Osmanlı İmparatorluğu Ordusu

Osmanlı İmparatorluğu Ordusu
Kapıkulu Ocakları
•Kapıkulu Piyadeleri
•Acemi Ocağı
• Yeniçeri Ocağı
• Cebeci Ocağı
• Top Arabacıları Ocağı
• Topçu Ocağı
• Humbaracı Ocağı
• Bostancı Ocağı
• Lağımcı Ocağı
• Sakalar
• Solaklar

Kapıkulu Süvarileri
•Silahtar
• Sipahi
• Sağ Ulufeciler
• Sol Ulufeciler
• Sağ Garipler
• Sol Garipler

Eyalet Askerleri

Yerli Kulu
•Azab
• Sekban
• Tüfekçi
• İcareli
• Müsellem

Serhat Kulu
•Deliler
• Gönüllü
• Besli
• Tımarlı Sipahiler
• Akıncılar

Osmanlı Ordusu Eğitimi
Kara Okulları
•Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn
• Kara Harp Okulu

Donanma Okulları
•Mühendishane-i Bahrî-i Hümâyûn
• Deniz Harp Okulu

Tıbbi Okullar
•Gülhane Askerî Tıp Akademisi

Osmanlı Orduları
•Nizam-ı Cedid
• Eşkinci Ocağı
• Asakir-i Mansure-i Muhammediyye
• Sekban-ı Cedid

Osmanlı Donanması
•Kaptan-ı Derya
• Haliç Tersaneleri
• Forsa

Osmanlı Hava Kuvvetleri
•Tayyare Mektebi

Kapıkulu Ocakları

•Kapıkulu Piyadeleri

•Acemi Ocağı

• Yeniçeri Ocağı

• Cebeci Ocağı

• Top Arabacıları Ocağı

• Topçu Ocağı

• Humbaracı Ocağı

• Bostancı Ocağı

• Lağımcı Ocağı

• Sakalar

• Solaklar



Acemi Ocağı

Acemi Ocağı diğer bir ismiyle Acemioğlanlar Ocağı Osmanlı İmparatorluğunda enderun için öğrencileri ve başta piyade kısmı olmak üzere kapıkulu ordusunun ihtiyaç duyduğu askerleri eğitmek için kurulmuş olan ocaktır Osmanlı devletinin tebası olan halkların gayrimüslim olanlarının ve özellikle Balkanlar'dan 8-18 yaş arasında çocuk ve gençlerin toplanması ile uygulanan devşirme sistemiyle kaynak sağlanan Acemi Ocağı'nda çoğunlukla asker bazen de saraya bürokrat yetiştirilirdi

Osmanlı Devleti sınırları içerisinde olan ailelerin birden fazla çocuğu olursa çocuklardan biri alınıp acemi ocağına gönderilirdi Eğer o çocuk Hristiyan ailelerden alındı ise o çocuk önce (tercihen Bektaşi) bir Türk ailesine veriyorlar Böylece Türkçeyi öğrenmeleri ve Türk-İslam geleneklerine göre eğitilmeleri sağlanıyor, ondan sonra Acemi Ocağı'na gönderiliyorlardı Sonra Acemi Ocağı'nda belli bir süre içinde çocukların zekaları ve yetenekleri keşfediliyor Yetenekliler yeniçeri ocağına, zekası üstün gelen çocuklar ise eğitimlerine devam etmeye saray okuluna giderler Pençik usülüne göre, savaşlarda alınan tutsakların beşte birinin devlet hesabına yetiştirilmesi için Acemi Ocağı'na ayrılanlara acemi oğlanı denirdi Burada aldıkları eğitimlerinin sonunda başarılarına göre ya Enderun ve diğer saraylara yollanırlar, ya da başta Yeniçeri Ocağı olmak üzere Kapıkulu Ocakları'na dağıtılırlardıve acemi ocağındaki kişilerin osmanlı halkından olması yasaktırbu askerler devşirme sistemi ile oluşur ve bu çocuklardan akıllı ve zeki olanlar masa başı işleri yapar,komutanlık yaparlardızeki ve akıllı olmayanlar ise yeniçeri ocağına gönderilirdi
İlk acemi ocağı I Murat döneminde Gelibolu'da açılmıştır



Yeniçeri Ocağı

Yeniçeri, (Osmanlı Türkçesi: يڭيچرى, Yeni asker) Osmanlı Devleti’nde askerî bir sınıftı Kuruluşunu Orhan Gazi veya I Murad dönemlerine dayandıran görüşler bulunmaktadır Yeniçeriler, Padişah’a bağlı Kapıkulu Ocakları’nın piyade kısmıdır Osmanlı Devleti’nin sınırlarının genişlemesi ile, kuruluşundan bir süre sonra çocukların 8-18 yaşlarında alınarak bir asker yetiştirilmesi (devşirme) ile oluşturulmaya başlanmış, 17 yy’dan itibaren tekrar müslümanlardan da Acemi Ocağı’na alım yapılmaya başlandı Devletin ilk yüzyıllarında çok yararlı olan ve Türklerin Rumeliye yerleşmesinde etkili olan bu sistem, daha sonra bozulması ile değişik sorunları birlikte getirdi Yeniçeri ocağı II Mahmud tarafından 1826’da kaldırıldı Yeniçeriler barış zamanında İstanbul’u korur, sefer sırasında Padişah’ı korurlardı Ayrıca devletin farklı bölgelerinde konumlanmış yeniçeri birlikleri de vardı

Kuruluş

Avrupa’da kurulan devamlı ordudan bir asır önce vücuda getirilmiş olan Yeniçeri ordusu, Osmanlı Devleti'nin ilk dönemlerinde çok etkin bir unsur olarak ortaya çıkmıştı Bu ordu, teşkilat ve disiplini ile bu sıfatı taşımaya hak kazanmıştı

Piyade birliği olan Yeniçeri ocağının, hangi tarihte kurulduğu kesin olarak tespit edilememekle birlikte bunun, 14 yüzyılda I Murat (Hüdavendigar) döneminde Çandarlı Kara Halil Paşa'nın tavsiyesiyle bir ocak halinde kurulduğu söylenebilir Bazı kaynaklarda bu kuruluşun 1365 yılında olduğu söyleniyorsa da büyük bir ihtimalle bunun 1362 yılında olduğudur Şu gerçek bilinmelidir ki, Osmanlı kuruluş yıllarında koyu sunni düşünceye sahip bir yapıda değildi Özelikle Orhan Gazi’nin Alevî-Bektaşilikle ilgilendiği bilinmektedir Orhan Gazi yeniçeri teşkilâtı kurulacağı zaman Hacı Bektaş dergahına gelir Yeni kuracağı yeniçeri ocağı icin dua ister Hacı bektaş, Pir'i de Bunların adı yeni asker Yeniçeri olsun diyerek Cenabı Hak yüreklerini ak, pazularını kuvvetli, kılıçlarını keskin, oklarını tehlikeli, kendilerini daima galip buyursun diye dua eder O yüzden yeniçeri ocaklarına Ocak-ı Bektaş-î-yân , kendilerine Taifei Bektaş-î-yân, Güruh Bektaşiye, Zümre-i Bektaşiye gibi isimler vermişlerdir Osmanlı Devleti, devşirme denilen Hıristiyan çocuklarından oluşturduğu orduyu Hacı Bektaş-ı Veli'nin düşüncelerinden yararlanarak eğitti ve şekillendirdi Yeniçeri Ordusu denilen bu ordunun başında bulunan ağa da Bektaşî idi Bu ordu, 1826 yılına kadar Osmanlı Devleti'nin birinci gücü olmuştur 1826 yılına kadar Osmanlı Ordusu savaşa gitmeden önce, Yeniçeri ocağından bir müfreze Hacıbektaş'a geliyor, Dergah Avlusu'nda saf tutarak, Hacı Bektaş-ı Veli Evlâdı’ndan postnişi olan zatın da katılması ile: Mü’miniz Kalû-Beli’den beri Hakkın Birliğine eyledik ikrar Bu yolda vermişiz seri Nebimiz vardır Ahmed-i Muhtar La Yezal mestaneleriz Nur-ı ilahide pervaneleriz Sayılmayız parmak ile tükenmeyiz kırmak ile On iki imam Pir-i tarikat cümlesine dedik beli Üçler, beşler, yediler Nur-ı Nebi Kerem-i Ali, Pirimiz üstadımız Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli Demine devranına Hü diyelim Hü! diye gülbang çekiyorlar (dua ediyorlar) ve Pir'den himmet istiyorlardı O tarihlerde yaşayan kişilerden aktarılan bilgilere göre Yeniçeriler'in gür sesi Hacı Bektaş-ı Veli’ın her tarafından duyuluyordu Bir yeniçeri gülbengi (duası) daha:

Allah Allah İllallah, baş üryan, göğüs kalkan, dide al kan, sine püryan;

Bu meydanda nice başlar kesilir hiç olmaz soran;

Kahrımız, kılıcımız düşmana ziyan, kulluğumuz, padişaha ayan;

Sayılmayız parmakla, tükenmeyiz kırmakla;

Üçler, Beşler, Yediler, Kırklar Nur-ı Nebi, Kerem-i Âli, Hacı Bektaş-ı Veli;

Dem ü devranına hü diyelim, Hüüüüüüü

1826 yılında yeniçeri ocağı kapatıldı ve yeniçeriler kıyımdan geçirildi 1826 tarihi ayni zamanda Osmanlı topraklarında Aleviliğin yasaklanmasının da tarihidir

Bu ocağın kuruluş sebebi, mevcud askerin azlığına rağmen, fetihlerin çoğalıp sınırların genişlemesi ve eldeki askerin de bu sınırları koruyamaz duruma gelme endişesi idi Halbuki hem Rumeli’yi elde tutabilmek hem de yeni fetihlerde bulunabilmek için devamlı ve hükümdarın emir komutası altında bir askerî birliğe ihtiyaç vardı Benzer teşkilatlar, yani esirlerden istifade etme sistemi, daha önceki Türk devletlerinde de vardı Bu mânada Osmanlıların, Selçuklular ile Memlukluları örnek aldıkları anlaşılmaktadırYeniçeriliğin ilk kuruluşunda, orduya bin kadar yeniçeri alınmıştı Bunların her yüz kişisine komutan olarak daha önce Türklerden meydana getirilen yaya askeri usûlüne uygun olarak bir "Yayabaşı" tayin edilmiştir

Genel Yapı

15 yüzyıl ortalarına kadar yaya bölükleri veya daha sonra cemaat adı verilen bir sınıftan ibaret iken Fâtih Sultan Mehmed zamanından itibaren (1451), "Sekban" bölüğünün de katılımıyla iki sınıf haline gelmiş 16 yüzyıl başlarında ise "Ağa" bölüğü denilen üçüncü bir kısım daha teşkil edilmiştir Yaya bölükleri peyderpey artarak 101 bölüğe kadar çıkmıştır Ağa bölükleri 61, Sekban bölükleri ise 34 rakamına kadar yükselmiştir Kanunname gereğince; Osmanlı Padişahı da 1 nci Yeniçeri Ortasının 1 numaralı neferidir

