Askeri Öğrenci Mustafa Kemal'in Notları

Askeri Öğrenci Mustafa Kemal'in Notları

Atatürk’ün öğrencilik hayatına ait, şimdiye kadar ciddi anlamda bazı önemli çalışmalar yapılmış bulunmaktadır Bu çalışmalar arasında, özellikle Merhum Faik Reşit UNAT tarafından yapılanlar, hem ilk olmaları, hem de Kara Harp Okulu Arşivi’ndeki Künye ve Numara Defterlerine istinaden yapıldıkları için önem arz etmektedir İkinci olarak, uzun yıllar Kara Harp Okulu’nda Siyasi Tarih Öğretim Üyesi olarak görev yapan ve Harp Okulu Tarihi ile Atatürk’ün Harbiye’deki öğrenim hayatını Kara Harp Okulu Arşivi’ndeki defterlere ve diğer belgelere dayanarak araştıran Merhum Emekli Öğretmen Albay Dr Tahsin ÜNAL’ın çalışmaları önem taşımaktadır Kara Harp Okulu Arşivi’nde çalışan ve Atatürk’ün okuduğu dönemde askeri öğrenim kurumlarını, akademik bir çalışma olarak yürüten ve bunu da yayınlayan Harp Okulu Siyasi Tarih Öğretim Üyesi Emekli Öğretmen Albay Dr Yusuf ÇAM’ın, özellikle Numara Defterlerine dayanarak yaptığı çalışması, bir bütün olarak ilk olma özelliğini hala muhafaza etmektedir

Atatürk’ün özellikle askeri öğrencilik yıllarına ait notları konusunda yapılan bunlar ve diğer önemli araştırmalar yayınlandıkları yıllara ve içeriklerine göre şu şekildedir:

Faik Reşit UNAT, 1953 yılında yayınlanan araştırmasında , M Kemal’in Selanik Askeri Rüştiyesi 4ncü Sınıf; Manastır İdadisi 2nci Sınıf, 3ncü Sınıf; Harbiye 2nci Sınıf, 3ncü Sınıf derslerini, notlarını ve sınıf içindeki başarı durumunu vermiştir

Faik Reşit UNAT, 1964 yılında yayınlanan ve öncekine göre daha geniş kapsamlı olan araştırmasında ise, yukarıdaki bilgilere ilave olarak M Kemal’in Harbiye Künye Kaydını vermiş; çalışmanın eki olarak, Harp Okulu Arşivi’ndeki Künye ve Numara Defterlerinden M Kemal’in Künyesinin yer aldığı sayfanın, Manastır İdadisi 3nü Sınıf, Harbiye 3nü Sınıf ile Akademi “Mezuniyet” notlarını (gerçekte 2nci Sınıf notları) içeren Numara Defterlerinin ilgili sayfalarının klişesini EK-2, 3, 4, 5 olarak yayınlamıştır

Dr Tahsin ÜNAL, Kasım 1964’te yayınlanan önemli makalesinde , hem Harp Okulu’nun tarihi, hem de Mustafa Kemal’in, Manastır İdadisi 3ncü Sınıf, Harbiye 1nci Sınıf, 2nci Sınıf ve 3ncü Sınıf derslerini, başarı durumunu ve bazı künye bilgilerini Harp Okulu Arşiv Belgelerine ve Salnamelere dayanarak vermiştir

Atatürk’ün özellikle Biyografisi ile bazı kişilik özellikleri hakkında önemli çalışmalara imza atmış olan değerli araştırmacı Sadi BORAK önce 1972 yılında , sonra da 1983’te yayınlanan eserlerinde; F Reşit UNAT ve Tahsin ÜNAL’ ın yukarıda zikredilen çalışmalarındaki bilgileri aktarmıştır Sayın BORAK, A Fuat CEBESOY’ un eseri gibi bazı hatıraları da kullanmıştır

Ömer Sami COŞAR, Atatürk’ün biyografisi hakkında hazırlanmış en iyi çalışmalardan biri olan eserinde , özellikle F R UNAT’ın iki çalışmasındaki bilgileri aktarmış, bunları dönemin basınındaki bilgilerle desteklemiş ve M Kemal’in künye kaydı ile Manastır İdadisi 3ncü Sınıf notlarını gösteren Numara Defteri sayfasının klişesini (muhtemelen F R Unat, 1964’ten alınma) vermiştir

Mustafa Kemal’in bazı notlarının yer aldığı Numara Defterleri sayfalarının klişeleri ve bunların yeni harflerle çevirilerinin yayınlandığı önemli bir çalışma da, 1981 yılında Kara Harp Okulu tarafından yapılmıştır Atatürk’ün doğumunun 100ncü yılı münasebetiyle yayınlanan bir albüm olan bu eser, bütün yazıları kesik uçlu kalemle eliyle yazan, o zaman Yüzbaşı, şimdi General Sayın Şahap TUNCER’in gayretleri sonucu meydana getirilmiştir Bu albümde Mustafa Kemal’in Manastır İdadisi 3ncü Sınıf, Harbiye 3ncü Sınıf, Akademi 2nci Sınıf notlarının klişe ve çevirileri; Harp Okulu künye kaydı ve Harbiye mezuniyetini gösteren bir gazete kupürünün klişesi ile çevirisi verilmiştir

Dr Yusuf ÇAM, Atatürk’ün okuduğu dönemde Rüştiye, İdadi ve Harbiye eğitim ve öğretimini incelediği önemli eserinde bu okulların kuruluşlarını, eğitim faaliyetlerini, eğitim sürelerini, ders programlarını ortaya koymuş; dönemin sivil okulları ile mukayeselerini yapmıştır Okulların yönetim ve öğretim kadrolarını da inceleyen Sayın ÇAM, eserin sonunda Kara Harp Okulu Arşivi Numara Defterleri’nden alınan ve Mustafa Kemal’in Manastır İdadisi 3ncü Sınıf, Harbiye 2nci Sınıf ve Harbiye 3ncü Sınıf notlarını içeren sayfaların klişelerini EK-1, 2, 3 olarak yayınlamıştır

