İ S T A N B U L V E F E T İ H

İstanbul, sadece Türkiye’nin değil, dünya coğrafyasının gözbebeği…

Süleyman Peygamberin (as) bu şehri kurmak için seçtiği mekân… Kurdun kuşun, insin cinnin, bütün canlıların bir hafta boyunca yeryüzünde gezip dolaşıp bulabildiği en güzel yer, İstanbul Boğazı’nın gerdanlığındaki inci; S a r a y b u r n u !

Şairlere, yazarlara, edebiyatçılara ilham kaynağı, Kur’an’ın ifadesiyle “belde-i Tayyibe / güzel belde”

Napolyon’a göre, “Dünya tek bir devlet olsaydı, başkenti İstanbul olurdu”

Hisseden, görebilen, bakmasını becerebilen insan için her köşesi tarih, kültür, sanat, estetik kokan bir kent

İstisnasız bütün insanlığın hayranlık duyduğu şehir

Malum, “Güzelin talibi çok olur” Değişik zamanlarda çeşitli milletler tarafından pek çok defa kuşatılmış… Harplere-darplere, yağmalara-istilalara maruz kalmış

Rivayete göre Sevgili Peygamberimiz Hz Muhammed Mustafa (sav), Mi’rac dönüşü semadan bu “güzel belde”yi görmüş… ve bu kutlu şehrin bir gün Müslümanlar tarafından fethedileceğini, onu fetheden kumandanın ne güzel kumandan, askerinin de ne güzel asker olduğunu müjdelemiş (Ahmet b Hanbel, Müsned 4, 225; Buhârî, Tarihu’l-Kebîr, 2, 281)

Bu müjdeye mazhar olabilmek isteyen Müslümanlar adeta yarışa girmiş, onlarca kerre muhasara edip bu güzel coğrafyaya ve o güzel övgüya sahip olmaya çalışmışlar Öyle ki, seksen küsur yaşına rağmen, Efendimiz’in (sav) mihmendarı, İstanbulumuz’un manevi sahibi Ebu Eyyûb el-Ensarî (ra) o kuşatmalardan birine iştirak etmiş… ve bu uğurda şehit olmuş

Ancak fetih, ilahi takdir gereği Hacı Bayram Veli’nin (ks) buyurduğu gibi, Fatih-Akşemseddin (kesrarahüma) ikilisinin önderliğindeki güzel askerlere kısmet oluyor

Bu yıl (2008) İstanbul'un fethinin 555 yıldönümünü kutlayacağız

Güzel ecdadımızın bize “emanet” ettiği bu güzide şehre layık mukimler olma yarışında olmalıyız “Emanet” dedim… Çünkü emanetin değeri madde ile ölçülemez, korunması dikkat ve hassasiyet ister Eski hukukumuzda “Emanet ödenmez” diye bir kural vardır Bu şu demek: Emanete herhangi bir şekilde bir zarar verilirse, bu zarar maddi olarak tazmin edilmez/edilemez Emanette aslolan, itina ile onun hakkına riayet etmektir Bizim görevimiz-sorumluluğumuz da bu emaneti gelecek nesillere en iyi şekilde teslim edebilmek olmalıdır Yoksa bir mirasyedi gibi gönlümüzün istediği şekilde tasarrufta bulunmak olmamalıdır

***

Evet, İstanbul dışarıdan fethedilmiş; zamanın şartlarına göre içeriden de en mükemmel tarzda imar ve inşa edilmiş… Ama hayat devam ediyor Hem mevcutların en iyi şekilde korunması, hem de yeni ve kalıcı eserlerin bu güzel şehre kazandırılması lazım Onun için diyoruz ki;

İstanbul şehircilik planında bir fetih bekliyor… Mimar-mühendis vd fatihlerini gözlüyor…

İstanbul sosyo-ekonomik ve kültürel açılardan yeni fetihlere âmâde… Taşradan sürüklenip gelen çirkinliklerin yerini, güzelliklere bırakmasını; “İstanbulluluk” şuurunun/bilincinin yeniden canlanıp filizlenmesini, kök salıp meyvelerini teşhir etmesini bekliyor

İstanbul, gerek iç ve gerekse dış turizmi teşvik edip kendisini canlandıracak fatihlerini gözlüyor Dünyanın bir numaralı Açık Hava Müzesi durumunda olan İstanbul’da, neden bir “kültür turizmi” patlaması olmasın!