Yeniçeriler, başlarına Börk ismi verilen beyaz keçeden bir başlık giyerlerdi Bunun arkasında ise yatırtma denilen ve omuza kadar inen bir parça yer almaktaydı Yeniçeriler börklerini eğri, subayları da düz giyerlerdi Fâtih kanunnâmesinde belirtildiğine göre yeniçeri taifesine her yıl beşer zira lacivert çuka ve otuz iki akça "yaka akçası" ile her birine başına sarması için altışar zira astar verilmesi hükmü konmuştu Her Yeniçeri bölüğüne "Orta" denirdi Her ortanın da komutanı olan ve "Çorbacı" denilen bir subayı bulunurdu Sekban ve Ağa bölüklerinde bu komutana "Bölükbaşı" denirdi Yeniçeri ocağının en büyük komutanı "Yeniçeri Ağası" idi Yeniçeri Ağası, ocağın kuruluşundan 1451 yılına kadar ocaktan seçilirken bu tarihten sonra Sekbanbaşı’lardan tayin edilmeye başlandı Bununla beraber bu kanun daha sonra değiştirilerek ocağın dışından olan kimseler de tayin edilmiştir Yeniçeri Ağası, Yeniçeri Ocağı ile Acemi Ocağı işlerinden sorumlu idi Bundan başka İstanbul'un asayişi ile de ilgilenir ve yanında bulunan bir heyetle kol dolaşıp güvenliği sağlardı Bu sebeple hükümdarlar, bunların güvenilir ve sadık kimselerden olmasına dikkat ederlerdi Yeniçeri Ağalarının azil ve tayini 1593'e kadar doğrudan padişah tarafından gerçekleştirilirken, bu tarihten itibaren Vezir-î Azâmlar tarafından yapılmıştır

Yeniçeri Ocağı’nın en büyük komutanı olan Yeniçeri Ağası’ndan başka Sekbanbaşı, Ocak Kethüdası veya Kul Kethüdası, Zağarcıbaşı, Turnacıbaşı, Muhzir Ağa ve Baş çavuş da ocağın büyüklerindendi Bunlardan başka bir de "Yeniçeri Efendisi" denilen ocak kâtibi vardı Yeniçeriler, maaşlarını (ulûfe) üç ayda bir alırlardı Bu konuda ocağın en büyük âmiri olan Yeniçeri Ağası ile herhangi bir nefer arasında fark yoktu Onun için Yeniçeri Ağası da bu ulûfe işine dahil edilirdi ulûfe, pâdişahın nezâretinde büyük bir törenle her ortaya torbalar halinde tevzi edilirdi Hicrî kamerî takvime göre dağıtılan ulûfenin Salı günü verilmesi kanundu

Yeniçeriler Bektaşilik kurallarına göre yetiştirilirdi Bu nedenle Yeniçerilere tarihte Hacı Bektaş-ı Veli çocukları da denirdi Ocağın banisi Hacı Bektaş-ı Veli olarak kabul edilirdi Seferlere giderken yanlarında daima Bektaşi dede ve babaları eşlik ederlerdi Bugün Balkanların her köşesine Bektaşiliği yeniçeriler taşımıştır

Ocağın Kaldırılması

İlk kuruluşu zamanında sadece devşirmelerden ve iyi eğitim almış güçlü kuvvetli gençlerden oluşan ve Devletin kuruluşundan kısa bir süre sonra oluşturulan Yeniçeri Ocağı, 16 yüzyıldan sonra Padişaha veya Hanımsultana yakın bazı yetenekleri kısıtlı kimselerin ocağa alınmasından sonra bozulmaya yüz tutmuştu Çünkü, eğitimsiz ve başıboş kimselerin ocağa girmeleriyle bu askerî teşkilat, doğrudan siyasete katılan, devlet adamlarını tayin veya azlettiren, padişahları tahttan indiren veya tahta çıkaran bir kuvvet halini almıştı Diğer taraftan Yeniçerilerin kendileri gibi Bektaşî olan Ahi esnaf ocaklarıyla iç içe olması ve Sultanın aldığı bazı ekonomik ve siyasi tedbirlere Ahi Esnaf Ocaklarıyla birlikte karşı durması Sultanın ve Ulemanın tepkisini çeker olmuştu 16 yüzyılın sonlarından itibaren Padişahın sefere çıkmaması neticesinde ganimet geliri azalan Yeniçeriler, sakat ve yaşlı yoldaşlarına bakmak ve kendi hayatları ile savaşa gidenlerin ailelerinin geçimini ikame etmek için gelir elde etme çabasına girmişlerdir Neticesinde; askerlikle ilgisi olmayan ticaret, kahvehane işletmeciliği, hamam işletmeciliği, kayıkçılık, depoculuk, odun ve yakacak işleri gibi sektörlere el atmışlardır Yeniçerilerin; özellikle İstanbul’da bulunan Yeniçeri Ortaları mensuplarının ticaret hayatına atılması; Yeniçeri Ocağının bozulması gibi lanse edilse de; gerçek bundan farklıdır Avrupa devletlerinin deniz ticareti ile birlikte sömürgeciliğe yönelmesi, ardından uzayıp giden İran ve Almanya savaşları devletin mali sistemini bozmuştu Anadolu ve Rumeli eyaletlerinde Ayan sınıfının ortaya çıkması ile savaştan geri dönen veya savaşa katılmayan yerel beylerin sayısı artmış, Padişahın savaşa katılmaması neticesinde kendisine bağlı Kapıkulu Ocağının da savaşa katılmayışı, savaş esnasında Türk Ordusunun vurucu gücünü azaltmıştır Yeniçeriler, çeşitli nedenlerden dolayı; 17 ve 18 yüzyıllarda sık sık ayaklanmışlardır Yeniçeri Ocağı; Vaka-i Hayriye diye isimlendirilecek olan bir karar ve hareketle 15 Haziran 1826'da Sultan II Mahmud tarafından ortadan kaldırıldı



Cebeci Ocağı

Cebeci Ocağı, Osmanlı ordusunda, silahların temin edilmesi, korunması ve sefer zamanında cepheye götürülmesiyle görevli kapıkulu ocağı idi Ocağın mensuplarına, Cebeciler denilmekteydi

Cebeci Ocağı, Fatih Sultan Mehmet zamanında kurulmuşturBanisi Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli'dir İlk zamanlarda bu ocağın mensupları, yeniçeriler gibi, acemi oğlanlar arasından seçilmekteydi Bunlar, ocağa "şâkird" yani 'öğrenci' sıfatıyla alınırlar, sonra asıl Cebeciler arasına geçerlerdi Maaş defterlerinden anlaşıldığına göre Cebeciler, 59 bölük ve 37 orta bölük olmak üzere 96 odaya ayrılmıştı Cebeci ortaları, silah yapan, tamir eden, barutları geliştiren ve savaş araç-gereçlerini hazırlayan sınıflardan oluşuyordu Bunların arasında ayrı bir sınıf olarak, humbara dökücüleri, barutçular ve lağımcılar da vardı

Cebecilerin en büyük subayına, Cebecibaşı adı verilirdi Cebecibaşılık makamı boşaldığı zaman, başkethüda bu makama tayin edilirdi Ancak bazen, Cebehâne başçavuşunun, hattâ sonraları ocak dışından da, Cebecibaşı tayin edildiği olmuştur Cebecilerin, rütbe bakımından, Cebecibaşı ve dört kethüdadan sonra sırasıyla, cebeci başçavuşu, büyük ve orta kumandanları, odabaşıları ve küçük subaylar gelirdi Ocağın hesap işlerine "Cebeci Kâtibi" bakardı

Cebeciler, başlarında iki ucu omuzlarına doğru sarkan ve dört tarafı yeşil çuha olan şebkülah denilen serpuşu giyerler ve merasim esnasında bunun üzerine tüy takarlardı Cebecilerin malûl ve ihtiyarları, ocaklarının kanunu üzere belli miktarda aylığa bağlanarak emekliye ayrılırlardı

Cebehâne, Ayasofya Camii karşısında, son devirde yanmış olan adliye binasının yerinde idi Burada zabit ve neferlerin odaları, silah ve sair harp malzemesi tamirhanesi ve depo bulunuyordu Cebehâne için lâzım olan mamul ve gayri mamul bütün eşya, bu depoda bulunurdu Yeniçerilere ait cebe (zırh) üzerlerinin kumaşları, tolga kılıfları, zırh keseleri, meşin, bakır, pamuk ipliği, keten, çelik, kayık, tüfenk maşası, cebehâne ambarında bulunan eşyadan bir kısmıdır Bunlardan başka kürek, kazma ve bunların sapları, tüfenk kundağı ve diğer imal edilmiş malzemeler, hep burada bulunur ve yapılırdı Bu eşyadan gerekli olanların donanmaya ve kalelere gönderilme sorumluluğu Cebecibaşıya aitti Cebehâne'de levazım azaldığı zaman, bu noksanı Cebecibaşı dîvâna arz eder ve noksanlar tamamlanırdı Yeniçeriler, devlet merkezinde bulunurlarken tüfenk taşımaları yasak olduğundan, bunların talim zamanlarında kullanacakları tüfenkleri, Cebecibaşı verir ve işleri bitince yine geri alırdı

Kalelere silah ve cephane gönderilmesi, oradaki cephanenin muhafazası, Cebeci Ocağı tarafından gönderilmiş olan Cebecilere aitti Bu kalelerdeki silah, cephane ve barut gibi harp levazımının muayeneleri ve işe yarayıp yaramayacağının tetkiki, Cebecibaşı tarafından yapılırdı Kalelerde hizmet eden Cebeciler de, Yeniçeriler gibi üç sene müddetle kale hizmetinde bulunurlar ve sonra merkeze getirilip, yerlerine başkaları gönderilirdi Bu cebecilerin başlarında zabitleri bulunurdu

Savaş zamanında, yeniçerilere ait harp levazımatı, Cebeciler vasıtasıyla katır ve develerle nakledilir ve harp mıntıkasına girildikten sonra, kendilerine dağıtılırdı Ordu, savaş meydanında yerini aldığı zaman, Cebeciler ordunun merkez cephesinin gerisinde bulunurlardı

Cebecilerin sayıları, devirlere göre artıp eksilme göstermiştir Kanunî devrinde sayıları 700 iken, 1570 yılında 4000, Eğri Seferi'nde 3000, IV Murat devrinde 7000 - 8000 olmuş, 1702 yılında ise 2500’e kadar indirilmiştir
1826 yılında, II Mahmud, yeniçerilerle birlikte artan itaatsizlikleri dolayısıyla Cebeci Ocağını da kaldırmıştır

Daha sonra, modern bir anlayışla Asâkîr-i Mansûre-i Muhammediyye ordusunun kurulmasıyla birlikte, 1054 neferden meydana gelen yeni bir Cebehâne sınıfı kuruldu Sağ ve sol kol olarak tertip edilen ve birer Bölükbaşının kumandanlığı altında idare olunan bu yeni teşkilat, 1860'a kadar varlığını korumuştur



Topçu Ocağı

Topçu Ocağı, Osmanlı İmparatorluğu'nda Kapıkulu Ocakları'nın yaya kısmına mensup, top dökmek ve kullanmakla vazifeli askerlerin bağlı olduğu ocaktır

Sultan I Murad devrinde yeniçeri ocağının teşkilinden hemen sonra, acemi ocağından alınan askerlerle ilk olarak topçu ocağı kuruldu İstanbul’un fethinden sonra, Galata suru dışında Tophane denilen yerde topçu kışlaları ve sabit top dökümhânesi yapıldı Zaman içinde, Belgrad, Budin, Temaşvar, İşkodra, Gülamber, Provişte gibi yerlerde ihtiyaca göre tophaneler kurulup top döktürüldü

Topçu ocağına sertopi adıyla da anılan topçubaşı nezaret ederdi Onun emrinde bulunan dökücübaşı (serihtegân), dökümhâneden sorumluydu Onun da maiyetinde; yardımcısı, tâmirci, dökümcü, burgucu, yamacı, demirci, marangoz gibi zanaatkârlar bulunurdu

