geliştirdiği silahlı "kolcu"larla denetim yaparak üreticiye eziyet ettiği bilinir 42 yıl süren Reji İdaresi boyunca kaçakçı, kolcu ve zabıtadan ölenlerinin sayısının 20 bin kadar olduğu ileri sürülür

1911 yılında Reji Şirketi'nin kaldırılması ve 7 yıl süre ile bir ?Devlet İnhisarı"'nın kurulması kararlaştırılır ve 1912 yılında bir ?Tütün Tekeli? kanun tasarısı hazırlanır Ancak Trablusgarp Savaşı ve Balkan Savaşları'nın başlaması ile ve bunun yarattığı mali zorluklar nedeni ile Reji İdaresinin Osmanlı Devletine 1 milyon 500 bin Osmanlı Lirası borç vermesi koşulu ile şirket ayrıcalıkları 1914'ten başlayarak 15 yıl daha uzatılır

26 Şubat 1925'te Tütün Rejisi lağvedildi 1 Mart 1925'te Tütün Rejisi Fransızlardan devletçe satın alındı ve tüm hak ve yükümlülükleri devlete devredildi[8] 26111925 tarih ve 558 sayılı Tütün İdare-i Murakatesi ve Sigara Kağıdı İnhisarı Hakkında Kanun yürürlüğe girdi 1930 yılında, 1701 sayılı Tütün İnhisarı Kanunu çıkarıldı

Reji'nin kurucu güçlerinden biri olan köklü ve güçlü Avusturya bankası Kreditanstalt 1931'de büyük bunalım sırasında iflas etti