Osmanlı Mebuslar Meclisi

Meclis-i Mebusan'ın açılışı, 1876

Meclis-i Mebusan (Parlamenterler Meclisi), Osmanlı İmparatorluğu'nda, 23 Aralık 1876 tarihli Anayasa'ya (Kanuni Esasi) göre kurulmuş ve I Meşrutiyet ve II Meşrutiyet dönemlerinde görev yapmış yasama organıdır Seçilmiş parlamenterlerden oluşmakta ve padişah tarafından atanan (daha az sayıdaki) üst kamara üyelerinin oluşturduğu Soylular Meclisi (Ayan Meclisi) ile birlikte, Genel Parlamentoyu (Meclis-i Umumî) oluşturmaktaydı

Parlamenterler Meclisi (Meclis-i Mebusan) 7 dönemde faaliyet göstermiştir:

31 Mart 1877’de çalışmalarına başlayan 1 Meclis-i Mebusan üyeleri, geçici bir talimatla il, liva ve kazaların yönetim meclisi üyeleri arasından seçilmiş, İstanbul için ayrı bir seçim yapılmıştı Bu parlamentoda 115 parlamenter vardı 28 Haziran 1877’de çalışmalarını tamamlayarak dağıldı

Aynı seçim yöntemiyle oluşturulan 2 Meclis-i Mebusan ilk kez 13 Aralık 1877’de toplandı 93 Savaşı'nın getirdiği sorunlar nedeniyle 14 Şubat 1878’de kapatıldı

Abdülhamid II döneminin sonunda, 23 Temmuz 1908’de II Meşrutiyetin ilanıyla aynı yılın Kasım ve Aralık aylarında parlamenter seçimi yapıldı Ahrar Fırkası (Özgürlükçüler Partisi) ve İttihat ve Terakki Cemiyeti (Birlik ve Yükseliş Partisi)'nin katıldığı seçimlerde, İttihat ve Terakki Cemiyeti çoğunluğu sağladı ve 4 Aralık 1908’de 3 Meclis-i Mebusan açıldı Bu parlamento, 31 Mart Olayı ve Abdülhamit II'nin tahttan indirilmesi sonrasında Mayıs 1909’da Anayasa üzerinde değişiklikler yaparak padişahın ve Soylular Meclisi'nin yetkilerini daralttı, kendi yetkilerini arttırdı 1911’de tek bir parlamenteri ilgilendiren, ancak politik yankıları yüksek olan bir ara seçim gerçekleştirildi

18 Ocak 1912’de padişah parlamentoyu dağıttı ve yapılan seçimlerden sonra, 18 Nisan 1912’de 4 Meclis-i Mebusan toplandı Bu parlamento, 5 Ağustos 1912’de Gazi Ahmet Muhtar Bey'in önerisi ile feshedildi Balkan Savaşı nedeniyle seçime gidilemedi ve sıkıyönetim ilan edildi Birlik ve Yükseliş, 23 Ocak 1913’teki Babıali Baskını ile iktidarı ele geçirdi

Bu şartlarda tek parti düzeninde 1914’te seçime gidildi ve 5 Meclis-i Mebusan üyeliklerinin tamamını Birlik ve Yükseliş elde etti Bu parlamento I Dünya Savaşı boyunca bu haliyle faaliyetlerde bulundu

Mondros anlaşmasından sonrasında 21 Aralık 1918’de Padişah Vahdettin tarafından, yeni seçimler yapılmak üzere parlamento feshedildi Yapılan seçimler sonunda Son Meclis-i Mebusan ilk toplantısını 12 Ocak 1920'de yaptı 16 Mart 1920'de İstanbul’un işgali üzerine, parlamento, işgal güçlerinin baskısıyla, 11 Nisan 1920'de resmen kapatıldı