Mustafa Kemal’in Harp Okulu’na kadar olan eğitim sürecinin ve bu sürecin kişiliğine olan etkilerinin incelendiği ve 12-13 Ekim 1998 tarihlerinde Manastır (Makedonya)’da yapılan Manastır ve Mustafa Kemal Sempozyumu’nda bildiri olarak sunulan araştırmamızda Mustafa Kemal’in Rüştiye 4ncü Sınıf, Manastır İdadisi 2nci ve 3ncü Sınıf ders başarı durumu ve Harbiye künye kaydı verilmiş idi Daha sonra, Mustafa Kemal’in Harp Okulu’na girişinin 100ncü yılını anma faaliyetleri çerçevesinde hazırlanan bir başka araştırmamızda , bu notları ve başarı durumuna ilaveten Onun Harbiye 2 ve 3ncü Sınıf ile Akademi 1 ve 2nci Sınıf notları ve başarı durumu, kişiliğinin oluşumuna etkilerini incelemek amacı ön planda tutularak değerlendirilmişti

Kara Harp Okulu öğretim elemanlarından Öğ Kd Yzb Hayrullah GÖK, Mustafa Kemal’in Harp Okulu’na girişinin 100ncü yılını anma faaliyetleri çerçevesinde hazırladığı bir kılavuzun 4-10 numaralı EK’i olarak, Mustafa Kemal’in Rüştiye 4ncü Sınıf, İdadi 2 ve 3ncü Sınıf, Harbiye 2 ve 3ncü Sınıf, Akademi 1 ve 2nci Sınıf notlarını içeren Numara Defterlerinin ilgili sayfalarının Osmanlıca klişelerini yayınlamıştır

Bu bölüme son vermeden önce; H GÖK ve M UYAR tarafından yapılan iki yeni çalışmadan bahsetmek istiyoruz: Araştırıcılar, bunların ilkinde M Kemal'in Harp Akademisi 1 ve 2nci sınıf notlarını, ikincisinde de Harp Okulu 1, 2 ve 3üncü sınıf notlarını yayınlamışlar ve başarı durumunu değerlendirmişlerdir Bu iki çalışmadaki bazı değerlendirmeler araştırmaların kendi iç örgüsü açısından bile bazı çelişkilerle dolu olmasına rağmen; araştırıcıların özellikle son çalışmada, Mustafa Kemal'in daha önce bilinmeyen ve Harp Okulu Arşivi'nde de bulunamayan Harp Okulu 1nci sınıf notlarını bulup yayımlamaları, Atatürk'ün biyografisindeki bazı eksikliklerin tamamlanabilmesi bakımından önemli bir hizmet olmuştur

Biz bu araştırmada, Mustafa Kemal’i Atatürk yapan süreçte, aldığı askeri eğitim ve öğrenimin onun kişiliğinin oluşmasında nasıl bir etki yaptığının anlaşılabilmesi bakımından “ders başarı durumu” ve “okuduğu dersleri” ortaya koymaya çalışacağız Şüphesiz, Atatürk’ü iyi anlamak için öncelikle onun “birikimleri”nin, bir başka ifade ile onun kişiliğinin oluşmasına etki eden “bilimsel ve fikri alt yapı”nın bilinmesi, ortaya konulması gerekir Yukarıda, şimdiye kadar bu konuda yapılan çalışmalar kısaca özetlenmiştir Bunlar ve konuyla ilgili diğer çalışmalarda gördüğümüz bazı çelişkiler ve tutarsızlıklar da belgelere göre düzelttiler

II Selanik Askeri Rüştiyesi

Çocukluğundan itibaren askerliğe büyük bir ilgi duyan Mustafa, asker olmak istiyordu Hatıralarında kendisinin anlattıklarına göre, üniformalı olarak Askeri Rüştiye (Ortaokula)’ye giden komşularından Kadri Beyin oğlu Ahmet ve sokaklarda gördüğü üniformalı subaylar onun askerlikle ilgili heveslerini kamçılıyordu Nihayet asker olmasını istemeyen annesine haber vermeden Selanik Askeri Rüştiyesi’nin sınavlarına girerek başarılı oldu Faik Reşit Unat, “Mustafa’nın sınavda gösterdiği başarıdan dolayı, dört yıllık okulun üçüncü sınıfına alındığını, bu tarihin de 1894 Temmuz-Ağustos ayları olması gerektiğini” söylemektedir Aşağıda değerlendireceğimiz, onun Rüştiye dördüncü sınıf notlarını gösteren defterin 1895 tarihli olması da F R Unat’ı doğrulamaktadır Bu durumda Ö S Coşar’ın “daha önceden dört yıl olarak eğitim yapan Askeri Rüştiyelerin, o yıl birinci sınıflarının lağvedilerek üç yıla indirilmesi üzerine, Mustafa Nisan 1894’te Selanik Askeri Rüştiyesi’nin ikinci sınıfından öğrenimine başladı” şeklindeki görüşlerinin yanlış olduğu ortadadır

Kara Harp Okulu Arşivi’ndeki, 13 No’lu Numara Defteri’ne göre Atatürk’ün Selanik Askeri Rüştiyesi dördüncü sınıfında okuduğu dersleri, notları ve buradaki ders başarısı şu şekildedir:

Bu sınıfta “tam numarası” dokuzunun 45, ikisinin de 20 olan toplam on bir adet ders vardır Derslerin toplam tam numarası ise 445’tir Numara Defteri’nde “Ahmet Subaşı Mahallesi” ile kayıtlı olduğu görülen “Mustafa Kemal Efendi”, on bir dersin onundan tam numara, birinden de tam numaradan iki numara eksik, toplam 443 numara almış ve dördüncü olmuştur Okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: Mantık (45), Hesap (45), Usul-i Defterî (45), Hendese (45), Coğrafya (45), Tarih-i İslâm (43), Kavaid-i Osmaniye (45), Fransızca (45), İmlâ-yı Türkî (45), Hatt-ı Fransevî (20), Resim (20)