Hepsinden önemlisi bu zarf (İstanbul), mazrufunun (sakinlerinin) tıkanan gönüllerini fethedecek biz sevdalılarına kucak açıyor Hedefimiz, hem zarfın hem de mazrufun fatihi olmaktır Başta resmi ve sivil toplum kurum ve kuruluşlarımız olmak üzere tüm vatandaşlarımıza düşen de, bu bedeni tedavi ederken ruhunu tahrip etmemektir Biri varsa öbürü bir anlam ifade eder… Ne insansız şehir, ne de şehirsiz insan düşünülebilir

***

İstanbul; ilmi çalışmaların müzakere edildiği, teknolojik gelişmelerin tartışılıp konuşulduğu, ticari ve sınai görüşmelerin-anlaşmaların yapıldığı, her tür sosyal ve kültürel faaliyetlerin sahnelendiği bir dünya “kongre-turizmi” merkezi olmaya aday… Hem de bir numaralı aday!

Bunu görmemek, hissedip anlamamak için insanın beş duyudan yoksun olması gerek

İstanbul’da yaşayanlar olarak bizler, özellikle de yönetim kadrosunda bulunanlar, bunun bilincinde olmaları ve bu tablonun gerçekleşmesi yönünde hedefe ulaşmak için bütün benliğiyle geceli-gündüzlü büyük bir gayretin-çabanın içinde olmaları lazım

***

Kısacası fetihlerin, olumlu gelişmelerin devamı için Fatih’in torunlarına ihtiyaç var Onlar da bu ülkede mebzul Öyleyse ne duruyoruz! Buyrun, hep birlikte iç bünyedeki tıkanıklıkları fethetmeye-açmaya… Mümkün değilse by-pas etmeye… Azmin karşısında kim durabilir!

Kısacası İstanbul’u aşk derecesinde sevmeliyiz Aşıka Bağdat uzak değildir Hiçbir problem de çözümsüz olamaz İnşaallah bütün engeller aşılır, eskimeyen yenilere yeni eskimeyen eserler eklenir İstanbul, görmeye-gezmeye-yaşamaya, hatta uğrunda ölmeye değer bir şehir olur

Bu en içten duygu ve düşüncelerle İstanbul’da oturan herkesi bu güzel şehri sevmeye, ona iyi davranmaya ve gözümüz gibi bakmaya davet ediyorum Belki haddim değil ama, burada oturan birileri olarak buna hakkım olduğunu düşünüyorum

*****

Yetmiş küsur yıl öncesi İstanbul’a dair

Prof Dr Enis Kortan’ın “Le Corbusier Gözüyle Türk Mimarlık ve Şehirciliği” (ODTÜ yayınları, Ankara, 1983) isimli eserinden iktibaslar:

“Urbanisme kitabının 1971 derlemesinin 5 bölümünde Pain or Pleasure (Acı ya da zevk) kısmında le Corbusier şöyle demektedir:

“Eğer New York’u İstanbul ile kıyaslayacak olursak, birisinin felâket, diğerinin ise bir yeryüzü cenneti olduğunu söyleyebiliriz New York heyecan verici ve can sıkıcıdır Alpler de öyledir; fırtınalar da öyle, savaşlar da! New York güzel değildir ve eğer pratik ameliyelerimizi karşılıyorsa, diğer taraftan da saâdet hissimizi zedelemektedir” Le Corbusier, bu bölümün girişinde bir Türk atasözünü kullanıp, “Kişi binâ yaptığı yara ağaç da diker” dedikten sonra şöyle devam ediyor:

“Biz ise onları söküyoruz! İstanbul bir meyve bahçesidir; bizim şehirlerimiz ise taş ocakları!