Tophanenin, hesap ve alım-satım işlerine tophane emini bakardı İmalât ve ihtiyaçlarından da Tophane Nazırı mesuldü Topları kullanmak ise, ağa bölükleriyle cemaat ortaları'nın vazifesiydi Beş ağa bölüğü ve yetmiş cemaat ortası vardı Her orta veya bölükte bir çorbacı, bir odabaşı ve diğer küçük rütbeli subaylar bulunurdu Ocak kethüdası, ocak çavuşu ve katibi de, bu ocağın büyük amirleriydi Topçu ocağı, sarı-kırmızı bayrak taşırdı

Top Arabacıları Ocağı

Top Arabacıları Ocağı, Kapıkulu Askerleri'nden piyadelerdir Topçu Ocağı'nın yaptığı topları savaş alanına götürmekle görevli olan ocaktır Savaş toplarını savaş alanına götürürlerdi Ocakta; arabacıbaşı, kethüda, başçavuş, kethüda yeri, ocak kâtibi, bölükbaşı, odabaşı ve halife adlı subaylar görev yapardı Arabacıbaşı nezâretinde; nefer sayıları birle-elli iki arasında değişen, altmış üç tane top arabacıları bölüğü vardısavaş meydanına gidene kadar toplar pnlardan sorumluydu eğer bir top bozulur ise o topu savaşa götüren kişilerin kellesi giderdi



Humbaracı Ocağı

Humbaracı Ocağı, Osmanlı Devleti'nin askeri teşkilatı'nda humbara yapan ve bunu kullanan sınıfın bağlı olduğu ocak Kumbaracı ocağı da denilmektedirDünyanın ilk havan topu sınıfıdır

Humbara, demir veya tunçtan dökülmüş el bombasıdır

Humbaracılık, Osmanlı Devleti'nde 16 yüzyılda Mustafa ismindeki bir topçu bölükbaşısının ilk tunç humbara dökümhanesini kurmasıyla ortaya çıkmıştır 1729'da Osmanlı’ya ilticâ eden ve Müslüman olduktan sonra Ahmed ismi verilen Kont Bonneval tarafından geliştirilip düzenlendi 1783'te Sadrazam Halil Hamid Paşa humbaracılar için yeni düzenlemeler getirdi ve 1792'de çıkarılan bir nizamnameyle humbaracıların yetkileri arttırıldı Humbaracılar, Ahmed Paşa'nın çabalarıyla ordunun en disiplinli ve düzenli sınıfı durumuna gelmişti

Humbaracı Ocağı'nın ıslahı ilk olarak 18 yüzyılda, Humbaracı Ahmed Paşa ve Sadrazam Osman Paşa'nın isteği üzerine gündeme gelmiştir 1731'de ıslah projesi hazırlandı ve iki yıl sonra da Üsküdar'da Humbaracı Ocağı kuruldu Böylece Bosna'dan 300 ulufeli humbaracı adayı ile çeşitli kalelerden seçilen 300 tımarlı humbaracı eğitime başlayarak humbara imalathanesi kurulması yolunda adımlar atıldı Bir yasa ile tımarlılar 25'er kişilik gruplar halinde İstanbul'a giderek eğitim almaları sağlandı

Kapıkulu Ocağı'ndaki bozukluklar ve düzensizlik zamanla Humbaracı Ocağı'nı da etkilemeye başladı 1826 yılında Vaka-i Hayriye sırasında Humbaracıların devletin tarafında olarak topçu ve cebecilere destek olmuştur Humbaracı Ocağı, Sultan II Mahmud zamanında Asakir-i Mansure-i Muhammediyye'nin kurulmasıyla kaldırılmış fakat varlığını Sultan II Abdülhamid dönemine kadar sürdürmüştür



Lağımcı Ocağı

Lağımcılar Osmanlı Askeri Teşkilatı'nda yeniçerilerin içinde bir ocaktır Görevleri özellikle kale kuşatmalarında tünel kazarak sur duvarlarına ulaşmak ve surları alttan havaya uçurmak veya kale içine kadar tünel kazarak kaleyi içten fethetmektir Ateşli silahlarla yapılan savaşlarda da karşı sipere kadar tünel kazılıp bomba ile patlatılırak düşman askerine ve siperlerine zarar verilir Lağım (tünel) kazma günümüzde de kullanılan bir savaş taktiğidirBu taktik sayesinde de İstanbul fethedilmiştir Bunun yanında da Kanuni Sultan Süleyman'ın Rodosu fethetmesinde büyük rol oynamıştır



Sakalar

Sakalar, Osmanlı ordusunda bir askeri birim Sakalar savaş sırasında ordunun su ihtiyacını karşılarlardı



Solaklar

Bunlar genelde yaya birliktiHepsi solaktı ve zırh giydiğine dair hiç bir bilgi bulunamadıDonanımı;Şemşir(eğri kılıç) Yuvarlak Kalkan ve bir mızraktan oluşurduSeferde Padişahın solunda dururlardı

Yeniçeri ocağının 60-63 ortalarına bağlı askerlerdir Yeniçeri ocağına YILDIRIM BEYAZIT döneminde (1389-1402)katılmış olup Fatih Kanunnamesi ile Saltanat alaylarında padişahın yakın çevresinde koruma olarak yer alması öngörülmüşdü

Sağ yerine sol ellerini kullandıkları için solak olarak adlandırılmışlardır Solakların Padişahın bindiği atın sağında giderler Saygısızlık işareti olan, padişahı sırtlarını dönmemek için ok ve yayı kullanırken solak gibi sol elleriyle hareket ederlerdi Solaklar Padişahın gezilerinde ellerinde ok ve yayları çekilmiş halde padişahın önünde ve yanında yürürlerdi Savaşta ise Solakların en yüksek rütbeli olanlarından 12 tanesi padişahın atının yulalarından tutar ve geri kalan 400 solakta bir çember oluştururdu Savaş esnasında solaklar padişahın yanına silahtar, çuhadar gibi özel hizmetçileri dahi yaklaştırmazlardı Solaklar silahlarını Padişahlarla birlikte saraydan dışarı çıktıklarında taşırlardı ancak 1492 yılında 2 Beyazıt'a bir suikast girişiminden sonra saraydada silah taşımaya başlamışlardı

Kapıkulu Süvarileri
•Silahtar
• Sipahi
• Sağ Ulufeciler
• Sol Ulufeciler
• Sağ Garipler
• Sol Garipler



Silahtar
Silahtar Ağa enderunun en nüfuzlu siması ve amiriydi Saray anane ve nizamına göre hasoda ağalarının en kıdemlisi olan padişaha silahtar olurdu, fakat asırlar boyunca daima padişahlar silahtarlarını hasodalılar arasından, sevdikleri ve itimat ettikleri bir sima olarak kendileri seçmişlerdi Silahtar yapmak istedikleri zülüflü ağayı, aşağı koğuşlardan birinde de olsa, evvela bir fermanla hasoda'ya aldırtmış ve sonra da silahtar tayin etmişlerdir

Silahtar ağa olmak bir enderunlu için en büyük gaye idi Silahtar ağa padişah sabah namazı vaktinde haremden çıkıp enderun'a geldiği andan, bazen yatsı namazından sonra harem'e döneceği ana kadar sürekli hükümdarın yanında bulunurlardı

Padişah ile devleti bilfiil idare eden sadrazam arasında muhabere vasıtası silahtar ağaydı Bir sadrazam için silahtar ağa ile bağdaşmamak, en ufak bir bahane ile sadrazamın azline sebep olurdu Bir silahtarın husumetine uğramak ise ekseriya vezirin idam edilmesine kadar giderdi Saraydaki tüm silahlardan ve padişahın silahlarından sorumlu olurlardı altı bölük halkıda denen kapıkulu süvarilerinden silahtar bölüğünün başında bulunur ve savaşta merkezde padişahın yanında yer alırlardı

Silahtar ağalar saraydan bir devlet memuriyetiyle çıkacakları zaman, kendilerine en az beylerbeyi rütbesiyle paşalık verilirdi Son derece nüfuz sahibi gözde silahtarlar da vezir veya kaptanıderya gibi önemli mevkilere getirilirlerdi Pek azı sonrada sadrazamlığa getirilirdi ve ekseriya da padişahın ya kızını yahut kız kardeşini alarak hanedana damat olurlardı



Sipahi
Sipahi (Osmanlı Türkçesi: سپاهی) Osmanlı ordusunun ağır süvari sınıfı askeri Tımar sahibi olan Tımarlı Sipahiler ve Kapıkulu Ocağı'na bağlı Kapıkulu Sipahileri olmak üzere ikiye ayrılır

Tımarlı Sipahiler
Klasik çağ Osmanlı ordusunun belkemiğini oluşturan Tımarlı Sipahiler, ordu içindeki en kalabalık asker sınıfını oluşturur Tımarlı sipahilerin Osmanlı askeri ve idari sistemi içindeki konumları Avrupalı tarihçilerce Orta Çağ Avrupası'nın şövalye sistemi ile karşılaştırılmalarına ve bazı kaynaklarda "Osmanlı şövalyeleri" olarak tanımlanmalarına neden olmuştur

Kökenleri
Sipahi
Tımarlı sipahi sınıfı temel olarak Türk atlı göçebe hayat tarzından kaynaklanan, Alp veya Batur olarak adlandırılan beye bağlı, asil, atlı savaşçı tipinin Klasik Osmanlı çağındaki ifadesidir Bu asker sınıfı, Türklerin Ön Asya'ya göçerek yerleşik devletler kurması sürecinde bir profesyonel ordunun yaratılması amacıyla, göçebe savaşçı sisteminin yerleşik hayat düzenine uyarlanmasıyla doğmuştur Büyük Selçuklu Devletinde "ıkta" adını alan ve daha sonraki süreçte "dirlik" olarak Türkçeleştirilen bu idari ve ekonomik sisteme bağlanan ve sipahilik ("sipahi" Farsça: silahşor, asker) adını alan bu savaşçı sınıfı Büyük Selçuklu ordusunun temelini oluşturmuş; daha sonra Büyük Selçuklu Devletinin mirasçısı olan Anadolu Selçuklu ve diğer Türkmen devletleri de tımarlı sipahi sistemini geliştirerek sürdürmüşlerdir Anadolu Selçuklu Devleti'nin halefi olan (ve Ertuğrul Gazi'nin Söğüt ve Domaniç bölgesini Anadolu Selçuklu Hanı'ndan tımar olarak aldığı düşünülürse kendisi de kuruluşunu bu sisteme borçlu olan Osmanlı Devleti tımarlı sipahi asker sınıfını da diğer kurumları ile beraber miras almış, devletin genişleyerek Anadolu'ya yayılması sürecinde Sultan 1 Murad Han zamanında tam anlamıyla düzene oturmuştur

Özellikleri
Tımarlı sipahilerin temel vazifesi savaş zamanında savaşa katılmak, barış zamanında bulundukları bölgenin güvenliğini sağlamak ve Tımar sistemine göre tımarı dahilindeki halktan vergi toplayarak bununla hem kendini geçindirmek, hem de tımarının büyüklüğüne göre asker yetiştirmekti Böylece hazineye yük olmadan ve ayrıca masraf gerektirmeden ordunun insan, silah, malzeme ve eğitim açısından her an harbe hazır olması ve barış zamanı da ülke genelinde asayişin korunması sağlanıyordu

Timarlı sipâhiler tamâmen Türk soyundan gelirdi Hatta bu durum tımarlı sipahi kanunnamesinde özellikle belirtilerek Türk soylu olmayanların sipahi olması yasaklanmıştır Bu yasağın kökeninde tımarlı sipahiliğin Oğuz kabile toplum sistemine dayanan kökenleri olduğu düşünülmektedirBu sebepten ötürü sadece nüfus çoğunluğunun Türk olduğu eyâletlerde timar ve zeâmet teşkilâtı yapılmıştır Tımar her eyâlette bulunmazdı Meselâ Cezâyir, Tunus, Trablusgarb, Mısır, Yemen, Bağdat gibi eyâletlerde tımar ve zeâmet yoktu