Aynı sınıfın başarı sıralamasında Ahmet Tevfik, Tarakçı, 444 toplam notla birinci; Süleyman Adil, Şehabeddin, 444 toplam notla ikinci; Mehmet Şenizi, Ahmet Subaşı, 444 toplam notla üçüncüdür İlk ona giren diğer öğrenciler ve toplam notları şöyledir: 4 Mustafa Kemal, Ahmet Subaşı (443), 5 Osman Nuri, Sinancık (443), 6 Mehmet Tevfik, Abdullah Kadı (438), 7 İsmail Hakkı, İki Şerefe (431), 8 Rafet Efendi, Hamidiye (426), 9 Mehmet Mukbil, İki Lüle (404), 10 Ali Efendi, Ahmet Subaşı (402)

Bu durumda Mustafa Kemal, 1895 yılı sonu veya 1896 yılı Ocak ayında, on beş yaşında, Askeri Rüştiyenin son sınıfını dördüncü olarak bitirmiştir

III Manastır Askeri İdadisi

1896 yılı Mart ayının ortalarına kadar Selanik’te tatilini geçiren Mustafa Kemal, tatil bitiminde Selanik’ten trenle Manastır’a yolcu edilir Mustafa Kemal’in Manastır’a gelişi ile ilgili bilgiler bundan ibaret olmakla birlikte, İdadiye başladığı günün 13 Mart tarihi olması kuvvetle muhtemeldir Çünkü, Rumi 1 Mart; Miladi 13 Mart tarihi, “Malî Yıl”ın başladığı tarihtir ve Harbiye’de de olduğu gibi, Askerî okullar bu dönemde eğitimlerine bu tarihte başlamaktadır Aralık ayı sonlarında da eğitim bitmektedir İdadide yatılı ve daha üstün dereceli bir okulun hayat ve öğretim şartlarına kısa sürede intibak eden genç M Kemal için, artık ömrünün sonuna kadar sürecek olan “aile yuvası dışındaki hayat” başlıyordu Bundan sonra ev yaşantısı sadece izin ve tatillerde kısa süreli olabilecektir Askerlik mesleğinin meşakkatli ve zorlu özelliklerinden de kaynaklanan bu durum, biraz da onun “bağımsız yaşama” karakterine uygun düşecektir

Manastır Askerî İdadisi’nde “Apolet Numarası” 7348 olan Mustafa Kemal’in ilk seneye ait öğrencilik hayatı hakkında resmi bir belgeye sahip değiliz Fakat, onun ikinci sınıfta olduğu 1897-1898 eğitim-öğretim yılı ile üçüncü sınıfta bulunduğu 1898-1899 eğitim-öğretim yılı Numara Defterleri elimizdedir Bu defterlere göre Mustafa Kemal’in İdadi ikinci sınıf ve üçüncü sınıf dersleri ve başarı durumu şöyledir:

Mustafa Kemal ikinci sınıfta, 52 arkadaşı arasından, toplam 283 not alarak ve üçüncü olarak üçüncü sınıfa geçmiştir Esasında, başarı sıralamasında ikinci olarak görülen Recep Fahri, Kayalar ile toplam notları aynıdır Bu yılın Numara Defteri’ne göre, “beher dersin tam numarası” toplam 285, “beher dersin üss-ü mizanları” toplamı 138’dir Mustafa Kemal’in ikinci sınıfta okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: Müsellesat (45), Hendese (45), Tarih-i Umumî (45), Kitâbet (44), Fransızca (44), Resim (20), Tarama (20), Jimnastik (20) Mustafa Kemal, bu sınıfın sonunda toplam 283 not alarak üçüncü olmuştur

Bu sınıfta okutulan toplam 8 ders vardır ve 5 adet dersin tam numarası 45 diğer üç dersin tam numarası 20’dir Bu duruma göre Mustafa Kemal, 6 dersten tam numara almıştır Aynı sınıfın başarı sıralamasında Ahmet Tevfik, Selanik 284 toplam notla birinci; Recep Fahri, Kayalar 283 toplam not ile ikincidir İlk ona giren diğer öğrenciler ve toplam notları şöyledir: 3 M Kemal, Selanik (283), 4 Abdülkadir, Yanya (280), 5 Hasan Avni, Köprülü (279), 6 Ali Şevket, Üsküp (279), 7 Abdülbaki, Üsküp (275), 8 İsmail Hakkı, Köprülü (273), 9 Bekir Hıfzı, Ohri (271), 10 Abdurrahman, Selanik (266)

Mustafa Kemal’in üçüncü sınıfta okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: Makine (45), Kozmoğrafya (45), Tarih-i Umumî (45), Tarih-i Osmanî (45), Kitâbet (45), Mantık (45), Akaid (45), Fransızca (45), Resim (20), Tarama (20), Cimnastik (20)

Mustafa Kemal, 54 mevcudu olan üçüncü sınıfta toplam 420 tam not alarak, Manastır İdadisi’ni, not toplamı kendisi ile aynı olan Ahmet Tevfik, Selanik in ardından ikinci olarak bitirmiştir Bu yılın Numara Defterine göre, “beher dersin tam numarası” toplamı 420, “beher dersin üss-ü mizanları” toplamı da 198’dir Bu sınıfta okutulan toplam 11 ders vardır ve bunların sekizinin tam numarası 45, üçünün tam numarası ise 20’dir Bu duruma göre Mustafa Kemal bütün derslerden tam numara almış bulunmaktadır İlk ona giren diğer öğrencilerin toplam notları ve başarı sıraları şu şekildedir: 3 Recep Fahri, Kayalar (419), 4 Ali Şevket, Üsküp (419), 4 Ömer Abdülkadir, Yanya (417), 6 Hasan Avni, Köprülü (417), 7 İsmail Hakkı, Köprülü (413), 8 Abdülbaki, Üsküp (410), 9 Abdurrahman, Selanik (394), 10 Ömer Naci, Der-Aliye (394)

Mustafa Kemal, sonradan anılarında Manastır İdadisi’ndeki ders durumu ile ilgili olarak şunları anlatmıştır: “İdadide iken muannidane (inatla) bir surette çalışıyordum Sınıfta birinci, ikinci olmak için hepimizde şiddetli bir gayret vardı Nihayet İdadiyi bitirdim”