23 Nisan 1920'de Ankara'da Büyük Millet Meclisi faaliyetlerine başladı



Ayrıca


1877 Mart-Haziran Osmanlı Meclis-i Mebusanı
1877 Mart-Haziran Osmanlı Meclis-i Mebusanı, 18 Mart 1877’de çalışmalarına başlayan ilk Meclis-i Mebusan’ın üyeleri, vilâyet, liva ve kazaların idare meclisleri üyeleri arasından seçildi Seçilmek için 25 yaş esas alınması, ayrıca seçilebilmek için, az çok emlâk sahibi olmak şartı konmuştu Seçimlerin sonucunda, her vilâyet belirtilen sayıdaki mebus seçerek İstanbul'a gönderemedi Bazı vilâyetlerden bir tek mebus dahi gelmemiştir Bunlar arasında Tunus, Mısır, Romanya, Sırbistan Karadağ, Sisam, Umman ve Necid yer almaktadır İç işlerinde serbest olan bu eyaletler mebus göndermeye kendilerini mecbur hissetmemişlerdir 69 üyesi Müslüman, 46 üyesi gayrimüslim olmak üzere 115 üyeden oluşan ilk Meclis-i Mebusan'ın başlıca özelliği, imparatorluk içine yayılmış çeşitli etnik gruplardan (Türk, Arap, Kürt, Laz, Ulah, Arnavut, Boşnak, Rum, Ermeni, Bulgar, Yahudi vb) oluşmasıydı İlk Meclis-i Mebusan, 28 Haziran 1877’de dağıldı



1877-1878 Osmanlı Meclis-i Mebusanı
kinci Dönem Meclis-i Mebusan, 13 Aralık 1877’de toplandı Bu dönem mebusları da aynen birincide olduğu gibi seçilerek gelmişlerdir Mebus sayısı 56'sı müslim, 40'ı gayrimüslim olmak üzere 96’ya düşmüştür Başkanlığa İstanbul mebusu Hasan Fehmi Efendi, ikinci başkanlığa Ohannes Efendi getirildi Çalışmaları, 1877-1878 tarihleri arasında yaşanan Türk-Rus savaşı, 93 Harbi'ne rastlayan Meclis, yasa tasarılarını bir yana bırakarak hükümet icraatını ve savaşın yönetimini görüşmeye başladı Sonunda eleştirilerin kendisine kadar uzamasından tedirgin olan II Abdülhamit, 14 Şubat 1878 tarihinde Meclis-i Mebusan’ı anayasanın 7 maddesinde kendisine tanınan yetkiye dayanarak ve Ayan Meclisi aldığı karar ile süresiz olarak tatil etmiştir 30 yıl süren tatil sonunda hayatta kalan iki Âyan üyesi 1908'de toplanan meclise dahil edilmiştir Hatta bu dönemin tatil dönemi olduğu, çıkarılan kanunlara "kanuniyeti sonradan teklif olunmak üzere" kaydıyla "kanun-u muvakkat" ibaresinin ilave olunmasından da anlaşılmaktadır



1908-1912 Osmanlı Meclis-i Mebusanı
II Abdülhamid döneminin sonunda, 23 Temmuz 1908’de II Meşrutiyet'in ilanıyla, aynı yılın Kasım ve Aralık aylarında mebus seçimi yapıldı Ahrar Fırkası ve İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin katıldığı seçimlerde, İttihat ve Terakki çoğunluğu sağladı ve 17 Aralık 1908’de (Rumî takvime göre 4 Kânunuevvel 1324) 3 Meclisi Mebusan açıldı Bu Meclis, 31 Mart Olayı ve II Abdülhamit'in tahttan indirilmesi sonrasında Mayıs 1909’da Kanuni Esasi üzerinde değişiklikler yaparak padişahın ve Ayan Meclisinin yetkilerini daralttı, kendi yetkilerini arttırdı 1911’de tek bir mebusluğu ilgilendiren, ancak siyasi yankıları yüksek olan bir ara seçim yapıldı

17 Aralık 1908 - 1912 dönemi Meclis-i Mebusanında 142 Türk, 60 Arap, 25 Arnavut, 23 Rum, 12 Ermeni (bunlara 4 Taşnak ve 2 Hınçak mensubu dahildi), 5 Yahudi, 4 Bulgar, 3 Sırp, 1 Ulah ve 1 Asuri (Dawud Bey Yusufani, Musul Vilayeti) mebus bulunmaktaydı İdeolojik altyapısı dönem içinde şekillenmeye devam edecek olan İttihat ve Terakki Fırkası yaklaşık 60 mebusun desteğine sahipti Meclis-i Mebusan aşağıdaki üyelerden oluşmaktaydı