“İstanbul’daki evler ağaçlarla çevrilmiştir; insan ve tabiat arasındaki câzip dostluk devam etmektedir

“İsanbul’da her yerde ağaçlar vardır ve onların arasında mimarlığın asil örnekleri yükselir Ağaçlar, bizim ruhî ve bedenî (psikolojik ve fiziksel) yandan iyi olmamıza yardım ederler” (Prof Dr Enis Kortan, Le Corbusier Gözüyle Türk Mimarlık ve Şehirciliği, s 64)

***

Şurası bir gerçek ki; bırakalım Batılılar’ı, kendi birçok şair ve yazarlarımız günümüzde yaşasalardı, bazı şiir ve yazılarını kaleme almazlardı Meselâ Cahit Sıtkı,

“Gökyüzünde ağaç desen türkülerinde

Ağaca gökyüzü

Birşey değişmiş olmaz

Pencereden baktığın zaman” diyemez

Âsaf Hâlet Çelebi,

“Bir çam vardı önünde

Doğduğum odanın

Çöpten yapraklarında

Güneşi

Rüzgârla sallayıp

Kafesten

İçeri dolduran çam” mısralarını söyleyemez

Orhan Veli, penceresinden odasına uzanacak akasya bulamayacağı için;

“Odama uzanır akasyam pencereden” diyemezdi

Hele Ziya Osman Saba’nın,

“Pencereden bakınca bir araya gelecek

Karşıki ev, ağaçlar, yaprak, çiçek”

mısraları büsbütün hamhayal olurdu Çünkü dışarı bakınca; ne ağaçları ve çiçekleri, ne de gökyünüzü görebilecekler Büyük ihtimalle karşıdaki apartmanın kirli ve çirkin yüzü ile muhâtap olacaklardı Pencerelerin artık tek fonksiyonu kalmıştır; o da içinde barındığımız hapishâneye benzer mekânların birer tecrit hücresi hâline gelmesini önlemek Halbuki, eski Tükr-İslâm şehirlerinde pencere demek manzara (peyzaj) demekti Eski İstanbullular, evlerinin pencerelerinden baktılarında, ya tepeden tırnağa çiçek açmış, ya dalları leziz meyvelerle yüklü, yahut kuruyup kızarmış yapraklarını rüzgâra ve toprağa emânet eden güzel ağaçlar görürlerdi

***

Kısacası İstanbul, bir zamanlar bir bahçe-şehirmiş Onun için ünlü şehirci ve mimar Le Carbusier, çok değil, yetmiş yıl kadar önce İstanbul’a gelince, hayretler içinde kalmış ve defterine, yukarıda geçen, şu notu düşmüş:

“İstanbul bir meyve bahçesidir; bizim şehirlemiz ise, taş ocakları!”

Ya bugün!

Belki de tam tersi; onların şehirleri yavaş yavaş taş ocakları manzarasından kurtulup yeşilliğe kavuşurken, biz de betonlaştırmaya gayret ediyoruz Eğer sabahleyin kuş sesleriyle uyanıp penceremize uzanmış bir yeşil dal görmek istiyorsak; varsa bahçemize, apartmanın önüne, ya da belediyelerin ağaçlandırma alanı olarak gösterdikleri yerlere mutlaka ağaç dikmeliyiz

***

N Ü K T E L E R

“Tıynetin nâ pâk ise”

Eski İstanbul’un hamam kitâbelerinden ibrinde karakter temizliğinin ehemmiyetini ifade etmek için şu kıt'anın yazıldığını görüyoruz:

“Tıynetin nâ pâk ise,

Hayr umma germâbe (hamam)den

Önce tahrîr-i kalb et,

Sonra tahrîr-i beden”

(Mevlâna Güldestesi, Konya Belediyesi Yay Konya/1993, s 25)

Yani demek istiyor ki şairimiz; kötü huylu, kirli karakterli isen hamamdan bir şey bekleme! Temizlik istiyorsan, evvela kalbini temizle, sonra da bedenin

***

“Biz istanbul'da soyulduk eyvâh”

Dağ başında soyulur herkes âh

Biz İstanbul'da soyulduk eyvâh

Bayburt'lu şâir Zihnî, Sergüzeştname (1797–1859)

***

Şiirlerde İSTANBUL

İstanbul

Yıllarca ağladım güldüm dizinde

Âşıkların sesi hep âh u zârdır

Gönüller çalkayan ak denizinde

Kocamış Bizans'ın gölgesi vardır

***

Canıma can katan ah İstanbul'um

Perişan hüsnüne âşık bir kulum

Hasretinle inler evli bir dulum

Gönlümde kanımın gür sesi vardır

***

İstanbul, ey garbın gizli beresi

Söyle aşk ilinin yolu neresi?