IV Harp Okulu

1899 yılının Mart ayı ortalarına kadar Selanik’te tatilini geçiren Mustafa Kemal, İstanbul Pangaltı’daki Harbiye Mektebi’nde yüksek öğrenimine devam etmek için Selanik’ten vapura biner ve İstanbul’a, Payitahta hareket eder Böylece bütün çocukluğu ve ilk gençlik yıllarının geçtiği Makedonya’dan ilk defa ayrılır

Birikimi ile yeni bir hayata atılacağı, kişiliği ve düşüncelerinin daha da olgunlaşacağı Harp Okulu’na girişi (duhulü) 1 Mart 1315/13 Mart 1899, Apolet Numarası 1283’tür “Harbiyeli Mustafa Kemal”, buradaki “1315 Duhullülere Mahsus Künye Defteri” ne “Selanik’te Koca Kasım Paşa Mahalleli Gümrük Memurlarından müteveffa Ali Rıza Efendinin mahdumu uzun boylu, beyaz benizli Mustafa Kemal Efendi Selanik 96” olarak, 1282 Selanikli Ahmet Tevfik Efendi (96) ile 1284 Manastırlı Recep Fahri Efendi (95) arasına kaydedilecektir

Mustafa Kemal, o sene sınıf mevcudu bazı hatıralara göre 900’ü geçen, bazı kaynaklara göre de 736 olan Harp Okulu’nda altı kısma ayrılan birinci sınıfların birinci kısmında idi

Mustafa Kemal’in birinci sınıfta bulunduğu 1899-1900 eğitim-öğretim yılında Harbiye’de okutulan dersler şunlardı: “Akaid-i Diniye, Topografya, Hendese-i Resmiye, Hikmet-i Tabiye, Askerî Kimya, Askerî Kitâbet, Talim Nazariyatı, Terbiye-yi Askerî, Lisan (Fransızca, Almanca, Rusça), Harita Tersimi (Çizimi), Talim Ameliyatı (Uygulaması), Topografya Ameliyatı” Mehmet Esat’ın “Mirat-ı Mekteb-i Harbiye”sinde 1900 ve 1901 yılları için verdiği okutulan dersler listesine göre de birinci sınıfta; “Akaid-i Diniyye, Topoğrafya Nazariyatı, Hendese-i Resmiye, Hikmet-i Tabiye, Kimya, Talim Nazariyatı, Malumat ve Terbiye-yi Askeriye, Harita Tersimi, Hendese-yi Resmiye Eşkali, Topoğrafya Ameliyatı, Talim Ameliyatı, Alman veya Rus Lisanı, Kitabet” dersleri okutulmaktaydı

Mustafa Kemal’in ikinci ve üçüncü sınıf notlarını ihtiva eden defterler Harp Okulu Arşivi’ndedir Onun birinci sınıf notlarını ihtiva eden not çizelgeleri de, H Gök ve M Uyar tarafından İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Osmanlıca Eserler Bölümü'nde bulunarak, yeni bir inceleme ile bilim alemine duyurulmuştur

Buna göre Mustafa Kemal birinci sınıfta öğrenci olduğu sırada, 1899-1900 eğitim-öğretim yılında, 635'i Piyade, 88'i Süvari ve 16'sı Baytar sınıflarından olmak üzere toplam 739 öğrenci vardı Bu yıla ait not çizelgelerinde notları bulunmayan 25'i Piyade, 8'i Süvari ve 3'ü Baytar sınıfından toplam 36 öğrencinin muhtemelen okuldan atıldıkları ve gerçekte ikinci sınıfa devam edenlerin toplam 703 kişi olduğu anlaşılmaktadır

Mustafa Kemal birinci sene Piyade sınıfından eğitim ve öğretime devam eden toplam 610 arkadaşı arasından, toplam 484 not alarak ve 9ncu olarak ikinci sınıfa geçmiştir Bu seneki not çizelgelerine göre “beher dersin tam numarası yekun-ı umumisi 530” ve “beher dersin üssü mizanı yekun-ı umumisi 234”tür

Mustafa Kemal’in ikinci sınıfta okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: “Akaid-i Diniye (42), Topoğrafya Nazariyatı (33), Hendese-yi Resmiye (29), Hikmet-i Tabiye (44), Kimya (42), Kitabet (45), Talim Nazariyatı (37), Malumat-ı ve Terbiye-yi Askeriye (45), Lisan-ı Fransevi (44), Harita Tersimi (19), Hendese-yi Resmiye Eşkali (20), Topoğrafya Ameliyatı (20), Talim Ameliyatı (20), Alman veya us Lisanı (44)

Bu sınıfta okutulan toplam 14 ders vardır ve 4 adet dersin tam numarası 20, diğer 10 dersin tam numarası 45’tir Bu duruma göre Mustafa Kemal, 5 dersten tam numara almıştır Sınıfın birincisi, Üsküplü Ali Şevket Efendi; Vanlı Müştak Efendi'dir Ali Şevket ve Müştak'ın toplam notları 509'dur

Mustafa Kemal 1922’de anlattığı anılarında, İstanbul’da geçen bu ilk yılı için sadece şunları söyler: “Birinci sınıfta gençlik hayallerine tutuldum Dersleri ihmal ettim Senenin nasıl geçtiğinin farkında olmadım Ancak dersler kesilince kitaplara sarıldım” Eğer T Ünal’ın birinci sınıftaki toplam 703 öğrenci için verdiğini tahmin ettiğimiz başarı durumu doğru ise; sınıfını tüm öğrenciler içinde 29ncu; not çizelgesindeki 610 Piyade sınıfı öğrencisi arasından da 9'uncu olarak bir üst sınıfa geçmiş olması, derslere fazla çalışmadan böyle büyük bir başarı sağlaması onun üstün bir öğrenci olduğunu göstermektedir

Mustafa Kemal ikinci sınıfta öğrenci olduğu sırada, 1900-1901 eğitim-öğretim yılında, 445'i Piyade, 56'sı Süvari ve 14'ü Baytar sınıflarından olmak üzere toplam 515 öğrenci vardı