“Ednâ” denilen küçük timar sâhipleri er ve erbaş; “evsâf” denilen orta tımar sâhipleri astsubay; “âlâ” denilen büyük timar sâhipleri küçük rütbeli subay derecesindeydiler Küçük zeâmet sâhipleri binbaşı, orta zeâmet sâhipleri yarbay, büyük zeâmet sâhipleri alay beyi rütbesindeki yüksek rütbeli süvâri subaylarıydı

İki türlü tımarlı olurdu: Tezkireli ve tezkiresiz Tezkireli tımarlılar, tımarı merkezden, yâni İstanbul’da Dîvân-ı Hümâyundan doğrudan doğruya alanlardır Tezkiresiz timarlılar ise dirliklerini Beylerbeyinin arzı üzerine alırlardı

Bir tımarın ilk üç bin akçalık çekirdek kısmına kılıç gerisine terakki denilirdi Her üç bin akça için sipâhi yanında kendisi gibi atlı ve teçhizatlı bir asker getirmeğe mecburdu Cebeli (cebe: zırh) denilen bu erler, sipâhinin çocukları, kardeşleri, akrabâsı olacağı gibi, toprağı işleyen herhangi bir kimse de olabilirdi Bâzı tımarlarda kılıç iki bin akçaya, hatta daha aza düşebiliyordu Bâzı timarlarda ise en çok altı bin akçaya kadar çıkabiliyordu

Sefer ilân edilince sipâhiler, Seraskerin bulunduğu yere gelir, yoklama olurlar, dirlik sipâhileri ve cebelileri ayrı ayrı deftere yazılırdı “Sipâhi ve cebeli falanca paşanın defterlisidir” diye bilinirdi Sefere dâvet olunup da sefere iştirak etmeyen sipâhinin elindeki timar zaptolunur, başkasına verilirdi Kânunen götürmek mecburiyetinde oldukları cebeliyi getirmeyenler ve götürüp de kaçanların yerlerine diğerlerini tedârik edemeyenler hakkında da aynı muâmele tatbik olunurdu
Viyana Kuşatması esnasında bir sipahi

Yığınak emri gelince her tımar sâhibi, cebelileriyle berâber, kendi kazâsının belirli yerinde toplanırdı O kazâdaki timarlılar, çeribaşı denilen sipâhi yüzbaşısının emrinde bulunurlardı Çeribaşı da alay beyinin emrine giriyordu Alayını toplayan alay beyi, sancak beyine gidip hazır olduğunu bildiriyordu Kendi mâliyet askerini de alan sancak beyi, bu sipâhi alayıyla berâber, beylerbeyine katılmak üzere harekete geçiyordu Bu iş büyük bir süratle yapılıyordu

Beylerbeyilerin izin vermesiyle sancak beyleri tarafından bir kısım sipâhiler memleket muhâfazası için yerlerinde bırakılabilirdi Sipâhi sefere gittiğinde yerine vekil olarak bıraktığı korucu, dirlik sâhibinin yokluğunda toprağın muntazaman işlenmesine nezâret ederdi Eğer sipâhi harbin uzaması hâlinde kışı hudutta geçirmek emri alırsa, dirliğine harçlıkçı denilen bir vekil göndererek, yıllık gelirini bulunduğu yere getirtirdi

Timar ve zeâmet; sâhibi ölünce, ekseriya büyük oğluna, yoksa kardeşine veya yeğenine verilirdi Fakat bunun için timar ve zeâmetin bağlı olduğu alay, vârisin toprağı idâre edebilecek kâbiliyet ve şartlara hâiz olduğuna şehâdet ederlerdi Zâten bir sipâhi subayı, yerine geçecek birini yıllar boyunca hazırlayıp, yetiştirirdi Bu sûretle dirlik tecrübesiz insanların eline geçmezdi

Timar ve zeâmet sâhipleri, arâzileri üzerindeki toprakları üç yıldan fazla işlemezlerse, dirliklerini kaybederlerdi Toprak işlememek, Allahü teâlâya karşı bir günah sayılırdı Zîrâ toprak sâyesinde Allahü teâlânın kulları beslenirdi

Sultan Birinci Süleyman Han (1520-1566) zamânında timarlı sipâhiler, en parlak devrini yaşadı Bu zamanda 166200 timarlı sipâhi vardı; bunun 74000’i Rumeli, 91600’ü Anadolu timarlı sipâhisiydi Bu sûrette Türk atlı ordusu, iki orduya ayrılırdı: Rumeli atlı ordusu ve Anadolu atlı ordusu Meydan muhârebelerinde ordu düzeninin sağ ve sol kanatlarını bu iki ordu teşkil ederdi

İlk zamanlarda, Rumeli timarlı ordusunun kumandanı Rumeli Beylerbeyi, Anadolu timarlı ordusunun kumandanı da Anadolu Beylerbeyi idi Fakat sonradan bu iki kanada da pâdişâh tarafından seçilen vezirler kumanda etmeye başladı Sultan Süleyman Han devrinde bu iki ordu o derece büyüdü ki, sefer Avrupa’da olduğu zaman çok defâ Anadolu sipâhi ordusu çağrılmaz veya bâzı birlikler çağrılırdı Sefer Asya’da ise, Rumeli askerleri ya çağrılmaz veya bâzı birlikleri sefere katılmak için istenirdi

Silahları ve Savaş Taktikleri
Tımarlı sipahiler askeri olarak "ağır süvari"kategorisine girmektedir Savaşa kendileri ve atları tam zırhlı olarak katılan Tımarlı sipahilerin tipik zırhları: göğüs, karın ve sırtı birbiri üzerine bindirilerek perçinlenmiş şeritler halindeki çelik levhalarla desteklenmiş etekte dize, kollarda dirseğe kadar uzanan örme zırh, yine çelik levha ve zincirden yapılan ve bacakları koruyan "dizçek", yekpare çelik veya bronzdan yapılmış ve önkolu koruyan "kolçak" ve çelik veya tombaktan hareketli burunluklu ve zincir enselikli Türk tipi miğferden oluşmaktadır Uzak mesafede at üzerinde ok ve yay ile cirit kullanan tımarlı sipahiler göğüs göğüse muharebede kargı, sagir balta, şeşper, bozdoğan, topuz, eğri Türk süvari kılıcı ve kama kullanırdı Kalkanları ise çelik, bronz veya madeni göbekli ibrişim sarmalı söğüt dallarındanyapılmış hafif, orta boy yuvarlak kalkanlardı Kanuni döneminden itibaren hafif ateşli silahların da etkin olarak savaş alanına girmesiyle at üzerinden ateşlenebilecek karabina ve piştov gibi ateşli silahlar da sipahilerin silahları arasına girdi

Tımarlı Sipahiler has ordunun merkezi teşkil ettiği savaş düzeninde sağ ve sol kanatlarda yer alırdı "Kaz kanadı", "Hilal" veya "Turan taktiği" olarak adlandırılan stratejide akıncıların sahte saldırı ve geri çekilmelerini takip ederek saldıran düşman birliklerinin ardını alarak çembere almak ve çevirdiği düşmanı göğüs göğüse mücadelede imha etmek tımarlı sipahilerin göreviydi

Sipahi eğitiminde binicilik en önemli unsurdu Özellikle süvari okçuluğu becerisine önem verilirdi Sipahi adaylarına kemankeşlik, cirit, matrak ve çevgen oyunları, kılıç başta olmak üzere silahların kullanımı ve karakucak güreş öğretilirdi

Sonuç
17 yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğunun ekonomik ve siyasi olarak duraklamaya girmesi, askeri zaferlerin azalarak savaşların uzaması ve tımar sisteminin istismar edilmesi gibi sebeplerle gittikçe yoksullaşan tımarlı sipahi sınıfı bozulmaya başladı Nihayet Sultan Abdülmecîd Hanın 19 Ocak 1841 fermanı ile kalan son tımarlı sipahileri tımarlarına ölene kadar sahip olmak şartıyla emekliye sevk etmesi ile Büyük Selçuklu döneminden beri Anadolu ve Ön Asya Türklüğünün idari ve askeri aristokrasisi ve bürokrasisini oluşturan tımarlı sipahi sınıfı resmen sona erdi

Kapıkulu Sipahileri
Kapıkulu Sipahileri padişahın özel ordusunu oluşturan Hassa Ordusu'nun süvari sınıfını oluşturan birliklere verilen addır
Tımarlı sipahilerin aksine Kapıkulu Ocağı'na bağlı aylıklı askerlerden oluşan Kapıkulu sipahileri I Murad Dönemi'nde kurulmuştur İlkdönemlerde hassa ordusunun piyade birlikleri olan yeniçeriler gibi bu sınıfa da devşirme sistemi ile asker yetiştirildiyse de önceden ata alışık olmayan Avrupalı devşirme çocuklarına süvariliğin inceliklerini öğretmedeki zorluklar neticesinde gitgide bu sınıfa daha çok Yörük Türkmen çocukları alınmaya başlamış ve Fatih Sultan Mehmed zamanından itibaren de tamamen Türklerden oluşturulmaya başlanmıştır

Eğitim ve harp sanatı yönlerinden tımarlı sipahilerle paralellik gösterseler de sayı olarak çok daha küçük bir birlik olan kapıkulu sipahileri parlak kumaşlar ve deri ile kaplanan hafif örme zırhlar, keçe külah biçiminde, bazen üzerine sarık sarılan gösterişli sorguçlu tombak miğferler giyer ve uzun saplı tunç teberler başta olmak üzere zengin süslenmiş silahlar kullanırlardı Görevleri savaşta padişahın yanında savaşarak yalancı geri çekilme sırasında ordunun merkezini savunmak, barış zamanı padişahı ve sarayı korumaktı

Kuruluşundan itibaren hassa ordusunun piyade askerleri olan yeniçerilerle rekabet halinde olan kapıkulu sipahileri yeniçerilerin aksine Osmanlı tarihi boyunca nadiren kazan kaldırmış, bu sebepten ötürü "Atlı er başkaldırmaz"sözü Osmanlı devletinde bir deyim halini almıştır Yeniçerilerle olan rekabetleri ise Osmanlı tarihi boyunca zaman zaman kanlı bir hale dönüşmüş ve Sultan Ahmet meydanında iki gurubun zaman zaman silahlı çatışmalara girdikleri görülmüştür Özellikle Sultan IV Murad'ın saltanatını sağlamlaştırmak ve yeniçerilerin elinden iktidar gücünü almak mücadelesinde kapıkulu sipahileri payitahtta padişahı destekleyen en önemli güç olmuştur

Sultan II Mahmut'un yeniçeri ocağını tasfiyesinde de kapıkulu sipahileri yeniçerilere karşı II Mahmut'u destekleyerek isyancı yeniçerilere karşı halkla beraber dövüşmüş ve bu sebepten topyekün yok edilen ve tüm malları devlete geçen yeniçerilerin aksine canları ve mallarına dokunulmayarak yeni orduya gönüllü olarak katılmalarına izin verilmiştir



Sağ Ulufeciler
Sağ Ulufeciler (Ulûfeciyân-ı Yemîn), Osmanlı Devleti askeriyesinin Hassa Ordusu'nun Süvariler kısmında yer alırdı Bu bölüğe Yeşil Bayrak da denilirdi Sağ ulufeciler 120 bölükten oluşurdu