Akşam gurubunda Göksu Deresi

Kayıktan kayığa siner kabarır

***

Hüsnünü söylerler hep dilden dile

Âşıkların çekmiş nice bin çile

Göğsünde yetişen güllerde bile

Ezelî bir sevda kokusu vardır

İhsan Raif hanımefendi (V 1926)

***

Ayrıca Yahya Kemal, Necip Fazıl gibi son dönem büyük şairlerimizin İstanbul şiirleri de malum, hemen herkesin/hepimizin dilinde ve gönlünde

***

İstanbul ve mâniler

Ülkemizin her yöresi gibi İstanbul’da da mâni söylemek yakın zamanlara kadar yaygında Birkaç mâninin ard arda getirilerek mâni katarı oluşturulması ise İstanbul’a hâstır Daha çok destanı hatırlatan bu mâni katarlarında İstanbul ve semtleri âdeta adım adım dolaşılmaktadır İşte bu anlattıklarımıza güzel bir örnek:

İstinye körfezin dolaş

Yeniköy’de etme savaş

Tarabya’da eğelenilmez

Var Büyükdere’ye yanaş

***

İstanbul’la ilgili tâbir ve atasözleri

■ Zeyrek’ten başka yokuş, serçeden başka kuş bilmez

■ İstanbul’un yazı kışı yoktur, lodosu poyrazı vardır

■ Rumeli’nin bozgunu, Anadolu’nun salgını, İstanbul’un yangını

■ Ayasofya’da dilenir, Sultanahmet’te sadaka verir

■ Üsküdar’ın Çamlıca’sı, Boğaziçi’nin Kanlıca’sı

■ Kasımpaşa’lı, eli maşalı

■ İstanbul’da yangın olmasa, evlerin eşiği altından olurdu

■ Baş benim olursa, Üskürar’da kazıtırım

■ Oturduğu ahır sekisi, çağırdığı İstanbul türküsü

***

İstanbul bilmeceleri

☻Lodos poyraz karışır / Tophane ile Kız Kulesi dövüşür / Sepetçiler’de kavga olur / İpçiler’de barışır

Bu bilmece çamaşır için düzenlenmekle beraber bunda, İstanbul semtlerinin özellikleriyle günlük hayatını alt üst eden lodos ve poyraz vurgulanmıştır

☻Karşıda bir nesne görürüm / Uzunca zinciri var

Altı mecnunlar yuvası / Üstünde feneri var

Bazan açılır kapanır / Dünya kadar hayranı var

Bu bilmeceyi bilenin / Gayet büyük irfanı var

Bununla Galata Köprüsü anlatılmak istenmiştir

☻Benzer bir minareye / Deniz girmiş araya

Gökte yıldız, yerde buz / Bir padişah bir o kız

Cevabı: Kız Kulesi’dir

***

Anadolu’da söylenen birçok bilmecede ise İstanbul, değişik durumları ifade etmek için sembol olarak kullanılmıştır

Bunlardan bazıları şöyledir:

☻İstanbul’da at kişner / Kokusu buraya düşer (Telgraf)

☻Kaleden attım kılıcı / İstanbul’a vurdu ucu (Şimşek)

☻Beyaz atı nalladım / İstanbul’a yolladım (Mektup)

☻ Herkeste bir tane / Türkiye’de iki tane (Boğazlar)

***

Sözlü çocuk edebiyatına ait bir tekerlemede İstanbul

Ne ne Nermin’i

Çok yeme peyniri

Peynir seni öldürür

Cehenneme götürür

İstanbul’un cadıları

Ik mık

Kara kedi sen oyundan çık

İstanbul'un ismiyle alakalı etimolojik bilgiler

MÖ 667 yılında; İstanbul'a yerleşim kuran kolonist Megaralılar şehri o dönemdeki kralı Byzas için "Bizantium" ismini koymuştur