Mustafa Kemal İkinci sınıfta, Piyade sınıfındaki 445 arkadaşı arasından, toplam 522 not alarak ve 11nci olarak üçüncü sınıfa geçmiştir Bu yılın numara defterine göre “beher dersin tam numarası yekun-ı umumisi 575” ve “beher dersin üssü mizanı yekun-ı umumisi 2565”tir

Mustafa Kemal’in ikinci sınıfta okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: “Akaid-i Diniye (45), Hizmet-i Seferiye (38), Dahiliye Kanunname-i Hümayunu (45),Fenn-i Mimarî (41), Fenn-i Furusiyyet Nazariyatı (45), Lisan-ı Fransevî (42), Talim Nazariyatı (43), Malumat-ı ve Terbiye-yi Askeriye (31), İlm-i Ahlâk (43), Kılıç Talimi (12), İstikşafat-ı Askeriye (14), Harita Tersimi (18), Talim Ameliyatı (20), Ceza Kanunname-yi Hümayunu (44), Alman veya Rus Lisanı (41)

Bu sınıfta okutulan toplam 15 ders vardır ve 4 adet dersin tam numarası 20, diğer 11 dersin tam numarası 45’tir Bu duruma göre Mustafa Kemal, 4 dersten tam numara almıştır Sınıfın birincisi, Manastır’ı da birincilikle bitiren meşhur Selanikli Ahmet Tevfik; ikincisi de Bursa’yı birincilikle bitiren Ispartalı Faik’tir Ahmet Tevfik’in toplam notu 552, Faik’in toplam notu 551’dir

Mustafa Kemal, üçüncü sınıfta, 1901-1902 eğitim-öğretim yılında 459 arkadaşı arasından ve 175 not olan üssü mizan ve üç yıllık notlarının toplamı üzerinden Harp Okulu’nu 8nci olarak bitirmiştir Numara defterine göre, “beher dersin tam numarası” bakımından öğrencilerin “üç senede kazandıkları numaraların yekun-ı umumisi 1635” tir Mustafa Kemal’in üç yıllık not toplamı ise 1498’dir “üç sene nihayetinde umumda sıra numarası 8” dir Bu sıra aynı zamanda “sicil sırası”nı göstermektedir Diploma numarası 5998’dir

Mustafa Kemal’in üçüncü sınıfta okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: “Sınıf-ı Salise Tabiyesi (41), İstihkamat-ı Hafife (40), Fenn-i Esliha (45), Hıfzı’s- Sıhha-yı Askeri (45), Coğrafya-yı Askerî (42), Devlet-i Aliye Ordu Teşkilatı (43), Talim Nazariyatı (44), Malumat ve Terbiye-yi Askeri (41), Lisan-ı Fransevi (43), İstikşafat-ı Askeriye (17), İstihkam Eşkali (18), Talim Ameliyatı (19), Tabiye Tatbikatı (18), Alman veya Rus Lisanı (36)

Bu sınıfta okutulan toplam 14 ders vardır ve 4 adet dersin tam numarası 20, diğer 10 dersin tam numarası 45’tir Bu duruma göre Mustafa Kemal, 2 dersten tam numara almıştır Sınıfın birincisi yine Selanikli Ahmet Tevfik; ikincisi de yine Ispartalı Faik’tir Ahmet Tevfik’in üç senelik toplam notu 1571, Faik’in toplam notu 1570’tir

İlk ona giren diğer öğrencilerin sırası ve üç yıllık toplam notları şu şekildedir: “3 Mehmet Müştak, Van (1555); 4 Hayri, Davutpaşa (1519), 5 Ali Şevket, Üsküp (1519), 6 Mehmed Cemil, Süleymaniye (1508), 7 Selim, Çerkes (1505), 8 Mustafa Kemal, Selanik (1498), 9 Ahmed Müfit, Kırşehir (1494), 10 Halil, Trabzon

V Harp Akademisi

Mustafa Kemal’in Harp Okulu’ndan “neşet” tarihi olan 28 Kanunusani 1317, yani 10 Şubat 1902 Pazartesi tarihi, Harp Akademisi’ne girdiği tarihtir Kara Harp Okulu Arşivi’ndeki “1315 Duhullülere Mahsus Künye Defteri”nde Ahmet Tevfik, Mustafa Kemal, Recep Fahri ve Ali Şevket’in yer aldığı sayfanın başında, “Manastır Mekteb-i İdadisi’nden vürud eden şakirdan” başlığının devamında “duhül” ve “neşet” tarihleri yazılıdır Ayrıca Mustafa Kemal’in “çiçek künyesi”nin üzerinde “3 Ordu Erkan-ı Harbiye Birinci Sene Namzetliğine” yazılmıştır Aynı ibareler, Ahmet Tevfik ve Ali Şevket’in künyelerinin üzerinde de bulunmaktadır

1848 yılında Harp Okulu içinde “Erkan-ı Harbiye Sınıfları” adı ile kurulan Harp Akademisi, Esat Paşanın Harp Okulu Öğretim Başkanlığı’na atanması (1899) ndan sonra, yani Mustafa Kemal’in Harp Okulunda öğrenime başladığı sırada yeni bazı düzenlemeler yapılmıştır O zamana kadar Harp Okulu’ndan “erkan-ı harp sınıfları”na geçen öğrencilere “erkan-ı harp” (kurmay) deniliyordu Esat Paşa, bunu değiştirmiş, “erkan-ı harp namzedi” (kurmay adayı) şekline çevirmiştir Bundan sonra Harp Akademisi öğrencileri kısaca “namzet” (aday) olarak anılmaya başlanmıştır O zamana kadar Harp Akademisi’nin 15 kişiyi geçmeyen öğrenci sayısı, yine Esat Paşanın çabalarıyla kırka kadar yükseltilmiştir Fakat, bu öğrencilerden ordunun ihtiyaç fazlası kısmına kurmaylık hakkı verilmemiş, bunlar “mümtaz” adı altında ve yüzbaşı rütbesiyle kıtalara çıkarılmışlardır