Görevleri
Sağ ulûfeciler, seferde pâdişahın sağında yürüyen sipah bölüğünün sağında yürürlerdi Savaş meydanında ve ordunun konak yerinde ise, pâdişâh sancağının sağında dururlardı Hazîneyi korumak bunların görevleri arasındaydı Ulufecilerden toplam 7 kişi tayin edilen bölük subaşılığına Subaşı sıfatıyla sağ ulufecilerden 4 kişi tayin edilirdi Ayrıca ordu için de büyük bir önemi vardı Bu yüzden sağ ulufeciler Osmanlı Donanması'nda yer almaktadır



Sol Ulufeciler
Savaşta ordunun ağırlıklarını ve hazineyi korurlardı

Görevleri
Sol ulûfeciler, seferde pâdişahın sağında yürüyen sipah bölüğünün solunda yürürlerdi Savaş meydanında ve ordunun konak yerinde ise, pâdişâh sancağının solunda dururlardı Hazîneyi korumak bunların görevleri arasındaydı Ulufecilerden toplam 7 kişi tayin edilen bölük subaşılığına Subaşı sıfatıyla sol ulufecilerden 3 kişi tayin edilirdiAyrıca ordumuz için de büyük bir önemi vardı Bu yüzden sol ulufeciler osmanlı donanmasında yer almaktadır



Sağ Garipler



Sol Garipler

Eyalet Askerleri

Yerli Kulu

•Azab

• Sekban

• Tüfekçi

• İcareli

• Müsellem

Serhat Kulu

•Deliler

• Gönüllü

• Besli

• Tımarlı Sipahiler

• Akıncılar



Yerli Kulu
•Azab

Azab veya azap, Osmanlı devletinde çoğunlukla garnizon askeri olarak görev yapan askeri birimdir Henüz evlenmemiş genç erkekler azab yazılabilirlerdi Sözcüğün anlamı "bekar erkek"tir ve gönüllülerden oluşan yaya birliğidir Savaşta ordunun en önünde yer alırdı

Azablar Osmanlı ordusunun Anadolu'daki yaya askerlerinin çoğunluğunu oluştururlardı ve yerleşim birimlerinin güvenliğinin sağlanması, kalelerin savunulması gibi görevleri yerine getirirlerdi Azablar yükseliş döneminde Osmanlı seferlerinin değişmez bir parçasıydı Meydan savaşlarındaki görevleri ordu merkezinin ön tarafında, yeniçerilerin ilerisinde durmaktı Hafif donanımlı olan azab askerleri düşman ordusunda Osmanlı merkezinin zayıf olduğu kanısını uyandırır ve bu durum padişahın tuğunun da bulunduğu merkeze doğru bir saldırı başlatılmasına yol açabilirdi Beklenen bu saldırı gerçekleşirse, azablar düşman birliklerine ok atarak ilerleyiş sırasında kayıp vermelerini ve özellikle düşman süvarisinin saf düzeninin bozulmasını sağlamaya çalışırlardı

Düşmanla yakın temasa giren azab birliği geri çekilerek ya da kaçarak gerisindeki yeniçeriler ve topçu birliklerinin ateş açmaları için alan yaratmaya çalışırdı Bu arada Osmanlı ordusunun kanatlarını oluşturan tımarlı sipahiler için merkeze yüklenen düşman ordusunu kanatlardan vurma fırsatı doğabilirdi Azapları takip ederken safları daha da bozulan düşman ordusu, tahkim edilmiş yeniçeri siperlerine ve onların arkasındaki daha ağır donanımlı, daha iyi eğitilmiş profesyonel askerlere çarpardı Tımarlı sipahiler tarafından kaçış yolları kapatılarak bozguna uğratılırlardı Hilâl taktiği olarak adlandırılan bu stratejinin en önemli rolünü oynarlardı

Azab askerlerinin temel donanımı ok, yay, eğri kılıç ve savunma için bir kalkandan oluşurdu Çoğunlukla zırh giymezlerdi, bu da gerektiğinde daha hızlı geri çekilebilmelerini sağlardı Bazı savaşlarda yeniçeriler gibi kazdıkları siperlerin içine süvariye karşı kazıklar yerleştirerek bunların arkasından ok atışı yaptıkları kaydedilmiştir Kara ordusu dışında, donanmada görevli deniz azapları da vardı

• Sekban

Sekban, Yeniçeri ocağının altmış beşinci ortası mensubuna verilen ad

Sekban teşkilâtı, Sultan Birinci Murâd zamânında pâdişâhın av maiyeti olarak mevcuttu Fâtih Sultan Mehmed Han zamânına kadar bağımsız bir teşkilât olan sekban ocağı, 1451'de, yeniçerilerin taşkınlık etmeleri üzerine itâatsizlik eğilimini kırmak için Fâtih'in emriyle yeniçeri ocağına dağıtıldı O zaman sayıları, altı-yedi bin civârındaydı Beş yüz sekban da av hizmeti için alıkonuldu

Yavuz Sultan Selim Han devrinde bütün sekbanlar, bir orta hâline getirilerek, yeniçeri ocağının altmış beşinci ortasını oluşturdular Piyâde ve süvârî sekbanlar, pâdişahla berâber ava giderler, av köpekleri yetiştirirler, sekban fırınında çalışırlardı Savaş zamânında, diğer yeniçerilerle birlikte çarpışmaya giderlerdi

Yerlikulu piyadelerinden olan sekbanlar, askere ihtiyaç hasıl olduğu zaman, gönüllü olarak toplanan köy halkından oldukları için, diger birlikler gibi sağlam bir askerî eğitime sahip degillerdi "Salyâne"den kurtulmak için zaman zaman Hiristiyanlar bile bu birlige istirak edebiliyorlardi Bunlar, bulunduklari bölgenin paşasindan baskasini tanımazlardi Hizmet gördükleri müddetçe ulûfe alirlardi Sekbanlar, "Bayrak" ismi ile sınıflara ayrilirlardi Sekban bölükbasisi ve Bayraktar adinda subaylari vardi Bunlar, silah olarak kiliç kullanirlardi Zamanla sekbanlarin önemleri azalinca bunlarin yerini "Tüfekçi" adi ile yeni bir piyade sınıfi aldi

Sekbanların başında sekbanbaşı bulunurdu Sekbanbaşı, yeniçeri ağası İstanbul'da bulunmadığı zaman ona vekâlet eder, şehrin güvenliğinden o sorumlu olurdu 1590 yılından sonra, vezir ve beylerbeyilerine sekbanlardan bir miktar muhâfız verildi Bunlar, eyâletlerde paşaların kapı halkının çekirdeğini meydana getirdiler Sekbanlık da, 1826'da yeniçeri ocağı ile beraber kaldırıldı

• Tüfekçi

Zamanla sekbanlarin önemleri azalinca bunlarin yerini "Tüfekçi" adi ile yeni bir piyade sinifi aldi Her elli-altmis tüfekçi bir bayrak kabul edilerek, "Gönüllü zabiti" adi verilen bir subayin komutasi altinda bulunurdu Her sancak veya eyaletteki tüfekçi bayraklari, "Tüfekçi basi" adi verilen bir subayin komutasina verilirdi Önemli eyaletlerden üçer veya beser tüfekçi basi varsa, bunlardan biri bas seçilerek adina "Serçesme" denirdi

• İcareli

Sadece sınırlarda bulunan kent ve kalelerde kullanılan yerli topçulardır Bunların subayları kuşkusuz topçuluk bilgileri bulunması gerektiğinden Eyalet Paşalarının komutasında bulunmak üzere İstanbul'dan gönderilirlerdi Buna da Topi ya da Topçu Ağası denilirdi Bu topçulara ücretli olarak çalıştırılmalarından icareli denmiştir

• Müsellem

Müsellem, Osmanlı Devleti'nde, pekçok görevi yerine getiren, harp zamanlarında ordunun geçeceği yolları temizlemek, köprüleri tamir etmek ve yol açmak gibi hizmetlerle de mükellef idiler Buna karşılık barış zamanlarında bütün vergilerden muaf sayılıyorlardı Zaten bu ismi bu yüzden almışlardı Rumeli'de genellikle Hıristiyan tebadan olan müsellemlere karşılık Anadolu'da, Kuzey Afrika'da ve Ortadoğu'da Müslüman teba istihdam olunurdu



Serhat Kulu

•Deliler

Osmanlı kara ordusunda görevli bir askeri birliğin ismidir "Deli" adı verilen süvarilerden oluşan bu birlik, savaşlarda üstün cesaret göstermeleri ve farklı giyinme şekilleri sebebiyle bu isimle anılmıştır Asıl olarak kendilerine kılavuz, rehber manasına gelen delil ismi verilmesine karşın, cesur ve korkusuzca düşmana atılmaları nedeniyle halk arasında deli olarak anılmışlardır Deli adını almalarının sebebi gönüllü 20-25 yaş arası gençlerden oluşmalarıydı ve savaşlarda ordunun en ön saflarında çarpışmalarıydı

En tehlikeli görevlere korkusuzca atılmaları yüzünden bu ismi aldılar Korkutucu bir görünümleri vardı Silah olarak eğri pala, kalkan, mızrak ve bozdoğan taşıyan deliler, başlarına pars ya da benekli sırtlan derisinden yapılmış tüylü bir miğfer giyerlerdi Kalkanlarını da yine kuş tüyleriyle süsleyen delilerin giysileri aslan, kaplan ve tilki postundan, şalvarları da ayı ya da kurt derisindendi Ayaklarına ise "serhatlik" denen sivri burunlu mahmuzlu bir çizme giyerlerdi Üzerlerine ayı, pars, aslan veya sırtlan postundan kılları dışarıda şalvarlar giyerlerdi Bayraklarında "Kaderde ne varsa o gelir başa" yazılıydı Sonradan giysilerinde değişiklik yapıldı, 17 yüzyıldan itibaren başlarına bir arşın uzunluğunda siyah kuzu derisinden üstü sarıklı bir kalpak giymeye başladılar

Çoğunluğu Türk'tür ve Rumeli'de yaşayan halklar arasından seçilmişlerdir Türkler, Boşnaklar, Hırvatlar, ve diğer Slav halklarından oluşturulan Osmanlı birlikleri, Rumeli beylerbeyi ve serhat beylerinin maiyet askerleri arasında yer alırlar Bu askerler Serhadkulu isimli askerler arasında yer almışlardır

16 yüzyılda deliler; Rumeli beylerbeyi, Semendere ve Bosna sancak beylerinin yönetiminde; 17 yüzyılın sonlarından itibaren de Anadolu vezir ve beylerbeylerinin yönetimi altında olmuşlardır 60'ar kişilik "bayrak" adı verilen ocaklara ayrılmışlar, seferlerde "Delibaşı" adı verilen komutanları tarafından yönetilmişlerdir 18 yüzyılda bozulmaları sonucu yönetimi altındaki beylerbeyinin görevden alınması sonucu görevlerini kaybetmişlerdir Bu süreçten sonra köylere saldırmaya başlamışlar, eşkiyalık faaliyetleri sebebiyle 1829'da II Mahmut tarafından dağıtılmışlardır

Gözünü budaktan sakınmayan yürekli ve korkusuz kişiler oldukları için efsanevi bir ünleri vardır

Bir rivayete göre de ıslatılmış mermer üzerine çıplak elle tokat atarak talim ederlerdi İri yarı adamların ellerinde sadece bir kalkanla ve dahi kimi zaman o bile olmaksızın üzerlerine saldırdığını gören düşman askeri ne olduğunu anlayamadan, mermere meydan okuyan meşhur Osmanlı tokadıyla karşı karşıya gelir, ve bunun nasıl bir şey olduğunu anladığında ya ölü ya da artık savaşamayacak denli sakat bir asker olurdu Osmanlı tokadı kavramı buradan çıkmıştır