MS 196 yılında da Roma İmparatoru Septimius Severus şehri bir saldırı sonrasında ele geçirmiş, ancak bu sırada şehir bir harabe haline gelmiştir Şehri yeniden onarınca, bir çok Romalı da İstanbul'a göç etmiştir

Her ne kadar Severus şehre oğlunun ismi Augusta Antonina (İmparator olunca ismi Antoninus Caracalla olmuştur) vermek istese de rivayete göre, Konstantin şehre Konstantinopolis ismini vermesinden öncesine kadar halk arasında bu şehre Nova Roma (Yeni Roma) deniliyordu

Konstantin de en başında şehrin resmi ismini Nova Roma koymak istedi; ancak dini anlaşmazlıklar çıkınca bundan vazgeçti

İstanbul adının kökeninin Antik Yunancaya da dayandığı rivayet edilir

Türkler İstanbul'u ele geçirmesi sırasında ve öncesinde; Selçuklularda olduğu gibi şehre Stamboul-Stambul demekteydiler

Türklerin yanı sıra; 10'uncu yüzyılda Arapların 12'inci yüzyılda da Ermenilerin şehre bu isimle çağırdıklarını öngörürler Ancak; devlet işlerinde Osmanlı İmparatorluğu Konstantiniyye ismini kullanır

Şehrin İstanbul-İstambol ismini sık kullanması ise 17'inci yüzyılda; Evliya Çelebi'nin şehirden bu isimle bahsetmesiyle başlar

İstanbul kelimesi Yunanca "εις την Πόλιν" ya da "στην Πόλη" (eis tén pólin ya da sten pole =şehire doğru ya da şehirde ) cümlesinden gelir 18'inci yüzyılda III Mustafa döneminde ise; paraların üzerinden Konstantiniyye kaldırılarak, İstambol'u koyunca resmiyete dönüşür (1770)

***

İstanbul'un farklı isimleri

İstanbul'a farklı isimler veren pek çok dil vardır Meselam bunlardan bazıları şöyledir:

Rumca: Konstantinopolis, Istinpolin, Megali Polis, Kalipolis, Vizantion

Latince: Bizantium, Antoninya, Alma Roma, Nova Roma

Slavca: Çargrad, Konstantingrad

İbranice: איסטנבול (İs-tan-bul), Ortaçağ'da קושטא (Kuş-ta)

Vikingce: Miklagard

Ermenice: Vizant, Stimbol, Esdambol, Eskomboli

Arapça: Bizantiya, el-Mahsura, Kustantina el-uzma

Selçuklular zamanında: Konstantiniyye, Mahrusa-i Konstantiniyye, Stambul

Eski Rusça: Çargrad, Vizantiy, Konstantinopol, Stambul

Osmanlıcada: 'a farklı isimler veren pek çok dil vardır Meselam bunlardan bazıları şöyledir:: Konstantinopolis, Istinpolin, Megali Polis, Kalipolis, Vizantion : Bizantium, Antoninya, Alma Roma, Nova Roma : Çargrad, Konstantingrad : איסטנבול (İs-tan-bul), Ortaçağ'da קושטא (Kuş-ta) : Miklagard : Vizant, Stimbol, Esdambol, Eskomboli : Bizantiya, el-Mahsura, Kustantina el-uzma : Konstantiniyye, Mahrusa-i Konstantiniyye, Stambul : Çargrad, Vizantiy, Konstantinopol, Stambul : Dersaadet, Deraliyye, Mahrusa-i Saltanat, Istanbul, Islambol, Darü's-saltanat-ı Aliyye, Asitane-i Aliyye, Darü'l-Hilafetü 'l Aliye, Payitaht-ı Saltanat, Dergâh-ı Mualla, Südde-i Saadet, Kostantiniyye ( قسطنطينيه )

İstanbul

Fransızca : Stamboul

İspanyolca : Estambul

Macarca : Isztambul

Litvanca : Stambulas

Letonyaca : Stambula

Arnavutça : Stambolli

Galce : Iostanbúl

Loglanca: Gonstantinupol

Lazca: Poli

Ladino: Estanbol

Farsça: Estanbol

Rumence: İstambul

Halis ECE