18 Eylül 1899 günlü İkdam Gazetesi’nde çıkan bir haberde bu değişikliğin temel sebepleri ve uygulamanın nasıl olacağı konusu şu şekilde anlatılmaktadır: “Şimdiye kadar, Harbiye Okulu’nun en muvaffak mezunları kurmay sınıflarına ayrılıyor ve üç yıl eğitim gördükten sonra buradan otomatikman yüzbaşı olarak çıkıyorduYalnız bazı subaylar, kurmay sınıflarına ayrıldıktan sonra dersleri ihmal ediyordu Diğer yandan, çok iyi derece alamamış olan Harbiye mezunları arasında da kurmaylığa yatkın kimseler bulunabilir Bu sebeple nizamnamenin değiştirilmesi kararlaştırılmıştır Bundan böyle şu usul tatbik edilecektir: Harbiye Okulu’ndan teğmen olarak mezun olanların en iyilerinden; sınıfın mevcuduna nazaran yüzde beş ile on arasında subay seçilecek ve onlara ‘kurmay namzedi’ namı verilecektir Namzetler özel bir işaret olarak yakalarına sarı bir yıldız takacaklardır Üç yıl süre ile derslerinde ve hareketlerinde muvaffak olamayan namzetler, sarı yıldızı muhafaza ederek ‘mümtaz subay’ sıfatını taşıyarak orduya katılacaklardır Muvaffak olanlar ise kurmay yüzbaşı olarak okulu terk edeceklerdir İki yıl kıtalarda staj gördükten sonra da kolağası rütbesine yükselecek ve genelkurmayda görev alacaklardır”

Bu nizamname esaslarına göre mezuniyetin 1902 yılından itibaren başladığı görülmektedir Bu yıldan itibaren Erkan-ı Harbiye Sınıfları’ndan “Çok İyi” derecede başarı sağlayanlara “Kurmay”, ve “İyi” derecede bitirenlere “Mümtaz” unvanı verilmeye başlanmıştır Bu usul, 1909 yılına kadar devam etmiştir Mümtazlar arasında “kurmay” ihtiyacını karşılamak üzere sonradan “kurmaylıkları” onananlar da çoktur Bu dönemde, Erkan-ı Harp Sınıfı öğrencileri, “Kurmay Yüzbaşı” olarak mezun olmuşlar ve iki yıl sonra da “Kıdemli Yüzbaşılığa” yükselmişlerdir

Ömer Sami Coşar tarafından; Mustafa Kemal'in Akademiye başladığı birinci sene sınıf mevcudu, topçu ve süvari okullarından gelenler ve değişik sebepler dolayısıyla bir üst sınıftan kalanlar ile birlikte 43 kişi olarak gösterilmekte ise de gerçekte sınıfın mevcudu 42'dir Söz konusu sayı, Harp Okulu ve Topçu Okulu (Mühendishane-yi Berri-i Hümayun) mezunu kurmay adayı öğrenciler ile hastalık sonucu devre kaybeden üç subayın (Ahmet Efendi Saraçhane, Sedat Efendi Üsküdar, Mustafa İzzet Efendi Kale-yi *********) katılımı ile oluşmuştur

Mustafa Kemal ilk yılını 1922’de yayınlanan anılarında şöyle anlatır: “Erkan-ı Harp sınıflarına geçtik Mutad olan derslere çok iyi çalışıyordum Bunların fevkinde olarak ben de ve bazı arkadaşlarda yeni fikirler peyda oldu Memleketin idaresinde ve siyasetinde fenalıklar olduğunu keşfetmeye başladık”

Kara Harp Okulu Arşivi’ndeki, elle yazılmış (matbuu olmayan) 26 No’lu Numara Defteri’ne göre Atatürk’ün Harp Akademisi birinci ve ikinci sınıfta okuduğu dersler, notları ve buradaki ders başarısı şu şekildedir:

Sınıf mevcudu kırk iki kişi olan Akademi birinci sınıfta , toplam 580 olan ders notlarından Mustafa Kemal, toplam 479 not almıştır ve başarı sırası 8’dir Okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: Coğrafya-yı Sevkü’l-Ceyş (32), Talimgâh-ı Hafife Tatbikatı (41), Fenn-i Esliha Nazariyatı (38), Tarih-i Fenn-i Harp (35), Fransızca (36), Mübahis-i Riyaziye (43), Talim Nazariyatı (45), Kitabet-i Askeriye (39), Tabiye Nazariyatı (33), Muharebat-ı Meşhure Münakaşası (32), Almanca veya Rusça (33), Mufassal Topografya (34), İstikşafat-ı Askeriye (18), Talim Ameliyatı (20)

Aynı sınıfın başarı sıralamasında Ahmet Tevfik, Selanik 522 toplam notla birinci; İhsan, Cihangir (Sabis) 517 toplam notla ikinci; Süleyman, İzmir 508 notla üçüncüdür İlk ona giren diğer öğrenciler ve toplam notları şu şekildedir: 4 Hayri, Davutpaşa (493), 5 Mustafa Aziz, Kale-i ********* (492), 6 Kemal, Ohri (489), 7 Selim, Çerkes (486), 8 Mustafa Kemal, Selanik (479), 9 Ali, Rumelikavağı (488), 10 Ahmed, Saraçhane (470)

Mustafa Kemal’in, Akademi ikinci sınıfında öğretime başladığı yıl sınıfın mevcudu 40'a düşmüştür Bu sayı, ikinci sınıfta hastalık nedeniyle devre kaybeden iki subayın katılması (Asım Efendi Kütahya, Ahmet Efendi Bursa) ve çeşitli nedenlerle ilişiği kesilen dört subayın (Faruk Efendi Isparta, Müştak Efendi Van, İbrahim Efendi Tunus, Osman Efendi Sultanahmet) ayrılmasıyla oluşmuştur