• Gönüllü

Sınırdaki Kasaba ve Köyleri korumakla görevliydiler

• Besli

Her beş haneden bir kişi alınarak kurulan bu birlikler sınırdaki Kaleleri korumakla görevliydiler

• Tımarlı Sipahiler

Klasik çağ Osmanlı ordusunun belkemiğini oluşturan Tımarlı Sipahiler, ordu içindeki en kalabalık asker sınıfını oluşturur Tımarlı sipahilerin Osmanlı askeri ve idari sistemi içindeki konumları Avrupalı tarihçilerce Orta Çağ Avrupası'nın şövalye sistemi ile karşılaştırılmalarına ve bazı kaynaklarda "Osmanlı şövalyeleri" olarak tanımlanmalarına neden olmuştur

• Akıncılar

Akıncılar düşman bölgelerine ganimet için akınlar düzenleyen Türk kökenli düzensiz süvari gönüllüleriydi Akıncılar 14-16 yüzyıl boyunca Osmanlı genişlemesi için hayati öneme sahiptiler Akıncılar, yakaladıkları esirlerden aldıkları bilgileri merkeze iletirlerdi Akınlar, katılan akıncı sayısına göre isimler alırdı 100 kişiden az akıncıyla yapılana çete, 100’den fazla kişiyle yapılana haramilik, akıncı beyinin kumandası altında yapılana ise, akın denirdi

Akıncılığın temelinin Osman Gazi döneminde, Köse Mihal tarafından atıldığı söylenir Orhan Gazi zamanında daimî piyade ve süvari askerlerinin teşkiline kadar hep akıncılar kullanılmıştır Osmanlı uç beyliği 'nin kısa sürede devlet hâline gelmesi de, akıncılar sayesinde olmuştur Akıncılığın bir ocak şeklinde kurulmasında Evrenos Beyin büyük emeği olmuştur

İlk zamanlar akıncı beylerinin çoğu, Osman Gazinin yoldaşları olan kumandanların çocuklarıydı Akıncı beylerinin yetkileri çok geniştir, onlar istediklerini ocağa alır istemediklerini de ocaktan çıkarabilirlerdi Divan-ı Hümâyun bu işlere hiç karışmazdı Çok güvenilen akıncı beyi büyük bir yetkiye sahipti, emirleri doğrudan doğruya padişahtan alırdı

Akıncı beylerinin rütbeleri sancak beyi seviyesindeydi Akıncı eri, yüzlerce defa canını ortaya koyduğu için, diğer birçok ocağın subayından imtiyazlıydı Akıncılar içerisinde fedai, dalkılıç, serdengeçti, deli, azap, gönüllü, beşli gibi şahıs ve grup isimleri vardı 16 yüzyıl sonlarında 40 bin olan akıncı mevcudu, zaman içerisinde artma ve azalmalar göstermiştir

Silâh ve teçhizatları uygun olmadığından, akıncılar kale kuşatmasına katılmazlardı; ancak akıncı fedâilerinden serdengeçtiler, kuşatılmış kaledeki düşmanın arasına dalarlardı Akıncılar, sürekli ordu birliklerine dahil değildir Rumeli’de serhat boyları 'na yakın yerlerde yaşayan akıncılar, sınır bölgelerinde pürüz çıkaran düşman memleketlerine âni baskınlar tertipleyerek onları yıpratırlardı

Bu gruplar içerisinde en ilginci ‘deli’ adı verilendir Bu süvariler, 15 yüzyıl sonlarından itibaren istihdam edilmişlerdir Önceleri sadece Avrupa’daki sınır boylarında kullanılan deliler, ‘bayrak’ adı altında 60’ar kişilik ocaklara ayrılırdı Başlarındaki kumandanlarına Delibaşı denirdi Delibaşın altında gönüllü ağası ve bölük ağası gibi zabitler vardı Deli süvarisi olmak isteyen, cesaretiyle kendini ispatlamak zorundaydı 16 yüzyılda kurt, sırtlan, pars gibi vahşi hayvan derilerinden yapılmış elbiseler giyen delilerin, atları da akıncılarınki gibi çevik ve dayanıklıydı Delilerin silâhları ise, akıncılarınki gibi kılıç, kalkan, mızrak, balta ve bozdoğandı

Akıncılığa kabul edilmek çok zordu Bunun için doğrudan doğruya gönül rızası gerekirdi Zîrâ kötü bir akıncı, birliğin mahvına sebep olabilirdi Çok süratli intikâl, seri hareket, harikulâde süvarilik, fevkalâde silâhşorluk bu işin olmazsa olmazlarındandı Bazı istisnalar haricinde akıncılık, babadan oğul’a geçerdi Akıncılar savaş zamanlarında ordudan önce düşman arazisine girerek, orduya yol açar ve kurulması muhtemel pusuları bozardı Akıncılar düşman topraklarına girecekleri zaman, kademeli olarak birkaç bölüme ayrılır, ilk kuvvetin karşısına mukavemet eden bir düşman çıkarsa, arkadakiler yetişip ona yardım ederdi Akıncıların hücumları âni ve sert olduğundan, hemen her zaman düşman kuvvetlerini sarsıp dağıtırdı Ayrıca ordunun yolu üzerindeki hububat muhafazasını sağlamak, esirler vasıtasıyla düşmandan haber toplamak, köprü ve geçit gibi yerleri emniyet altında tutmak da akıncıların vazifeleri arasındaydı

Akıncı olabilmenin şartlarından birisi de, Türk olmaktı Devşirmelerin devletin her kademesine, hatta sadrazamlığa kadar, yükselebilme imkânı varken, akıncı olmaları imkânsızdı Bir akıncı adayı; imam, köy kethüda'sı veya dürüst birini kefil göstermek zorundaydı

Akıncı ordu birlikleri diğer ordu ocakları gibi komuta kademesine bölünürdü Her on akıncıyı onbaşı; yüz akıncıyı subaşı; bin akıncıyı da binbaşı komuta ederdi Bir hareketin akın adını alabilmesi için, bu akına beyinin katılması gerekiyordu Bu komuta zincirini, bütün kuvvetlerin başında olan akıncı beyi tanımlardı Akıncı beyini devlet tayin ederdi Bu önemli kumandanlık uzun süre Mihaloğlu, Evrenosoğlu, Turhanoğlu, Pehlivanoğlu[kaynak belirtilmeli] ve Malkoçoğlu gibi ünlü akıncı ailelerinde kalmış ve babadan oğula intikal etmiştir Mihaloğlu, Sofya’da; Evrenosoğulları, Arnavutluk'ta; Turhanoğulları, Mora’da; Pehlivanoğulları, Kafkasya'da; Malkoçoğulları da Silistre dolaylarında bulunurlardı Osmanlı’da akıncılar, merkezî idareye bağlı değildi, sınır boylarında ocaklar hâlinde teşkilâtlandırılmıştı Her mıntıkanın kumandanı ayrıydı ve akıncılar mensup oldukları sülâlenin ismiyle anılırdı

Akıncıların en yiğitleri ‘dalkılıç’ ve ‘serdengeçti’ adı ile anılırdı Bunlar akıncıların fedai kısımlarıydı Bu fedailerin düşman içine dalmak ve mahzûr bulunan bir kaleye girmek gibi çok zor görevleri vardı Bu yiğitlerin çoğunun böyle bir vazifeden geri dönme ihtimalleri azdı İhtiyar Cezzar Ahmet Paşa karşısında ilk yenilgisini tadan Napolyon’un şu sözleri, Osmanlı askerini anlamak açısından mânidârdır: “Osmanlı askerini dalkılıç olmaya mecbur edecek kadar sıkıştırmak el vermez, bir kere dalkılıç olmayı göze almış birkaç yüz adam meydana çıkarsa, mağlup olmamak mümkün değildir’

Akıncılar, ordunun genellikle beş günlük mesafe ilerisinde yol alırlardı Bir düşman ordusuna dalmak gerektiği zaman, bu vazifeyi yapacaklar ordudan ayrılır, düşmanı vurmak icabeden yere kadar giderler, âni ve şiddetli şekilde düşman saflarına dalarlardı Bunun neticesinde düşman şaşırır ve bozguna uğrardı

Düşmanın iktisadî ve mânevî yapısını alt üst ederek savaşın kazanılmasında önemli rol oynayan akıncıların akın taktiği şöyleydi: Akıncı ordusu belirli bölümlere ayrılır, ayrılanlar da daha küçük birliklere bölünerek yollarına devam ederdi Sefer yapılacak ülkede her birliğin ele geçireceği şehir ve kasabalar önceden kararlaştırılır, dönüşte birlikler gene belirli yerlerde, fakat daha önce ayrıldıkları mevkilerde olmamak üzere birleşerek, vatan topraklarına dönerdi Bu durum düşman ülkesini korku içerisinde bırakırdı Kasırgalar gibi esip geçen akıncıların, ne zaman, nerede ortaya çıkacakları hakkında yüzlerce söylenti çıkardı

Devlet tarafından akıncıların isimlerini, eşkallerini ve tımara (toprağa) sahip olanların listelerini gösteren bir defter tutulurdu Defterler iki nüsha hâlinde tanzim edilir, bunlardan biri merkezdeki defterhanede, diğeri de akıncıların bulundukları eyalet veya sancakların kadılıklarında muhafaza edilirdi Böylece herhangi bir yolsuzluğa meydan verilmezdi Her akın sonunda şehit veya malûllerin yerine, kuvvetli gençler akıncı olarak kaydedilirdi Akıncılara tahsis edilen bir maaş yoktu Elde ettikleri ganimetlerin 1/5’ini pençlik (humus) vergi olarak verdikten sonra, kalanlarla geçimlerini temin ederlerdi Bazılarının ise tımarları (işleyebilecekleri toprakları) vardı

Akıncıların atları hızlı, dayanıklı ve süratli olanlardan seçilirdi Akıncılar sefere çıkarken yanlarında dört-beş at götürürler, yorulan atları konak yerlerinde bırakarak, hız kaybetmeden yollarına devam ederlerdi

Uzun mesafeleri, kısa sürede koşabilecek şekilde yetiştirilen ve birçok meziyeti olan akın atlarının eskisi kadar yetiştirilememesi, bu teşkilâtın zayıflama sebeplerindendir Fetihler döneminin sona ermesi ve duraklama devrinin başlaması ile akıncılar görülmez olmuştur 1595 yılında Koca Sinan Paşa'nın Eflak’ta Prens Mihal’e yenilmesi üzerine Tuna’nın öte yakasında kalan akıncıların ve akın atlarının pek çoğu telef olmuştur

16 yüzyıldan itibaren sayıları iyice azalan akıncılar, geri hizmetlerde kullanılmaya başlanmıştır Akıncıların yerini bu dönemden sonra Kırım Hanları'nın emri altındaki Tatar askerleri almıştır Akıncı adı 1826 yılında resmen ortadan kalkmıştır

Osmanlı Ordusu Eğitimi
Kara Okulları

•Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn

• Kara Harp Okulu



Kara Okulları

•Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn

Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn , İstanbul Teknik Üniversitesi'nin eski adıdır

Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn 1795 yılında III Selim döneminde kurulmuştur Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn haritacılık, gemi inşaatı ve inşaat mühendisliği öğretimi yapmaktaydı Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn 1847'de mühendislik eğitiminin dışında mimarlık eğitimi de vermeye başladı 1883'te Hendese-i Mülkiye, 1909'da Mühendis Mekteb-i Alisi adını alarak ülkenin alt yapı inşaatlarında görev alan kadroları yetiştirdi Mühendislik ve mimarlık öğretimi, 1928 yılından itibaren Yüksek Mühendis Mektebi'nde, 1944 yılından sonra da İstanbul Teknik Üniversitesi'nde sürdürüldü