Nisan-Ağustos 1912 Osmanlı Meclis-i Mebusanı
1912 Nisan-Ağustos Osmanlı Meclis-i Mebusanı, II Meşrutiyet döneminin ikinci Meclisi Mebusan'ı padişahın birincisini 18 Ocak 1912’de feshetmesi ve yapılan seçimlerden sonra, 18 Nisan 1912’de toplandı Bu Meclis, 5 Ağustos 1912’de, içte ve dışta siyasi ortamın gerginleşmesi nedeniyle Gazi Ahmet Muhtar Paşa'nın önerisi ile feshedildi Balkan Savaşı nedeniyle seçime gidilemedi ve sıkıyönetim ilan edildi

Bu üç buçuk aylık Meclis-i Mebusan'da isimleri aşağıda yer alan mebuslar bulunmaktaydı



1914-1918 Osmanlı Meclis-i Mebusanı
Babıali Baskını sonrası şartlarında, 1914'de tek parti düzeninde seçime gidilmiş ve 5 Meclis-i Mebusan üyeliklerinin tamamını İttihat ve Terakki elde etmiştir Bu Meclis I Dünya Savaşı boyunca bu haliyle faaliyetlerde bulundu



Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı (1920)
Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı 1920'de son toplantısını yapmış, üyelerinin bazıları İstanbul'daki İtilaf Devletleri tarafından tutuklanmış, önemli bir kısmı ise Ankara'ya 1920 tarihli kararıyla gerçekleşmiştir

Aralık 1919 seçimlerine Rumların ve Ermenilerin çoğunluğu çıkacak sonucu gayrimeşru ilan ettirmek amacıyla girmemişlerdi Bu arada, Anadolu'da Mustafa Kemal Paşa Aralık 1919’da Ankara’ya gelmesinden kısa bir süre sonra Meclisin çalışmalarıyla ilgili son hazırlıklarını bitirmişti Alınan karar göre; Meclisi Mebusan'daki tüm çalışmaları yürütecek bir Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti oluşturulacak, Meclis başkanlığına Mustafa Kemal seçilecek, Sivas Kongresi kararları onaylanacak ve Misak-ı Millî için Mecliste yemin edilecekti İstanbul’a giden milletvekillerine bunlarla ilgili gerekli emirler iletildi

Ancak, 12 Ocak 1920’de İstanbul’da toplanan son Osmanlı Meclisi Mebusanı'nda Mustafa Kemal Meclis Başkanlığına seçilmedi Hatta Müdafaa-i Hukuk grubu yerine de Felah-ı Vatan adlı bir grup ortaya çıktı Milli Mücadele için tehlike yaratacak bu duruma sinirlenen Mustafa Kemal, Ankara toplantısında söz verip yerine getirmeyen milletvekilleri için; "Sözlerinde durmayan bu efendiler imansızdırlar Korkaktırlar, cahildirler" dedi Ancak, bu olumsuzluk içinde beklenmese de bir olumlu gelişme yaşandı Sivas Kongresi kararlarının görüşülmesi sırasında Mustafa Kemal’e inançla bağlı genç milletvekillerinin baskısıyla Kongre kararları onaylandı 17 Şubat 1920’de oybirliği ile altı maddelik Misak-ı Millî’yi, "Hatt-ı Mütareke dahil ve haricinde"ki Türklerle meskun toprakları bölünmez bir bütün olarak kabul etmiş, Arap topraklarından, bağımsız bir Türkiye için feragat edeceğini dünyaya ilan ederek Misak-ı Millî de kabul edildi Ulusal hedefe bir adım daha yaklaşılmış oldu

İtilaf Devletleri bu gelişme karşısında tedirgin oldular ve Sevr Anlaşmasını Osmanlı hükümetine kabul ettirmek amacıyla 16 Mart 1920’de İstanbul’u resmen işgal ettiler Meclis buna rağmen 18 Mart’ta son bir kez daha toplandı Bu son oturumda da çalışmalara ara verildi İtilaf Devletleri tarafından meclis basılınca, padişah tarafından 11 Nisan’da dağıtıldı