İkinci sınıfta Mustafa Kemal'in kırk kişilik sınıf mevcudu içinde toplam 480 puan aldığı görülmektedir ve 6 sıradadır Dersleri ve notları şu şekildedir: Topçuluk ve Topçu Tabyası (45), Muharebat-ı Meşhure Münakaşası (38), Coğrafya-yı Sevkü’l-Ceyş (45), İstihkamat-ı Cesime (35), Tabiye Tatbikatı (36), Ecnebi Ordu Teşkilatı (43), Tabakatü’l-Arz(39), Fransızca (38), Talim Nazariyatı (43), Mübahis-i Riyaziye (45), Almanca veya Rusça (42), İstikşafat-ı Askeriye (16), Talim Ameliyatı (20)

Bu sınıfta ilk ona giren öğrenciler ve toplam notları şu şekildedir: 1 İhsan, Cihangir (511), 2 Ahmet Tevfik, Selanik (501), 3 Sedad, Üsküdar (501), 4 Asım, Kütahya (Gündüz) (494), 5 Mustafa İzzet, Kale-i ********* (487), 6 Mustafa Kemal, Selanik (480), 7 Ahmed Müfit, Kırşehir (Özdeş) (478), 8 Ali Fuat, Salacak (Cebesoy) (478), 9 Süleyman, İzmir (476), 10 Kemal, Ohri (476) Mustafa Kemal Kurmay Yüzbaşı olarak yeminini 08 Teşrinievvel 1320 (Hicri: 11 Şaban 1322), Miladi 21 Ekim 1904 Cuma günü eder Sabah Gazetesi, 21 Teşrinievvel 1320 (03 Kasım 1904) günkü nüshasında; Harbiye Okulundaki yemin merasiminde numaraların da okunduğunu ve törende Askeri Okullar Nazırı Zeki Paşa, İkinci Nazır Ferik Rıza Paşa, Harbiye Okulu Müdürü Ferik Servet ve Ders Nazırı Esat Paşaların da hazır bulunduğunu ve Zeki Paşanın yeminleri teker teker yaptırdığını yazar Bu gazeteye göre yemin edenler şunlardır: “Bu sene Mekteb-i Harbiye’den yüzbaşılıkla neşet eden Erkan-ı Harp ve namzed ve Baytar efendilerle mülazım-ı evvellikte ikinci seneye terfi eden namzet ve Baytar beşinci sene ve Aşiret Mektebi efendileri”

Mustafa Kemal 29 Kanunuevvel 1320, yani 11 Ocak 1905 Çarşamba günü “Erkan-ı Harbiye Yüzbaşılığı ile mektepten neşet ederek sunuf-u selasede bölük idare ve kumanda etmek üzere atik 5nci Ordu’ya memur buyrulmuştur”

57nci Dönem Akademi mezunu toplam 37 kişidir Bunların 13’ü “Kurmay”, 27’si de “Mümtaz” olmuşlardır Mevcut bilgi ve belgelere göre Mustafa Kemal Kurmay olarak Akademiyi bitiren 13 kişi arasında 5nci olmuştur Dönemin birincisi Ali İhsan Sabis, ikincisi Asım Gündüz, üçüncüsü Ahmet Sedat Doğruer, dördüncüsü Ahmet Tevfik, altıncısı Mehmet Hayri Turhan, yedincisi Mustafa İzzet Yavuzer, sekizincisi Ali Seydi Uğur, dokuzuncusu Ali Fuat Cebesoy’dur Diğer üç kurmay da sırasıyla şunlardır: Süleyman Şevket Demirhan, Kemal Ohri, M Şevki (kurmaylığı geri alınmıştır)

VI Künye Bilgileri

Mustafa Kemal Atatürk hakkında yapılan biyografi çalışmalarında onun öğrenim hayatı ile ilgili verilen bilgilerin çoğunun yanlış olduğu görülmektedir Bu yanlışlıklardan Harp Okulu’ndaki dönemi de kurtulamamış, arşiv çalışması yapılmadan genellikle birbirinden aktarmalarla ve Rumi, Hicri tarihleri Miladi tarihlere çevirirken yapılan hatalarla bu yanlışlıklar devam edip gitmiştir Hatta, bu biyografilerin yanlışlarını düzeltmek iddiası ile ortaya çıkanlardan bazıları da yeni yanlışlara düşmüşlerdir

Notları, toplam not üzerinden sırası ve derslerle ilgili bilgileri yukarıda verdiğimiz için bir kenara bırakacak olursak, Mustafa Kemal’in diğer künye bilgileri belgelere göre şu şekildedir:

Duhulü: 1 Mart 1315 (13 Mart 1899 Pazartesi) Apolet Numarası: 1283 Diploma Numarası: 5998 Üçüncü Sınıfta sınav sonuçlarının ve yeni subayların isimlerinin açıklanması ve öğrencilerin 39 günlük bayram iznine gitmeleri: 22 Teşrinisani 1317 (05 Aralık 1901 Perşembe) Bayramın Bitişi: 31 Kanunuevvel 1317 (13 Ocak 1902 Pazartesi) Diploma töreni ve diplomaların verilişi: 12 Kanunusani 1317 (25 Ocak 1902 Cumartesi) Neşeti (Harp Okulu’ndan Çıkışı): 28 Kanunusani 1317 (10 Şubat 1902 Pazartesi)

Önemli bir yanlışlık konusu da Mustafa Kemal’in “Sicili”dir Kara Kuvvetleri Komutanlığı Arşivi’nde bulunan “Özlük Dosyası”nda sicili “1317-P 8”, (1317-Piyade-8) olarak görülmektedir Buradaki 1317 Rumi tarihi bazı kaynaklarda 1901, bazı kaynaklarda 1902 olarak çevrilmektedir Bunun doğrusu 1901’dir Okul o dönemde 13 Mart tarihinde eğitim ve öğretime başlamakta, Aralık ayı sonunda da eğitim-öğretim yılı bitmektedir 1317 Rumi yılı 01 Mart ile 28 Şubat arasında 12 ayı kapsamaktadır 1317 Rumi yılının toplam 9 ay ve 18 günü yani 14 Mart ile 31 Aralık arası Miladi 1901 yılındadır 1901 yılının Mart ayında 18 gün, diğer Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarının tamamı 1317 yılına aittir 1317 yılının sadece 2 ay ve 13 günü yani, 01 Ocak ile 13 Mart tarihleri arası Miladi 1902 yılındadır 1902’nin Ocak, Şubat aylarının tamamı ile Mart ayının 13 günü, Rumi 1317 yılındadır Bu duruma göre, Mustafa Kemal ve diğer “1315 Duhullü” Harbiyeliler, “1901 Devresi” olmaktadır Mustafa Kemal Atatürk’ün Sicili de “1901-Piyade-8” dir