• Kara Harp Okulu

Kara Harp Okulu (KHO) ya da geleneksel adıyla Harbiye, Ankara'da konuşlanmış, Türk Kara Kuvvetleri'nin muvazzaf subay kaynağı, lisans seviyesinde eğitim veren askerî okul

Osmanlı padişahı II Mahmut'un fermanı ile 1834 yılında kurulması çalışmalarına başlanan Mekteb-i Harbiye, 1 Temmuz 1835'te Maçka'da padişahın da katıldığı bir törenle eğitim ve öğretime başlamıştır



Donanma Okulları

•Mühendishane-i Bahrî-i Hümâyûn

Mühendishane-i Bahr-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, tersane ve donanmanın geliştirilmesi ve de tersane halkının eğitilmesi amacıyla III Mustafa döneminde teknik okuldur Okulda sınıflara ilk defa tahta ve sıra konulmuştur Bir okul matbaası kurulmuş ve ders kitapları basılmıştır

1776 yılında bir tersane gözü içerisinde “Hendese Odası” adıyla açılan sınıf, 1782 yılında Padişah I Abdülhamit döneminde Mühendishane-i Bahri Hümayun' adını almıştır İstanbul Teknik Üniversitesi, bu kurumun devamıdır

• Deniz Harp Okulu

Deniz Harp Okulu, 1773 yılında Cezayirli Gazi Hasan Paşa tarafından İstanbul Kasımpaşa'da Mühendishane-i Bahr-i Hümayun adıyla kurulmuş olan ve 1985'ten itibaren İstanbul Tuzla'da bulunan Türk Deniz Kuvvetleri'ne muharip subay yetiştiren eğitim kurumudur

Mezuniyet törenleri her yıl 31 Ağustos'ta yapılan Deniz Harp Okulu'nda, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı bağlısı birliklerde görev yapmak üzere subay yetiştirilmektedir Okulda endüstri, elektrik-elektronik, bilgisayar, makine ve gemi inşa mühendisliği bölümleri vardır

Okulun Pusula adında bir de öğrenci dergisi mevcuttur



Tıbbi Okullar

•Gülhane Askerî Tıp Akademisi

Askeri Tıbbiye'nin Tarihi Türk Ordusu’nun fen ve sosyal bilimler alanlarında yetişmiş subay ihtiyacı ile ilgili ilk ciddi girişim olarak, Sultan III Mustafa zamanında (1773 yılında), mühendislik eğitimi verilmek üzere “Mühendishane-i Bahr-i Hümayun”un (İmparatorluk Deniz Mühendishanesi’nin) kurulduğu bilinmektedirDonanmayı desteklemek üzere kurulan bu kurumun bir benzeri ise, Sultan III Selim döneminde (1795 yılında), “Mühendishane-i Berr-i Hümayun” (İmparatorluk Kara Mühendishanesi) adıyla topçu subayı yetiştirmek üzere kurulmuşturBu iki kurum önce (1883 yılında) Hendese-i Mülkiye’ye dönüştürülmüş, daha sonra ise 1909 yılında Mühendis Mekteb-i Alisi adını alarak, sivil mimar ve mühendislerin yetiştiği bir kurum haline gelmiş ve ordu ile bir ilgisi kalmamıştır

Diğer bir önemli fen dalı olan tıp alanında ise ilk olarak Sultan II Mahmut zamanında (14 Mart 1827 tarihinde) açılan “Tıphane ve Cerrahhane-i Amire” isimli okul ile ordunun tabib subay ihtiyacının karşılanması yolunda ciddi bir adım atılmıştır 1839 yılında Galatasaray’daki eski Enderun Ağaları Mektebi’nin yerine (bugünkü Galatasaray Lisesi’nin olduğu yere) taşınan bu okulun ismi “Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye-i Şahane” olarak değiştirilmiştir

Sultan II Abdülhamit döneminde (1894) “Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye-i Şahane” için Haydarpaşa’da yeni bir bina inşaasına başlanmış ve 1903 yılında buraya taşınılmıştır Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye-i Şahane’nin Haydarpaşa’daki binası (şu anda Marmara Üniversitesi tarafından kullanılmaktadır) 1933’de, sivil Tıp Fakültelerinin kurulduğu yıllara gelindiğinde, “Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye-i Şahane” lisans seviyesindeki tıp eğitimini bu kurumlara bırakarak tarihi görevini tamamlamıştır

Osmanlı Orduları

•Nizam-ı Cedid

Nizam-ı Cedid, Osmanlı Devleti'nde IIISelim tarafından kurulan düzenli ordudur Yeni Düzen anlamına gelir Yerine kurulduğu Yeniçeri ocağının çıkardığı Kabakçı Mustafa İsyanı sonucu ortadan kaldırılmıştır

Yeni Düzen anlamını taşıyan Nizam-ı Cedid deyimi, Osmanlı Devleti'nin gerileme devrinde, askerin ıslah ve yenileştirilmesine karşılık gelir

III Selim'den önce Nizam-ı Cedid kavramının kullanıldığı görülmektedir

1689-1691 yılları arasında sadrazamlık yapan Köprülü Fazıl Mustafa Paşa döneminde, Hıristiyanların, Musevi ve Kıptilerin cizyelerinin tek elden toplanması, Cizye Kalemi'ne kayıt ve tescil edilerek, hem tahsilatın emektar ve mutemet cizyedarlar tarafından icrası, hem de devlete fazla irad temini için yapılan yeniliğe Nizam-ı Cedid Tertibi denmiştir

1717 yılında İstanbul'a gelen Fransız subayı De Rochefort'un, sadaret kayslahat projesinin tercümesinde, yapılacak askeri yeniliğe Nizam-ı Cedid denmiştir

Eski usul ve teşkilatı ifade eden Nizam-ı Kadim'e mukabil,ileri bir düzen kurma faaliyetini ifade için kullanılan Nizam-ı Cedid tabiri ise III Selim zamanında yaygınlaşmıştır III Selim'in 1791 Ziştovi ve 1792 Yaş antlaşmalarıyla Avusturya ve Rusya ile harbe son verdikten sonra, devleti düştüğü zorluktan kurtarmak için yapmayı kararlaştırdığı harekat da Nizam-ı Cedid anlamıyla anılır

Nizam-ı Cedid'i iki anlamda inceleyebiliriz

Dar Anlam: Avrupa usulünde yetiştirilmek istenen talimli asker
Geniş Anlam: Yeniçeriliği kaldırmak veya hiç değilse faydalanabilecek şekle getirmek, Avrupa talim usulünü yeni kurulan askeri kuvvetin baskısı ile kabul ettirmek, ulemanın çağdışı düşüncesine karşı koyup nüfuzlarını kırmak, Osmanlı Devleti'ni Avrupa'nın ilim, sanat, ticaret, ziraat, teknik ve sanayide yaptığı ilerlemelere ortak etmek için gelişen yenilik hareketlerinin bütünü

III Selim, Ziştovi ve Yaş Antlaşmaları'ndan sonra, pek çok ıslahat yapmaya karar vermişti İşe başlamadan önce, devlet adamlarının bu konudaki fikirlerini öğrenmek istedi Böylece hem onların devlete ait düşüncelerini ve askeri ıslahat hakkındaki görüşlerini öğrenmek imkânı bulacak, hem de istihdam edeceği ekibin bilgi derecesini ve kabiliyetini öğrenip, onları faydalı olabilecekleri sahalarda çalıştıracaktı

Layiha veren devlet adamlarını, ayrıldıkları gruplara göre şöyle isimlendirebiliriz:

Kanuni devrindeki kanun ve nizamlara dönüldüğü takdirde, ordunun düzenleneceğine inanan ve kendilerine muhafazakar diyebileceğimiz grup

Avrupa savaş usullerini ve talimlerini, "eski kanun ve nizamdır" diye kabul ettirmek isteyen, kendilerine telifçi diyebileceğimiz grup

Yeniçerilerin asla ıslah edilemeyeceğine inanarak, yeni bir askeri ordu kurulmasını savunan ve kendilerine "inkılapçılar" diyebileceğimiz grup

Nizam-ı Cedid Ekibi

Yeni bir ocağın kurulmasına karar verilmesinin en mühim sebebi, yeniçerilerin ıslah edilmesinin çok zor olmasıydı Bu ıslahat düşüncesini benimseyen III Selim henüz tahta çıktığı sıralarda bu düşünceyi benimsemiş olan, açık fikirli ve yenilikçi taraftar bir ekibi toplantıya çağırdı Bu ekibin başına da Rumeli Kazaskeri İsmail Paşazade Esseyid İbrahim İsmet Bey'i getirdi

Yayla İmamı Risalesi'ne göre, Nizam-ı Cedid programı 72 maddeden oluşmuştur Osmanlı Devleti bu ıslahatı yaparken Fransa'dan yardım istemiş, 1796 yılında konuyla ilgili olarak top, humbara dökümcüsü, top kundağı ve tüfenkçi işçileri gelmişti Ayrıca, bir süre sonra Fransa'dan General Menand başkanlığında ve amele başı Bamilo ilen gelen heyetle birlikte Prusya'dan da subay ve danışmanlar geldi Bunlardan Albay Von Goetze, 1798'de III Selim'in isteği üzerine Osmanlı kara birliklerinde incelemelerde bulundu

Merkezi Teşkilatta Nizam-ı Cedid'in Yeri

Yeniçerilerin kuşkulandırılması, düşmanlıklarının kazanılması ve işin daha baştan bitmesi gibi mahsurlar içerdiğinden Nizam-ı Cedid ayrı bir ocak değil de Yeni Asker, Bostancı, Tüfenkçi Ocakları adıyla Bostaniyan-ı Hassa Ocağı'na bağlandı

Nizam-ı Cedid Ordusu

III Selim'in topladığı bir mecliste, Sultan Süleyman devrindeki düzene dönülürse işlerin kolaylaşacağı fikri taraftar bulunca, ilk önce ocağa haftalık belli düzende talim yapılması fikri sorulmuş ancak ocak ağalarından olumsuz yanıt alınmıştır Bunu üzerine Nizam-ı Cedid ordusunun kurulmasına karar vermektedir Yeniçerilerin tepkisini çekmemek için ise Bostancı Ocağı'na bağlı Bostancı Tüfenkçisi adı altında kurulmuştur

İlk kışla Cezayirli Gazi Hasan Paşa'ya ait olan Levend Çiftliği'nde kurulmuş, daha sonra artan destekle beraber önce Üsküdar'da daha sonra da Üsküdar merkez olmak üzere Anadolu'da ortalar kurulmuştur Bugünkü Selimiye Kışlası'nın temellerinin atıldığı Üsküdar Kışlası'na bağlı olan Anadolu'daki ortalar şöyleydi:Ankara Ortası, Bolu Ortası, Kayseri Ortası, Kastamonu Ortası, Kütahya Ortası, Kırşehir Ortası, Amasya Ortası, Sivas Ortası, Aydın Ortası, Çankırı Ortası, Çorum Ortası,Aksaray Ortası, Menteşe Ortası, Seydişehir Ortası, Niğde Ortası, Hamid Ortası, Manisa Ortası, İçel Ortası ve Karaman Süvari Ortası

Bu ortaların kurulmasıyla beraber Nizam-ı Cedid Ordusu'nun mevcudu 230000'e yaklaşmıştır Askerler 25 yaşını geçmemiş, yiğit, asil, ve temiz ailelerden seçilir; bunlara önce usul ve erkan öğretilirdi Ocakta her bir üye arasında kefalet sistemi geliştirilmişti; böylece firarlar engelleniyordu

• Eşkinci Ocağı

Eşkinci Ocağı II Mahmut tarafından kurulan askeri yapıdır

Alemdar Vakası'ndan sonra yeniçeri ocağını ortadan kaldırmak isteyen II Mahmut, onun yerini alması için eşkinci ocağını kurdu Bunu bir tehdit olarak gören yeniçerilerin ayaklanması, Vaka-i Hayriye'ye giden süreci hızlandırdı

• Asakir-i Mansure-i Muhammediyye

Asakir-i Mansure-i Muhammediye (Türkçe: Muhammed'in zafer kazanmış orduları), yeniçeri ocağının Vaka-i Hayriye ile kaldırılmasından sonra Sultan II Mahmut tarafından 1826 yılında kurulmuş yeni ordunun adıdır

Dindarların tepkisini azaltmak için Muhammediyye ismi eklendi Asakir-i Mansure-i Muhammediye'nin başına ilk olarak 'serasker' unvanıyla eski yeniçeri ağalarından Ağa Hüseyin Paşa getirildi

Asakir-i Mansure-i Muhammediye 'tertip' adı verilen sekiz birlikten meydana gelirdi Her tertibin başında 'binbaşı' adında bir komutan bulunurdu Bu binbaşılar 'başbinbaşı'ya bağlıydı Her tertip 16 'saf'tı Her saf bir yüzbaşının komutasındaydı Her yüzbaşının iki 'mülazim' yardımcısı vardı Her tertipte bir top bulunurdu

Toplara 'topçubaşı' denilen bir subay komuta ederdi 16 saftan oluşan tertipler sekiz sağ ve sekiz sol olmak üzere ikiye ayrılmıştı Bunlara 'sağ kolağaları' ve 'sol kolağaları' atanmıştı İki yıl sonra bu örgüt yeniden düzenlenerek 'tertip'lere 'alay' ve komutanlarına 'miralay' dendi 'Saf' terimi 'bölük' olarak değiştirildi Her alay, binbaşı komutasındaki üç taburdan meydana getirilmişti

Sol ve sağ kolağası adını alan iki subay, bir kâtip, bir sancaktar, her bölüğe 'yüzbaşı' ve 'mülazim'lerden ayrı olarak bir 'başçavuş' ve bir 'bölük emini' atanmıştır Her alayda 'miralay' yardımcısı bir 'kaymakam' bulunurdu İki alay bir 'mirliva'nın ve üç alay bir 'ferik'in komutası altındaydı Miralayın üstü subaylara 'paşa' denirdi Asakir-i Mansure-i Muhammediye'nin en büyük komutanı 'müşir'di

• Sekban-ı Cedid

Sekban-ı Cedid (29 Eylül 1808-18 Kasım 1808) II Mahmut tarafından daha önceki Nizam-ı Cedid ordusu model alınarak kurulmuş kısa ömürlü bir Osmanlı ordusudur

Rusçuk ayânı Alemdar Mustafa Paşa İstanbul'a ordusuyla yürüyerek IV Mustafa'yı tahtan indirdi ve yerine II Mahmut'u tahta geçirdi (28 Temmuz 1808) II Mahmut, Alemdar Mustafa Paşa'yı sadrazam yaptı Alemdar Mustafa Paşa'nın sadrazam olduktan sonra yaptığı ilk işlerden biri devletin ileri gelenleriyle büyük bir toplantı yapmak oldu Bu toplantıda alınan kararlar Sened-i İttifak adı verilen bir belgede derlendi Bu belge ile ayanlar, hükumet emirlerini dinleyeceklerine söz verdiler Nizam-ı Cedid ordusu Sekban-ı Cedid adıyla yeniden kuruldu O zamanki Karaman valisi Kadı Abdurrahman Paşa bu yeni ordunun başına geçti

Tahttan indirilen IV Mustafa ve adamları bu gelişmelerden hoşnut değillerdi 14 Kasım 1808 gecesi, Alemdar Mustafa Paşa'nın konağını bastılar Gelecek yardımı bekleyerek yeniçerilerle kıyasıya çarpışan sadrazam, damı delmekte olan yeniçerileri görünce patlattığı barut fıçısıyle intihar etti Ayaklananlar II Mahmut'u tahttan indirmek için saraya saldırdılar Kadı Abdurrahman Paşa Sekban-ı Cedid askerleriyle Topkapı Sarayı'nı savundu Bozguna uğrayan ayaklananların üzerine giden Kadı Abdurrahman Paşa, 3000'den fazla yeniçeri ve diğer ayaklananları kılıçtan geçirtti Ama yeniçeriler üstünlük sağladılar Sultan II Mahmut 18 Kasım 1808 tarihinde Sekban-ı Cedid'i dağıtmak zorunda kaldı Kadı Abdurrahman Paşa Anadolu'ya kaçtı ama hakkında çıkan ferman gereği idam edildi



Osmanlı Donanması

•Kaptan-ı Derya

Kaptan-ı Derya, Osmanlı İmparatorluğu'nda donanma komutanlarına verilen addır

16 yüzyıl'ın ortalarına kadar beylerbeyi rütbesi, o tarihlerden sonra vezir kaptanıderyaların (kaptanpaşa da denir) önemi, Osmanlı İmparatorluğu'nun denizaşırı topraklarının genişlemesiyle ve Akdeniz kıyılarındaki fetihler çoğaldıkça arttı

Divan-ı Hümayun'a üye olarak katılır, Osmanlı İmparatorluğu'nun "deniz eyaletleri" diye adlandırılan eyaletlerini (Cezayir, Tunus, Trablusgarp, Akdeniz adaları) doğrudan ya da denizci paşalar aracılığıyla denetimleri altında tutarlardı Başlangıçta Gelibolu'da daha sonraları İstanbul'da Kasımpaşa'da oturan ve semt ile tersanenin güvenliğinden sorumlu olan kaptanıderyaların unvanı Tanzimat döneminde kaldırıldı

İlk Osmanlı deryabeyleri, sancak yöneticiliği de yapıyorlardı Osmanlı deniz üssü İzmit'ten Gelibolu'ya taşındıktan sonra deryabeyine kaptan-ı derya da denmeye başladı II Mehmed döneminde donanma güçlü bir yapıya ve örgüte kavuşurken, kaptan-ı deryanın yetkileride artırıldı 1533/34'te, Cezair-i Bahr-i Sefid ile Cezayir-i Garp bir yönetimde birleştirilerek Kaptanpaşa eyaleti oluşturulunca, kaptan-ı deryanın aynı zamanda bu eyaletin yöneticisi olması, eyalet işlerini de atayacağı bir vekille yürütmesi kabul edildiAma kaptan-ı deryalığın önem kazanması Barbaros Hayrettin Paşa'nın bu görevi yürütmesi sırasında oldu16 yy'ın sonunda kaptan-ı deryalığa atananların vezirlik rütbesiyle Divan-ı Hümayun'a üye olarak katılmaları uygulaması başlatıldı

Kaptan-ı derya, Donanma-yı Hümayun'un ve Tersane-i Amire'nin en büyük amiriydiDenizcilikle bütün atamaları yapma, hüküm yazma ve tuğra çekme yetkisi vardıDerya Kalemi'ne bağlı zeamet ve tımarların dağıtımını da o yapardı

Kaptan-ı deryalığa atanan kişi önce sadrazamın katında kürk giyer, sonra törenle Tersane-i Amire'ye gidip göreve başlardıBazen denizcilerden de atamalar yapılmakla birlikte, bu göreve çoğunlukla sivil ve asker vezirler getirilirdi Donanmaının manevrası, kıyı ve açık deniz karakol hizmetlerini, Tersane-i Amire çalışmalarını planlamak kaptan-ı deryanın asıl görevleriydiTersane-i Amire'deki makamında şikayetleri dinleyen kaptan-ı derya, Haliç ve çevresinin güvenliğinden de sorumluydu Tersane-i Amire alanlarındaki davalara doğrudan bakar, idam cezası da verebilirdi Bazı davaları da kadıya havale ederdi

Donanmayla denize açılacağı zaman, İstanbul'dan hareket etmeden önce Tersane-i Amire'de sadrazama teftiş verir, sonra onunla birlikte Topkapı Sarayı'na giderek padişahın katına çıkardı Bu sırada donanma da saray açıklarında demirleyerek top atışıyla selamlama görevini yerine getirirdi İstanbul'da olmadığı zamanlarda kaptan-ı deryaya tersane emini vekalet ederdi En kıdemli yardımcısı tersane kethüdası, donanmadaki yardımcıları da kapudane, patrone, ve riyale idi

Kaptan-ı deryalık 1867'de kaldırılarak Bahriye Nezareti ve Kumanda Meclisi adında iki birim oluşturuldu 1876'da ve 1878-80 arasında yeniden kurulduysa da, sonunda kaptan-ı deryanın asıl görevlerini bahriye nazırı üstlendi

Ünlü kaptan-ı deryalar

Barbaros (Hızır) Hayrettin Paşa (1533-1546)

Piyale Paşa

Cezayirli Hasan Paşa

Küçük Hüseyin Paşa

Karamürsel Alp Paşa

• Haliç Tersaneleri

Haliç Tersaneleri, Kasımpaşa’dan Hasköy yönüne doğru Haliç, Camialtı ve Taşkızak Tersanelerini kapsar

Fatih Sultan Mehmet tarafından 1455 yılında kurulan Tersane-i Amire günümüzde Haliç Tersaneleri adıyla anılmaktadır

Beyoğlu İlçesi, 916 Ada, 1 Parselde tapuya kayıtlı hepsi tarihi yapıda 3 havuzu, 3 atölye binası, kapı ve çeşmesiyle 550 yıllık sanayi mirası niteliği taşımaktadır

• Forsa

Forsa, donanmalarda savaş gemilerinde görev yapan çoğunlukla suçlu ve esirlerden oluşan askeri sınıf Genellikle kacmamalari icin kureklere zincirlenirler Ortalama bir 18 yy kadirgasinda 200-250 forsa bulunur



Osmanlı Hava Kuvvetleri

•Tayyare Mektebi

Tayyare mektebi (Havacılık Okulu), Balkan Savaşlarının ardından 1912 yılının başında Osmanlı'nın askeri havacılığının gelişimi için Yeşilköy'de kurulmuş olan uçuş okuludur Enver Paşa'nın Harbiye Nazırlığı sırasında başlanmış olan Askeri Havacılık Teşkilatının geliştirilmesi, eğitimi ve personelin yetiştirilmesi amacıyla Fransa'dan hava yüzbaşısı Marki De Gois De Mezeyrac sözleşme ile Yeşilköy Tayyare Mektebi Müdürlüğü'ne getirilmişti Böylece, bu okulda eğitim veren ilk öğretmen pilot Fransız Marki De Gois De Mezeyrac olmuştur

Okulun bölümleri müdüriyet, zabit, makinist ve nöbetçi ofisleri idi Bu bölümlerle birlikte bir de küçük bir hastanesi bulunmakta idi Aynı zamanda bir tamirhanesi, depoları, yeraltına yerleştirilmiş benzin depoları, hangarları, otomobil garajları ve hayvan ahırları da inşa edilmiş idi

Öğretim süresi 3 ay olan okula her yıl 3 devre olarak öğrenci alınması ve yetiştirilmesi düşünülmüştü Her devrede 15 ile 20 arasında olmak üzere toplamda bir yıl boyunca 45 ile 60 pilot yetiştirilmesi planlanmıştı

Okulda pilotluğun yanında teorik motor ve uçak bilgisi dersleri de veriliyordu Bu dönemde Tayyareci Üsteğmen Midhat Nuri 1914 yılında "Vasıtai Tayyare" isimli ilk Türkçe teknik uçuş kitabını yayınlatmıştı