Mustafa Kemal’in “sicili” bazı yayınlarda “Piyade-1474” olarak verilmektedir Bu bilginin en eski kaynağının Muharrem Mazlum (İskora)’un eseri olduğu görülmektedir Bunun Mustafa Kemal’in Akademideki numarası olması muhtemeldir Özlük dosyası bilgileri, Onun “subay sicili”nin “1317-Piyade-8” (1901-Piyade-8) olduğunu tartışmaya yer bırakmayacak şekilde ortaya koymaktadır

Kaynaklar
Atatürk, Türk Silahlı Kuvvetlerinin Ata'sına 100Yıl Anısı, Ankara, 1981

BALCIOĞLU, M, "Atatürk'ün Biyografisine Katkı", Atatürk Araştırma Merkezi D, C: XIII, sayı: 38 (Temmuz 1997), s 539-541

BORAK, S, Atatürk ve Edebiyat, 2 Baskı, İstanbul, 1998

BORAK, S, "Atatürk'ün Biyografisinde Yapılan Yanlışlıklar", Atatürk Araştırma Merkezi D, C: I, (Kasım 1984), s 277-285

BORAK, S, Atatürk'ün İstanbul'daki Çalışmaları (1899-16 Mayıs 1919), 2 Baskı, İstanbul, 1998

CEBESOY, A F, Sınıf Arkadaşım Atatürk, Okul ve Genç Subaylık Anıları, İstanbul, 1967

COŞAR, Ö S, Atatürk Ansiklopedisi C: I (1881-23 Temmuz 1908), İstanbul, 1973

ÇAM, Y, Atatürk'ün Okuduğu Dönemde Askeri Okullar Rüştiye-İdadi-Harbiye (1892-1902), Ankara, 1991

Takvimü's-sinin, Gazi Ahmet Muhtar Paşa, Hazırlayan: Y Dağlı-H Pehlivanlı, Ankara, 1993

GÖK, H, Kara Harp Okulu Arşivi Kılavuzu, Kara Harp Okulu Basımevi, Ankara, 1999, 1-63 s

GÖK, H-UYAR, M, "Yeni Bulunan Belgeler Işığında Mustafa Kemal'in Harp Okulu Öğrencilik Dönemine Katkı", Toplumsal Tarih D,Sayı: 78 (Haziran 2000), s 23-28

GÖK, H-UYAR, M, "Yeni Bulunan İki Belgenin Işığında M Kemal Atatürk'ün Harp Akademisi Öğrencilik Dönemi", Toplumsal Tarih D, Sayı: 71 (Kasım 1999), s 8-15

GÜLER, A, "Arşiv Belgelerinin Işığında Askeri Öğrenci Mustafa Kemal'in Notları ve Künye Bilgileri", Silahlı Kuvvetler D, Yıl: 119, Sayı: 363 (Ocak 2000), s 19-36

GÜLER, A, Atatürk: Soyu, Ailesi ve Öğrenim Hayatı, Kara Harp Okulu Basımevi, Ankara, 1999, 1-164 s

GÜLER, A, "Mustafa Kemal'i Atatürk Yapan Süreçte Aile Çevresi İle İlk ve Orta Öğrenim Yaşantısının Rolü", Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayını, Ankara, 10 Kasım 1998, s 53-65

GÜLER, A, Mustafa Kemal'in Harp Okulu ve Harp Akademisi Öğrenimi, Kara Harp Okulu Basımevi, Ankara, 2000, 1-40 s

Harp Akademileri’nin 132 Yılı, 1848-1980 Şeref Dolu Yıllar, Hazırlayan: T Yurdabak, Harp Akademileri Basımevi, İst, 1980

Harp Akademilerinin 142 Yılı Şeref Dolu Yıllar 1848-1990, Harp Akademileri Komutanlığı Yayınları, İstanbul, 1990

İSKORA, M M, Erkan-ı Harbiye Mektebi (Harp Akademisi) Tarihçesi, İstanbul, 1930

Kara Harp Okulu Arşivi, Künye Defteri, No: 21

Kara Harp Okulu Arşivi, Numara Defteri, No: 13

Kara Harp Okulu Arşivi, Numara Defteri, No: 14

Kara Harp Okulu Arşivi, Numara Defteri, No: 15-16

Kara Harp Okulu Arşivi, Numara Defteri, No: 22

Kara Harp Okulu Arşivi, Numara Defteri, No: 26

Kara Kuvvetleri Komutanlığı Arşivi, Atatürk'ün Özlük Dosyası

KURTCEPHE, İ - BALCIOĞLU, M Kara Harp Okulu Tarihi, Ankara, 1991

ÖZDEŞ, L M, "Harbiye'de Gazi Hazretleri İle Bir Sınıfta Ders", Vakit Gazetesi, 30 Ağustos 1934

UNAT, F R, "Atatürk'ün Öğrencilik Hayatına Ait Bazı Notlar", Devrim Gençliği D,sayı:17 (Kasım 1953), s 10-11

UNAT, F R, "Atatürk'ün Öğrenim Hayatı ve Yetiştiği Devrin Milli Eğitim Sistemi", Türk Tarih Kurumu Atatürk Konferansları C: I, Ankara, 1964, 71-89

ÜNAL, T, "Harp Okulu Tarihi ve Mustafa Kemal", Türk Kültürü D, sayı: 25 (Kasım 1964), s 32-40

YALMAN, A E, "Büyük Millet Meclisi Reisi Müşir Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'nin Tarihçe-yi Hayatı", Vakit Gazetesi, 10 Kanunusani 1338/10 Ocak 1922

(ALINTI)